1. Id-diskors politiku, aktar m’aħna naraw, aktar qiegħed isir faċli u rħis. Iktar kliem fl-arja, espress mingħajr attenzjoni f’dak li jingħad u fl-effetti tiegħu. Anzi, immirat dejjem sabiex jiġbidha. Nara wisq bnedmin li saru skjavi ta’ ossessjonijiet li ma jistgħux jilliberaw ruħhom minnhom. Kull kelma fil-kamp pubbliku għandha l-effetti tagħha. Hemm ħafna li la jifhmu s-sustanza ta’ dak li qegħdin jgħidu, u wisq inqas il-kuntest li fih jgħiduh. Ir-responsabbiltajiet ta’ dan kollu qed jiżdiedu fuq naħa u jaħkmuna fuq l-oħra. Għax iktar minn kliem fl-arja li jridu jiġbdu l-approvazzjoni ta’ min ma jafx il-fatti, hemm oħrajn li għandhom l-aġendi moħbija tagħhom. Tidher ħaġa, mentri fil-fatt, tkun oħra. Waqt li politiċi oħra jiġu attakkati, hemm wara l-paraventu dawn l-istrateġiji żbaljati li kontinwament jiġu ippreparati. Sfortunatament, uħud eżegwiti a skapitu ta’ ħajjiet ta’ oħrajn.
Fiż-żmien preċiż
2. F’dan, iktar, wieħed jinnota li fil-konkret, is-sistema demokratika qegħda ssib lilha nfisha f’iktar attakki. Għax hija tgħix u tissoda fil-fiduċja li tibni bejn il-bnedmin. Dawk li jmexxu u dawk li jiġu rappreżentati. Meta l-pajjiż jibda jisma’ kontra d-demokrazija direttament jew indirettament, il-perċezzjoni ta’ dawk li jgħożżuha tkun dik li jaraw li l-integrità tagħha qegħda fil-periklu. Ngħid f’dan ukoll indirettamen, għax meta persuni fil-politika jesprimu ruħhom ħażin bi kliemhom u f’ħidmiethom ikunu qegħdin effettivament jibgħatu dan il-messaġġ. Żbalji minn oħrajn ma jiġġustifikawx passi ta’ reazzjoni jew oppożizzjoni ugwali minn oħrajn. Aġixxi, iddefendi s-sistema, imma ħu ħsieb li ma tkunx inti stess li qiegħed tattakkaha.
Riskjużi
3. Kull sistema li fiha tibni l-istruttura tal-Istat hija vulnerabbli. Dik demokratika wkoll. Ċertament tiddependi fuq ħafna fatturi, imma jekk mhix protetta, tmur lura. Tnaqqas mill-valur demokratiku tagħha u timxi passi lejn forom dittatorjali. Pajjiżna jaf b’dan, u jrid jifhem kemm irid ikun attent biex jiddefendi. Iktar u iktar f’dan il-mument delikat meta diversi persuni, fin-nuqqas ta’ għaqal tagħhom, flok rabtu l-argumenti tagħhom esklussivament mal-fatti, ħallew l-immaġinazzjoni fertili tagħhom tiġri bihom. Forsi jaħsbu li jistgħu jimitaw lil xi oħrajn. Jimitaw dak li għaddej preżentement fl-Istati Uniti tal-Amerika f’din l-elezzjoni presidenzjali li ser, b’xi mod, tolqot lilna wkoll. Fejn hemm verament riskji kbar għalina.
Dmirijiet
4. Kif jingħad f’The Economist fil-ħarġa tal-ġimgħa li għaddiet, quddiem id-diskors u l-aġir żbaljat tal-kandidat Donald Trump, hemm il-biża’ u r-riskju ta’ iktar tiranniji u inqas demokrazija. Iktar u iktar meta nifhmu li dawk kollha li ħadu sehem u marru jaħbtu għall-istituzzjonijiet, huwa jrid joħorġilhom maħfra presidenzjali. F’dan il-ġurnal, jingħad hekk: “Preserving democracy depends to-day, as it always has, on the courage and convictions of countless people all across America – especially those charged with writing and upholding laws.” (Illum, il-protezzjoni tad-demokrazija tiddependi, kif kienet dejjem, fuq il-kuraġġ u l-konvinzjoni tad-diversi persuni fl-Amerika kollha – speċjalment dawk li jiktbu u jiddefendu l-liġijiet.) Huwa fl-għarfien u l-bżonn li l-poplu għandu jkollu biex jiddefendi sistema li hija tiegħu. Id-demokrazija mhix tal-klassi tal-borgeżija li trid tiddomina s-soċjetà bl-aġir erratiku tagħha. Hija s-sistema tagħna lkoll u hija l-iktar valur sod li l-bniedem għandu fis-soċjetà.
