IT-TNAX-IL
PARLAMENT
Seduta Nru. 46
It-Tnejn, 8 ta’ Lulju , 2013
Abbozz ta’ Liġi dwar il-Protezzjoni ta’ Informatur – Abbozz Nru. 12
ONOR.
CARMELO MIFSUD BONNICI: Sur President,
b’sodisfazzjon ninnota li madwar 90% ta’ dan l-Abbozz ta’ Liġi bażikament
ittieħed mill-Abbozz ta’ Liġi li konna ppreparajna aħna u li sfortunatament ma
kienx għadda minn dan il-Parlament.
Ninnota wkoll li ma sarx l-iżball li jpoġġu dispożizzjoni fil-liġi li
tgħid li min jirrapporta l-ewwel xi delitt u jkun involut, jiġi eżentat b’mod
awtomatiku minn kwalunkwe forma ta’ reat kriminali kif kien qed jingħad tul
il-kampanja elettorali. Jiġifieri hija ħaġa
tajba li din il-liġi mhux qed isservi ta’ washing
machine sabiex persuna li tkun għamlet delitt tieħu amnestija awtomatika
billi tkun l-ewwel persuna li tmur tirrapporta dan l-istess delitt.
Fl-opinjoni tiegħi dan l-Abbozz ta’ Liġi huwa
importanti għax jagħti saħħa kbira lill-ħaddiema. L-impostazzjoni u l-viżjoni tiegħi rigward
il-whistleblower – kif naraw fl-aktar
liġijiet avvanzati li hawn fid-dinja – prinċiparjament huma li jkollna
mekkaniżmu li permezz tiegħu l-ħaddiem ikollu l-protezzjoni u l-attenzjoni
tal-liġi biex jara li fuq il-post tax-xogħol ma jkunux qed isiru ħmerijiet.
Aħna konna ħadna d-deċiżjoni kuraġġjuża li fil-Whistleblower Act indaħħlu kemm
lis-settur pubbliku, kemm lis-settur privat kif ukoll lis-settur tal-forzi
dixxiplinarji u qed nieħu gost li mxew ma’ din id-deċiżjoni. Mhux f’kull whistleblower act insibu dan; hemm uħud li jħarsu biss lejn
is-settur pubbliku, oħrajn li jħarsu lejn is-settur privat u s-settur pubbliku
u hemm oħrajn li jdaħħlu wkoll lill-armata, il-pulizija, il-membri
tad-detenzjoni u l-membri li jifformaw parti mis-servizz tas-sigurtà.
Dan l-Abbozz ta’ Liġi joffri protezzjoni kontra
dawk li jissejħu prattiċi mhux xierqa u qed nieħdu gost li d-dritt li wieħed
jirrapporta prattiċi mhux xierqa li jkunu qed isiru fil-post
tax-xogħol tiegħu l-ewwel fil-kumpanija stess u
jekk din ma tagħmel xejn dwarhom imbagħad lil hinn minnha, baqa’ l-istess. Inżid ngħid li l-abbozz ta’ liġi jgħid hekk:
"prattiċi mhux
xierqa" tfisser azzjoni jew serje ta’ azzjonijiet
meta:
(a) persuna naqset,
qiegħda tonqos jew x’aktarx ser tonqos milli tħares kull obbligu legali li tkun
soġġetta għalih; jew
(b) s-saħħa u s-sigurtà
ta’ kull individwu kienet, qiegħda jew x’aktarx ser tkun fil-periklu; jew
(ċ) l-ambjent kellu,
għandu jew x’aktarx ser ikollu ħsara; jew
(d) twettqet jew
x’aktarx titwettaq jew x’aktarx twettqet att ta’ korruzzjoni; jew
(e) reat kriminali li
seħħ, qiegħed iseħħ jew x’aktarx ser iseħħ; jew
(f) nuqqas ta’ ġustizzja
li seħħet, qiegħda sseħħ jew x’aktarx ser isseħħ; jew
(g) tixħim li seħħ,
qiegħed iseħħ jew x’aktarx ser iseħħ;
Waqt li kont qed nerġa’ naqra l-abbozz ta’ liġi
biex nipprepara ruħi għal-lum ftakart f’dak kollu li konna għaddejna minnu u
fid-deċiżjonijiet li kont ħadt bħala Ministru biex indaħħal ċertu affarijiet
biex inkun ultra ċert li l-ħaddiema jkunu protetti. Għaldaqstant nixtieq li s-Segretarju
Parlamentari jispjegali eżatt xi tfisser din ir-regola li nsibu fl-Abbozz ta’
Liġi:
“iżda
fl-interpretazzjoni ta’ dan it-tifsira għandha tiġi meqjusa r-regola de minimis sabiex kwistjonijiet vera
żgħar jew mhux ta’ importanza ma jaqgħux taħt id-dispożizzjonijiet ta’ dan
l-att.”