Imma x’difiża hemm?
5. Quddiem dittaturi li jilbsu l-ġilda demokratika, x’hemm x’jista’ jvinċi? Kif f’dak il-pajjiż ir-riskji huma għolja jekk jerġa’ jkun hemm Trump bħala President, daqshekk ieħor hawn. Dak li għaddej juri kemm min huwa fil-poter jista’ jimmanipula. Forsi hawn min, f’dan il-kuntest, li ma jħossx il-bżonn li jgħallem u jinforma kontinwament. Jimbarka dejjem fuq il-linja li jipprepara u jarma lill-poplu sabiex: l-ewwel, jifhem x’inhija d-demokrazija; u t-tieni, li għandu jikkumbatti għaliha. The Economist, f’dan l-editorjal preċiż isib konfort u jgħid: “The lesson is that what sustains the American project, as with any democracy, is not black-letter laws but the values of citizens, judges and public servants. And the good news is that even the most determined, inventive and organised of would-be despots would struggle to overcome them.” (Il-lezzjoni hija dik illi dak li jżomm għaddej il-proġett Amerikan, bħal f’kull demokrazija, mhijiex il-kitba tal-liġijiet bl-ittri suwed, imma l-valuri li għandhom iċ-ċittadini, l-imħallfin u l-uffiċjali pubbliċi. U l-aħbar it-tajba hija li anki dawk imxennqa li jkunu dittaturi, minkejja d-determinazzjoni, il-manuvri u l-organizzazzjoni tagħhom, iridu jikkumbattu biex lil dawn jegħlbuhom.)
Biden
6. Biss, il-liġijiet huma indikattivi tal-mod kif jiġu difiżi dawn il-valuri. Kif ġejt mgħallem fl-Università, kull kostituzzjoni, soda u miktuba kemm hi miktuba tajjeb, għandha riskju kbir. Meta r-rappreżentanti jibdlu dak li huwa demokratiku f’dak li mhuwiex. Meta huma stess jaġixxu b’dak il-mod dittatorjali, inkella jippermettu aġir bħal dan. Meta jneħħu dan kollu fil-kitba jew fil-prattika, is-sistema tispiċċa. Flok liġijiet demokratiċi jsiru dawk dittatorjali. F’dan, ċertament u b’konfort, ir-riskju li jiġi elett dittatur ma teżistix f’Joe Biden. Kif l-istess The Economist jgħid tajjeb: “But Mr Biden is an institutionalist, with reference for the old ways of politics.” (Imma s-Sur Biden huwa favur l-istituzzjonijiet, b’għarfien ta’ kif tħaddmet il-politika fl-imgħoddi.)
Il-prova
7. Dak li ġej huwa ċertament mument ta’ prova. Id-demokraziji mondjali, waqt li qegħdin jiġu mhedda, iridu jifhmu li hemm ġlieda għas-sewwa li trid issir. Iktar ma jgħaddi ż-żmien, il-pożizzjoni qegħda ssir aktar kritika u tista’ tmur għall-agħar jekk kemm-il darba wieħed ma jaġixxix. L-iktar fil-bżonn li wieħed jagħraf il-vantaġġi li għandu: dawk demokratiċi, u ma jkasbarhomx huwa stess. L-agħar ħaġa li nistgħu naraw hija dawk li jaqtgħu qalbhom u ma jieħdux sehem bil-vot tagħhom. Jekk nibqgħu sejrin kif aħna ser inkerrħu li għandna u nmaqdru dak li huwa f’idejna. Pajjiżna dak ma jixraqlux, u proprju għalhekk li l-agħar ħaġa li tista’ sseħħ hija li, fl-aħħar tal-ġurnata, inkomplu nitmaqdru.
28.5.24
SPETTRI VJOLENTI PASSATI
1. Hemm realtà li wieħed ma jistax jaħrab minnha. Dik li tiżviluppa biċċa biċċa kull ġurnata quddiem għajnejk. Tista’, iva, tipprova tinjoraha. Tista’ tipprova tibdlilha triqatha, imma l-agħar huwa li, minflok, tkun inti stess li tkebbes lejn iktar kumplikazzjonijiet inutli. Huwa diġà ta’ nkwiet dak kollu li qegħdin naraw għaddej, imma daqshekk ieħor huwa żbaljat li tkompli tkabbru fl-inkwiet u fil-perikolożità tiegħu. Dan iktar u iktar fid-dawl li f’dawn l-aħħar ġimgħat il-vuċi tar-raġuni tqegħdet dejjem iktar fil-ġenb. Min jappella għas-sewwa u l-attenzjoni fil-moderazzjoni nduna li l-vuċi li għandu ġiet maħnuqa. Jingħata iktar importanza min isaħħan jew jissekonda lil dawk li qiegħed, iktar u iktar, narahom fost dawk li tilfu rashom kompletament.
Għaliex?
2. Hemm, iva, min jaħseb li jista’ jkompli jkattar l-eżistenza politika tiegħu billi jidħol f’din il-linja xejn tajba. Imma kif jgħid San Pawl, dawk li huma vojta huma dawk li l-iktar li jagħmlu l-famuż “ħoss”. Tinkwieta ruħek iktar meta tara esponenti politiċi fuq iż-żewġ naħat, li wieħed kien jippretendi minnhom responsabbiltà u attenzjoni sforz l-esperjenza li suppost akkumulaw, li jintilfu f’din il-linja. Meta tqiegħed lura s-siġġu u tħares oġġettivament tara li flok għollejna l-livell tal-ideat u d-diskussjoni politika, ħadna ħsieb inniżżluhom. Li huwa iktar kontra l-loġika f’dan huwa meta tikkunsidra li dawn huma elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew, li ideat lejn Unjoni Ewropea aħjar m’aħniex nisimgħu wisq. Lanqas dak li qed jgħidu l-partiti rispettivi fil-programmi elettorali tagħhom.
Tlifna r-raġuni
3. Huwa ferm iktar ċar li tlifna kull forma ta’ raġuni. Żball politiku sija għax-xenarju preżenti kif ukoll għall-Partit Nazzjonalista, li kien dejjem dak li jirbaħ għax jappella għal-loġika u mhux għall-passjonijiet. Dan fih iktar piż proprju llum, fejn kull m’hemm bżonn huwa l-fatti waħedhom, għarwiena. Dawn jitkellmu kif għandhom dwar il-gravità jew le tax-xenarju. M’għandhomx aktar il-bżonn ta’ profeti foloz li jimlew l-imħuħ ta’ min jitlob u għandu bżonn direzzjoni. Hemm min jirrispetta bnedmin oħra billi jorbot lilu nnifsu mal-verità fi kliemu, u hemm min le. Hemm min jabbuża mill-oħrajn taħt pretesti u skużi varji. Jaqbadhom u jużahom, sfortunatament, fil-miri u l-kumplikazzjonijiet ta’ moħħu. Meta tqabbad inti stess in-nar tal-passjonijiet umani, imbagħad ikun diffiċli mmens li tikkontrolla fejn dan in-nar ser jinfirex.
Nibqa’ fost dawk
4. F’dan, għalhekk, nibqa’ ma’ dawk li jippreferu l-użu tar-raġuni fil-fatti. Ma’ dik il-forza fis-soċjetà li qegħda tinqata’ biex taħseb fuq dak li hu għaddej għax mhijiex ferħana bir-riħ u d-direzzjoni li qegħdin jieħdu l-affarijiet. Għad hawn, fortunatament, bnedmin li jħarsu lejn il-politika bħala dik l-għalqa tal-attività umana fejn il-forza tagħha hija proprju dik li ma tirrikorrix għal atti vjolenti jew ta’ mibgħeda, imma fil-loġika. Dawk li ma jħarsux u ma jemmnux li hemm xi valur fil-forza tal-vjolenza, apparentement rivoluzzjonarja. La dik verbali, la dik morali u lanqas dik, b’xi mod, tirannika. Id-dinja msejħa “sekulari”, flok għażlet id-demokrazija qegħda tirrikorri għat-tirannija. Dik li timponi lilha nfisha fuq l-oħrajn sabiex flok djalogu, dibattitu u ideat ġodda jkun hemm dik unika, imposta.