L-uffiċjal li jirċievi l-informazzjoni m’għandux
jiddiskrimina u b’xi mod jagħżel liema affarijiet għandu jagħti kas u liema
affarijiet m’għandux jagħti kas. Kultant
affarijiet kbar jinqabdu b’affarijiet żgħar.
Barra minn hekk naħseb li għalkemm il-konċett ta’ de minimis non curat praetor huwa wieħed li kompletament jidħol
fil-liġi, hawnhekk mhuwiex il-post addattat.
Fil-Whistleblower
Act aħna konna daħħalna xi dispożizzjonijiet rigward il-Forzi Armati u
n-nies tas-sigurtà u għedna li l-liġi tibda tgħodd minn meta l-Ministru
tal-Ġustizzja joħroġ avviż legali biex ikun jista’ jirregola kif issir
il-proċedura tal-whistleblowing
fis-setturi varji. Issa qed nara li qed
jiddaħħlu xi affarijiet ġodda dwar impjegati fis-servizz barrani, konsulari u
diplomatiċi tal-Gvern u għaldaqstant tajjeb li xi ħadd jispjega għaliex dawn
iddaħħlu.
Żgur u mhux forsi l-artiklu 22 ta’ dan l-Abbozz
ta’ Liġi, li jagħti l-possibiltà ta’ eżenzjoni kompleta mill-Att, jista’ jiġi
fformolat aħjar. Dan jgħid hekk:
“Il-Ministru jista’
b’avviż fil-Gazzetta jeżenta xi persuna jew klassi ta’ persuni mingħajr effett
retrospettiv minn kull dispożizzjoni jew xi dispożizzjoni ta’ dan l-Att fuq
kull bażi li jidhirlu suffiċenti”.
Naħseb li l-frażi “fuq kull bażi li jidhirlu
suffiċenti” trid tiġi mlaħħma u se ngħid għaliex. Dan huwa abbozz ta’ liġi li jidħol f’kullana
ta’ abbozzi ta’ liġi oħrajn li tressqu minn Gvern Nazzjonalista u ħafna drabi
kien hemm qbil bejn iż-żewġ naħat tal-Kamra dwarhom u fihom daħħalna ħafna
mekkaniżmi ta’ protezzjoni kontra l-korruzzjoni u kull forma ta’ illegalità u
kriminalità. Mhuwiex faċli li wieħed
jersaq ’il quddiem u jiżvela ċerta informazzjoni u għalhekk irridu nippremjaw
lil dawk iċ-ċittadini u ħaddiema li jagħmlu dan u naċċertawhom li l-liġi mhux
se tiċċaqlaq u mhux se jkun hemm xi forma ta’ eżenzjonijiet li permezz tagħhom
jistgħu jispiċċaw barra minn posthom.
Kif diġà għedt fil-kampanja elettorali sar ħafna
diskors fuq l-amnestija awtomatika u nnotajt li bejn wieħed u ieħor qed
jipprovaw isibu t-triq tan-nofs bl-artiklu 5 u bl-artiklu 6. Bażikament li qed jagħmlu huwa dak li diġà
qed jiġri fil-Qorti meta persuna li tkun kompliċi f’reat tikkollabora
mal-Pulizija, tikxef l-affarijiet, isirilha l-proċess qabel u allura tingħata
piena inqas sabiex tixhed kontra l-prinċipal.
Madankollu rridu noqogħdu attenti għaliex f’dan l-Abbozz ta’ Liġi qed
jingħad li l-piena tonqos bi grad jew tnejn u aħna ma rridux li ndaħħlu konċett
li ma jippermettix li l-Qorti tinżel taħt ċerti minimi. Jien nifhem l-intenzjoni tagħhom u li l-ħsieb
prinċipali huwa dwar l-atti tal-korruzzjoni taħt il-Kummissjoni Permanenti
kontra l-Korruzzjoni però l-improper
practices act tant hu wiesa’ li jdaħħal kwalunkwe forma ta’ ksur
tal-liġi. Imbagħad irridu noqogħdu
attenti wkoll li l-persuna li tibbenefika minn dan id-dispożittiv ma jkollhiex
sehem prinċipali fir-reat iżda jkollha sehem minuri.