F’dak iktar żbaljat
5. Daqshekk ieħor huwa iktar żbaljat il-pass ta’ min qiegħed iħajjar bnedmin varji sabiex jinġabru fl-għatba tal-Qorti ta’ Malta nhar it-Tlieta li ġej. Hemm diversi punti li wieħed għandu jġib quddiem għajnejh. Ibda minn dak fejn min jiddikjara li għandu raġun m’għandux bżonn juri li għandu ħafna nies warajh. Irid ikun kapaċi jikkonvinċi bir-raġuni u mhux bil-forza tan-numri ta’ bnedmin oħra. Għandhom ikunu biss il-fatti li jieħdu ċ-ċentru tal-attenzjoni. Waħdu magħhom huwa ferm aħjar mis-sogru li l-affarijiet joħorġu mill-idejn. Hemm jikkumplikaw il-pożizzjoni għax flok niddibattu l-fatti tal-każ, nispiċċaw fuq x’ġara u x’kellu jiġri. Mhux biss, imma tikber iktar il-konvinzjoni f’moħħ oħrajn li hemm ħtija għax kieku ma kellekx bżonn l-użu tal-forza. U f’dan, flok tibqa’ iktar fil-kantuniera tal-vittma daħħalt ruħek li ssir, minflok, il-kontra.
Niftakru
6. M’aħniex, sa issa, neqsin mill-memorja ta’ dak li seħħ snin ilu. Niftakru kif, fid-19 ta’ Ġunju 1987, daqt l-anniversarju, ġabra ta’ persuni daħlu l-Qorti u ħallew straġi warajhom. Niftakru f’dak kollu li ġieb miegħu dan l-aġir u fil-kumplikazzjonijiet li l-Partit Laburista kellu jibqa’ jġorr miegħu għal snin twal fl-Oppożizzjoni. F’dan, jiġu quddiemna diversi spettri passati. Sija f’dak li seħħ f’dak il-jum u l-konsegwenzi li ġew wara. Fl-għarfien li kien hemm min baqa’ jaħseb li l-vjolenza hija aqwa mid-demokrazija. F’dawk li fit-tifrik li wettqu, fir-realtà ħallew marka fuq il-memorja ta’ politiċi li f’dak il-ħin setgħu forsi ħassewhom konfortati, imma li fit-tul, fehmu l-kontra. Min isaħħan folla jsib li wara jrid iħallas hu l-kont tal-konsegwenzi. Għal min kien daqshekk iffissat fuq kif il-futur ser iħares lejn il-passat tiegħu, nittama li jagħraf jirrifletti.
Fit-toroq
7. F’dan ser ikun, però, eżami iktar qawwi għall-Gvern tal-ġurnata. Din mhix folla tal-Oppożizzjoni li trid turi l-eżistenza tagħha, imma waħda tal-Gvern mal-Gvern. Huwa hu li għandu kull dmir u responsabbiltà li jżomm l-ordni. Huwa hu li, mill-bidu, għandu jagħraf jikkontrolla l-istimulanti li għaddejjin sabiex ma jkunx hemm bnedmin miġbura b’dan il-mod. Jiġri x’jiġri, għalih hemm biss telf totali. Dawk li jistgħu jaħsbu li anke jekk forsi fil-preżent l-Oppożizzjoni, li tidentifika ruħha fid-demokrazija, mhix tieħu mertu politiku fil-kunsensi, xorta għadha fl-abbiltà li teħodhom fil-futur. Jekk hemm min iħossu tant oltraġġat li ppretenda li ma jiġrilu xejn u li ma jiġix mimsus għandu jifhem li jrid jaqbad strateġija politika differenti.
Ikun aħjar
8. F’dan, ikun ferm aħjar jekk dak kollu li qiegħed jiġi ppjanat għal nhar it-Tlieta li ġej, ma jseħħx. Ikun aħjar għal kull persuna fis-soċjetà, però l-iktar għal dawk stess li qegħdin jaħsbu li b’hekk ser jagħtuh appoġġ. M’hemmx dubju li dan ser jiġi rappurtat mhux biss hawn, imma f’postijiet oħra. M’hemmx dubju li dawn mhumiex ser ikunu atti li jżidu fil-ġieħ ta’ pajjiżna, imma ser jolqtu l-istima u l-interessi soċjali, ekonomiċi u kulturali tagħna. Pass, ċertament, fid-direzzjoni żbaljata. Waħda li jekk tikkumplika ruħha ser tolqot u timmarka d-direzzjoni demokratika tal-pajjiż. Iktar u iktar meta, kif rajna f’xenarji oħra, il-Gvern jispiċċa jrid jiġġustifika l-atti żbaljati ta’ oħrajn. Fl-istorja li għandna quddiemna jkun aħajr li wieħed ikun attent u ma narawx ripetizzjoni ta’ spettri vjolenti passati.
Għaliex?
2. Hemm, iva, min jaħseb li jista’ jkompli jkattar l-eżistenza politika tiegħu billi jidħol f’din il-linja xejn tajba. Imma kif jgħid San Pawl, dawk li huma vojta huma dawk li l-iktar li jagħmlu l-famuż “ħoss”. Tinkwieta ruħek iktar meta tara esponenti politiċi fuq iż-żewġ naħat, li wieħed kien jippretendi minnhom responsabbiltà u attenzjoni sforz l-esperjenza li suppost akkumulaw, li jintilfu f’din il-linja. Meta tqiegħed lura s-siġġu u tħares oġġettivament tara li flok għollejna l-livell tal-ideat u d-diskussjoni politika, ħadna ħsieb inniżżluhom. Li huwa iktar kontra l-loġika f’dan huwa meta tikkunsidra li dawn huma elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew, li ideat lejn Unjoni Ewropea aħjar m’aħniex nisimgħu wisq. Lanqas dak li qed jgħidu l-partiti rispettivi fil-programmi elettorali tagħhom.
Tlifna r-raġuni
3. Huwa ferm iktar ċar li tlifna kull forma ta’ raġuni. Żball politiku sija għax-xenarju preżenti kif ukoll għall-Partit Nazzjonalista, li kien dejjem dak li jirbaħ għax jappella għal-loġika u mhux għall-passjonijiet. Dan fih iktar piż proprju llum, fejn kull m’hemm bżonn huwa l-fatti waħedhom, għarwiena. Dawn jitkellmu kif għandhom dwar il-gravità jew le tax-xenarju. M’għandhomx aktar il-bżonn ta’ profeti foloz li jimlew l-imħuħ ta’ min jitlob u għandu bżonn direzzjoni. Hemm min jirrispetta bnedmin oħra billi jorbot lilu nnifsu mal-verità fi kliemu, u hemm min le. Hemm min jabbuża mill-oħrajn taħt pretesti u skużi varji. Jaqbadhom u jużahom, sfortunatament, fil-miri u l-kumplikazzjonijiet ta’ moħħu. Meta tqabbad inti stess in-nar tal-passjonijiet umani, imbagħad ikun diffiċli mmens li tikkontrolla fejn dan in-nar ser jinfirex.
Nibqa’ fost dawk
4. F’dan, għalhekk, nibqa’ ma’ dawk li jippreferu l-użu tar-raġuni fil-fatti. Ma’ dik il-forza fis-soċjetà li qegħda tinqata’ biex taħseb fuq dak li hu għaddej għax mhijiex ferħana bir-riħ u d-direzzjoni li qegħdin jieħdu l-affarijiet. Għad hawn, fortunatament, bnedmin li jħarsu lejn il-politika bħala dik l-għalqa tal-attività umana fejn il-forza tagħha hija proprju dik li ma tirrikorrix għal atti vjolenti jew ta’ mibgħeda, imma fil-loġika. Dawk li ma jħarsux u ma jemmnux li hemm xi valur fil-forza tal-vjolenza, apparentement rivoluzzjonarja. La dik verbali, la dik morali u lanqas dik, b’xi mod, tirannika. Id-dinja msejħa “sekulari”, flok għażlet id-demokrazija qegħda tirrikorri għat-tirannija. Dik li timponi lilha nfisha fuq l-oħrajn sabiex flok djalogu, dibattitu u ideat ġodda jkun hemm dik unika, imposta.