Sur President, jien rajt li s-subartiklu (4)
tal-artiklu 5 huwa ftit top heavy
għaliex qegħdin ngħidu li l-Avukat Ġenerali qabel ma joħroġ l-eżenzjoni jrid
jikkonsulta “mal-Kummissarju tal-Pulizija u ma’ imħallef tal-qrati superjuri,
li f’dak iż-żmien tal-konsultazzjoni ma jkunx imħallef assenjat biex ikollu konjizzjoni
ta’ każijiet kriminali.” Fil-liġi dwar
il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni għandna l-artiklu 19 li jagħti
lill-Avukat Ġenerali l-possibbiltà li joħroġ din l-eżenzjoni waħdu. Issa f’dan l-Abbozz ta’ Liġi qisu qed ngħidu
li l-Avukat Ġenerali se jagħti eżenzjoni kompletament differenti mill-King’s pardon u naħseb li hawnhekk
jista’ jkun li qed nagħmlu xi ħaġa li hija top
heavy u li finalment ma taħdimx.
Bla ma noffendi lil ħadd irrid ngħid li
bid-dispożizzjoni li nsibu fl-artiklu 5 u fl-artiklu 6 qegħdin jammettu li
l-liġi diġà tipprevedi li jekk xi ħadd li huwa involut f’reat u jikxef dak
ir-reat jingħata l-proklama u li l-liġi diġà qed tagħtih protezzjoni għax
il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni qiegħda tagħti l-eżenzjoni mir-reat
u mbagħad għandek l-Att dwar il-Pulizija li jagħti l-possibbiltà ... Jien ma
rridx inċekken l-emenda li għamlu però din qed tirrepeti dak li hemm
fis-sustanza tal-liġi. Fil-fatt
subartiklu 78(2) tal-Att dwar il-Pulizija jagħti lill-Ministru l-possibbiltà li
joħroġ diversi direttivi sabiex ikun jista’ jipproteġi u jagħmel dak kollu li
hemm involut fl-artiklu 90A li ħolqu huma.
Mela qegħdin jirrepetu dak li hemm fuq iż-żewġ binarji u f’ċertu sens
dan juri li kelli raġun.
L-effett prinċipali ta’ dak li għamilna aħna
fil-liġi huwa li jiġi protett dak il-ħaddiem li jikxef l-affarijiet. Infakkar li aħna daħħalna għall-ewwel darba
l-possibbiltà li jekk ħaddiem jiġi diskriminat, jew jitlef l-overtime, jew jiġrilu xi ħaġa fuq
il-post tax-xogħol, jew inkella jiġi demoted
jew jitlef l-impjieg tiegħu, dan għandu dritt ifittex lil min iħaddmu mhux biss
għad-dannu ċivili, jiġifieri bħala flus, imma anke għad-danni morali. U għamilna speċifikament il-kliem “danni
morali” biex nifirduhom minn non-pecuniary
damages li mbagħad daħħalna fil-liġi dwar id-danni ta’ inċidenti stradali
jew inċidenti fuq il-post tax-xogħol.
Aktar minn hekk b’dik il-liġi daħħalna li impjegat
jista’ joħroġ mandat ta’ inibizzjoni kontra min iħaddmu sabiex hu ma jiġix demoted jew ma jiġrilu xejn, daħħalna li
dak il-mandat ta’ inibizzjoni m’għandux bżonn jiġi segwit b’kawża imma jibqa’
hemmhekk b’mod perpetwu u daħħalna wkoll li dak il-ħaddiem lanqas biss għandu
bżonn joħroġ id-dritt tar-reġistru biex jippreżenta dak il-mandat ta’ inibizzjoni. Għaldaqstant qed nieħu gost li dan ġie segwit
f’dan l-Abbozz ta’ Liġi għax jagħti l-protezzjoni li f’sistemi ġudizzjarji oħra
ma teżistix.
Sur President, sfortunatament, din il-liġi ġiet hijacked politikament u waqt il-kampanja
elettorali ġiet mogħtija d-daqqiet tas-sikkina għax ġiet tfisser xi ħaġa
kompletament differenti minn dak li hi.
Fir-realtà din hija liġi li tagħti l-opportunità lill-ħaddiema li
jitkellmu jekk jaraw xi ħaġa ħażina fuq il-post tax-xogħol tagħhom biex
jipproteġu xogħolhom u lill-kumpanija stess.
MR
SPEAKER: Onor. Mifsud Bonnici, se
tikkonkludi?
ONOR.
CARMELO MIFSUD BONNICI: Sur President,
kien hemm qbil li ningħata ħames minuti wara d-9.00 p.m.
MR
SPEAKER: L-Onor. Carmelo Abela.
ONOR.
CARMELO ABELA: Iva, Sur President,
aħna l-wegħdiet inżommuhom u se nħalluh jitkellem ħames minuti oħra.
MR
SPEAKER: Kollox sew, mela għandek ħames
minuti oħra Onor. Mifsud Bonnici.
ONOR.
CARMELO MIFSUD BONNICI: Grazzi, Sur
President. Din il-liġi titlob li jkun
hemm tibdil fil-kultura biex il-ħaddiem fuq il-post tax-xogħol ikollu l-kuraġġ
li jikxef l-affarijiet ħżiena li jkun qed jara.
Rajt li biddlu l-artiklu rigward l-ittri
anonimi. Kien sar ħafna dibattitu dwar
kif dan l-artiklu għandu jiġi impostat u naħseb li l-mod li ntgħażel issa qed
joħroġ mill-intenzjonijiet li għandna lkoll.
Bil-mod kif ktibna dan l-artiklu aħna konna għedna li ittra anonima ma
tistax tiġi traskurata u min jirċievi ittra anonima jrid jinvesitgaha
daqslikieku rċeva informazzjoni mingħand whistleblower. Konna għedna li l-iżvantaġġ ta’ ittra anonima
mbagħad huwa li min jiktibha wara ma jistax imur u jgħid li kitibha hu għax that will lead to abuse. Jekk wieħed irid jieħu l-benefiċċji tal-liġi
allura jrid jersaq mill-ewwel u jiddikjara l-affarijiet. Issa intom bil-mod kif biddiltu l-artiklu
dwar l-ittri anonimi donnkom ġejtu qiskom qed tissuspettaw mill-ewwel li ittra
anonima jkun fiha informazzjoni biex tagħmel ħsara lil ħaddieħor għax qed
jingħad hekk:
“Iżda meta uffiċjal li
jirrapporta dwar min jiżvela informazzjoni protetta jew l-Unità dwar rapporti
ta’ żvelar ta’ informazzjoni protetta, wara li jkunu ġew meqjusa ċ-ċirkostanzi
rilevanti kollha, jiġi konsidrat illi l-informazzjoni anonima li jkunu irċevew
hija x’aktarx tinġurja jew tkun libelluża, din l-informazzjoni ma għandhiex
titqies aktar.”.
Naħseb li jkun żball li nagħtu l-possibbiltà li
uffiċjal ta’ kumpanija li jirċievi ittra anonima jista’ jaqbad u jarmiha, anke
għax ikun fiha affarijiet li ma jogħġbuhx.
Naħseb li l-Ministri preżenti jirċievu diversi ittri anonimi bħalma kont
nirċievi jien però jien ma kontx nixħethom fix-shredder imma kont nibgħathom jew lill-Kummissarju tal-Pulizija,
jew lill-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni jew lil min kien imiss
għax jista’ jkun li dik tkun intbagħtet minn xi ħadd li mhux neċessarjament
ikun irid id-deni lil ħaddieħor imma minn xi ħadd li jkun qed jibża’ għax
ovvjament hawnhekk hawn bidla fil-kultura.
Hija sfortuna kbira li matul il-kampanja elettorali ż-żewġ partiti
politiċi litteralment qatluha din il-liġi minħabba l-fatt li spiċċat biss fuq
il-korruzzjoni. Din il-liġi hija
intenzjonata li tagħti l-possibbiltà lill-ħaddiem li jiddefendi ruħu fuq
il-post tax-xogħol.
Subartiklu (3) tal-artiklu 13 jgħid hekk:
“Fl-eventwalità li
żvelar ta’ informazzjoni protetta taħt din it-Taqsima twassal biex tiġi
skoperta prattika mhux xierqa li tikkostitwixxi reat kriminali jew
kontravvenzjoni taħt xi liġi applikabbli, l-uffiċjal li jirrapporta dwar min
jiżvela informazzjoni protetta jista’ jgħaddi r-rapport li jkun irċeva
lill-pulizija sabiex issir investigazzjoni fuqu.”.