F’dak iktar żbaljat
5. Daqshekk ieħor huwa iktar żbaljat il-pass ta’ min qiegħed iħajjar bnedmin varji sabiex jinġabru fl-għatba tal-Qorti ta’ Malta nhar it-Tlieta li ġej. Hemm diversi punti li wieħed għandu jġib quddiem għajnejh. Ibda minn dak fejn min jiddikjara li għandu raġun m’għandux bżonn juri li għandu ħafna nies warajh. Irid ikun kapaċi jikkonvinċi bir-raġuni u mhux bil-forza tan-numri ta’ bnedmin oħra. Għandhom ikunu biss il-fatti li jieħdu ċ-ċentru tal-attenzjoni. Waħdu magħhom huwa ferm aħjar mis-sogru li l-affarijiet joħorġu mill-idejn. Hemm jikkumplikaw il-pożizzjoni għax flok niddibattu l-fatti tal-każ, nispiċċaw fuq x’ġara u x’kellu jiġri. Mhux biss, imma tikber iktar il-konvinzjoni f’moħħ oħrajn li hemm ħtija għax kieku ma kellekx bżonn l-użu tal-forza. U f’dan, flok tibqa’ iktar fil-kantuniera tal-vittma daħħalt ruħek li ssir, minflok, il-kontra.
Niftakru
6. M’aħniex, sa issa, neqsin mill-memorja ta’ dak li seħħ snin ilu. Niftakru kif, fid-19 ta’ Ġunju 1987, daqt l-anniversarju, ġabra ta’ persuni daħlu l-Qorti u ħallew straġi warajhom. Niftakru f’dak kollu li ġieb miegħu dan l-aġir u fil-kumplikazzjonijiet li l-Partit Laburista kellu jibqa’ jġorr miegħu għal snin twal fl-Oppożizzjoni. F’dan, jiġu quddiemna diversi spettri passati. Sija f’dak li seħħ f’dak il-jum u l-konsegwenzi li ġew wara. Fl-għarfien li kien hemm min baqa’ jaħseb li l-vjolenza hija aqwa mid-demokrazija. F’dawk li fit-tifrik li wettqu, fir-realtà ħallew marka fuq il-memorja ta’ politiċi li f’dak il-ħin setgħu forsi ħassewhom konfortati, imma li fit-tul, fehmu l-kontra. Min isaħħan folla jsib li wara jrid iħallas hu l-kont tal-konsegwenzi. Għal min kien daqshekk iffissat fuq kif il-futur ser iħares lejn il-passat tiegħu, nittama li jagħraf jirrifletti.
Fit-toroq
7. F’dan ser ikun, però, eżami iktar qawwi għall-Gvern tal-ġurnata. Din mhix folla tal-Oppożizzjoni li trid turi l-eżistenza tagħha, imma waħda tal-Gvern mal-Gvern. Huwa hu li għandu kull dmir u responsabbiltà li jżomm l-ordni. Huwa hu li, mill-bidu, għandu jagħraf jikkontrolla l-istimulanti li għaddejjin sabiex ma jkunx hemm bnedmin miġbura b’dan il-mod. Jiġri x’jiġri, għalih hemm biss telf totali. Dawk li jistgħu jaħsbu li anke jekk forsi fil-preżent l-Oppożizzjoni, li tidentifika ruħha fid-demokrazija, mhix tieħu mertu politiku fil-kunsensi, xorta għadha fl-abbiltà li teħodhom fil-futur. Jekk hemm min iħossu tant oltraġġat li ppretenda li ma jiġrilu xejn u li ma jiġix mimsus għandu jifhem li jrid jaqbad strateġija politika differenti.