Hawnhekk qegħdin nitkellmu fuq l-iżvelar intern
mhux fuq l-iżvelar estern, jiġifieri meta impjegat ta’ kumpanija jkollu
l-kuraġġ u jirrapporta lill-kumpanija stess dwar xi ħadd li jkun ikkometta reat
jew ikun qiegħed jikkommetti reat jew inkella jkun qiegħed fit-triq biex
jikkommetti reat. Jiġifieri hawnhekk qed
nagħtu l-possibbiltà li ma jagħmilx rapport lill-Kummissarju tal-Pulizija u
għaldaqstant naħseb li f’dan il-każ partikolari hemm bżonn indaħħlu l-kelma “shall” minflok il-kelma “may” ħalli ma nħallux dan
għad-diskrezzjoni tal-kumpanija.
Hawnhekk qed nitkellmu fuq affarijiet li huma
kriminali u għaldaqstant irridu noqogħdu attenti għax f’ċerti partijiet
tal-liġi qed inkunu ebsin iżżejjed.
Irridu nimxu bir-riga għax inkella ħaddiem qatt mhu se jkollu l-kuraġġ
biex jersaq ’il quddiem u jiżvela ċerta informazzjoni. Din il-liġi hija rivoluzzjonarja fis-sens li
issa se nagħmlu kuraġġ lil kull ħaddiem biex mhux biss jersaq ’il quddiem u
jitkellem iżda anke jagħmel rapporti.
Kemm-il darba nisimgħu b’kumpaniji li f’daqqa waħda kkrollaw għax jew ma
jkunux ħallsu l-VAT, jew ma jkunux ħallsu l-income
tax, jew ma jkunux għamlu l-accounts
tagħhom b’mod tajjeb. Huwa normali li
jsiru dawn l-affarijiet imma llum fil-Parlament se nagħtu l-possibbiltà li
ħaddiem jikxef tali informazzjoni u għax jikxef dik l-informazzjoni jsalva
lill-kumpanija tiegħu u allura jżomm il-post tax-xogħol tiegħu. Nafu li għandna problema b’numru ta’ nies li
jkunu ilhom jaħdmu f’kumpanija għal ċertu żmien, jaslu fl-età ta’ 40 sena jew
50 sena u jitilfu kwalunkwe forma ta’ kuraġġ biex jersqu ’l quddiem u jiżvelaw
xi informazzjoni.
Sur President, qed nieħu pjaċir li din il-liġi
qiegħda ssir u li ttieħed ħafna minn dak li konna ktibna aħna. Madankollu rrid ngħid li għall-ewwel darba
issa qed tingħata definizzjoni tal-kelma “whistleblower”
u filwaqt li fil-liġi li konna għamilna aħna f’diversi artikli kien jissemma
l-impjegat, issa qegħdin ineħħu l-kelma “impjegat” u minflokha daħħlu l-kelma “whistleblower” u b’hekk jista’ jkun li
qegħdin nitlfu mill-impatt tal-liġi għax l-impjegat huwa persuna li qiegħda
fil-kumpanija mentri l-whistleblower
qisu aktar persuna inġenerali. Jista’
jkun li għandi żball però meta konna ddiskutejna jekk għandniex nagħmlu din
id-definizzjoni jew le, konna ddeċidejna li ma nagħmluhiex biex nagħtu aktar
saħħa lill-ħaddiem.
Sur President, se nagħlaq billi l-ewwel nett nuri s-sodisfazzjon
tiegħi dwar il-fatt li l-parti l-kbira ta’ dan l-Abbozz ta’ Liġi ttieħdet minn
dak li konna ppreparajna aħna. It-tieni
rrid ngħid li fortunatament ma saritx id-dispożizzjoni li fiha kien se jidħol
artiklu li jagħti eżenzjoni awtomatika.
It-tielet nappella lill-Gvern biex meta jasal għall-istadju ta’ Kumitat
jieħu inkonsiderazzjoni s-suġġerimenti umli li għamilt jien għax wara kollox
kont jien illi ktibt il-liġi ta’ qabel bit-tajjeb u l-ħażin tagħha. Jien m’iniex perfett u qatt ma ppretendejt li
nkun perfett però dik kienet tastiera importanti fil-liġi tagħna li permezz
tagħha għaqqadnieha ma’ liġijiet oħrajn.
Fl-aħħar nett nappella mill-ġdid sabiex jgħaqqdu l-liġi dwar
il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni, iżidu li jridu jżidu però
l-emendi fuq il-prosekutur speċjali jagħmluhom.
Nirringrazzjak.
MR SPEAKER: Grazzi.
No comments:
Post a Comment