Ikun aħjar
8. F’dan, ikun ferm aħjar jekk dak kollu li qiegħed jiġi ppjanat għal nhar it-Tlieta li ġej, ma jseħħx. Ikun aħjar għal kull persuna fis-soċjetà, però l-iktar għal dawk stess li qegħdin jaħsbu li b’hekk ser jagħtuh appoġġ. M’hemmx dubju li dan ser jiġi rappurtat mhux biss hawn, imma f’postijiet oħra. M’hemmx dubju li dawn mhumiex ser ikunu atti li jżidu fil-ġieħ ta’ pajjiżna, imma ser jolqtu l-istima u l-interessi soċjali, ekonomiċi u kulturali tagħna. Pass, ċertament, fid-direzzjoni żbaljata. Waħda li jekk tikkumplika ruħha ser tolqot u timmarka d-direzzjoni demokratika tal-pajjiż. Iktar u iktar meta, kif rajna f’xenarji oħra, il-Gvern jispiċċa jrid jiġġustifika l-atti żbaljati ta’ oħrajn. Fl-istorja li għandna quddiemna jkun aħajr li wieħed ikun attent u ma narawx ripetizzjoni ta’ spettri vjolenti passati.
21.5.24
SINJALI TAŻ-ŻMINIJIET
1. Fil-kitbiet tal-istoriku u politiku Francois Guizot (1787-1874) hemm wieħed iddedikat lill-istorja taċ-ċiviltà fl-Ewropa. Kitba mill-iktar interessanti u li għandha ħafna x’wieħed jifhem, jassorbi u jirrifletti dwaru. B’mod partikolari fl-argumenti tiegħu dwar ir-rivoluzzjoni morali li l-Kristjaneżmu wettaq. L-ewwel, fit-twemmin li l-bnedmin huma ugwali; u t-tieni, fil-proċess tal-ideat tagħhom sabiex is-soċjetà tinbidel għall-aħjar. Huwa jgħid hekk: “How many centuries, what infinite events passed away before the regeneration of the moral man by Christianity exercised upon the regeneration of the state its great and legitimate influence.” (Kemm sekli għaddew, kemm ġraw eventi qabel ma seħħet ir-riġenerazzjoni tal-bniedem fl-intern tiegħu permezz tal-Kristjaneżmu; dik l-influwenza li ġiet eżerċitata sabiex ġiet riġenerata l-importanza u l-leġittimità tal-Istat).
Fil-Qalb
2. Huwa jinsisti iktar fuq dan fil-kontinwazzjoni ta’ kitbietu, għax kif jispjega tajjeb, dan kollu seħħ: “Because it changed the internal man, creeds, sentiments; because it regenerated the moral man, the intellectual man.” Il-bniedem inbidel minn dak li kien qabel mertu ta’ dawn l-ideat. Bidla li salvat l-għerf passat u li fuqu wkoll bniet sabiex joħroġ iktar it-tajjeb. Bidla li seħħet fis-sħiħ fl-Ewropa, li aħna parti minnha. Dan huwa punt ulterjuri li sibtu żviluppat f’dak li kiteb iktar viċin tagħna l-Papa Benedittu XVI fil-ktieb La Vera Europa. Identità e Missione (2021), f’ġabra ta’ ideat u kitbiet li dan il-bniedem daqshekk intelliġenti ħalla warajh. Fejn hemm numru ta’ punti li filwaqt li jitilqu minn riflessjoni fuq il-Vanġeli, jeħduna lejn iktar riflessjonijiet dwar dak li ninsabu fih fl-Unjoni Ewropea.
Fil-preżent
3. Dan huwa iktar rilevanti proprju f’dawn il-jiem li sejrin lejn l-elezzjoni biex jiġu eletti l-membri parlamentari Ewropej. Rilevanti għax wieħed jifhem li ninsabu f’dibattiti elettorali fejn il-vot ser jiġi espress mhux tant f’dak li għandha bżonn l-istess Unjoni, imma f’dawk il-kunsiderazzjonijiet nazzjonali. F’diversi pajjiżi, tagħna inkluż, hemm ċertu “falliment” fil-fatt li m’aħniex niddiskutu prijoritajiet Ewropej. Qegħdin, minflok, inħarsu lejn dawk nazzjonali u nesprimu vot skont dak li qiegħed jiġri fil-pajjiż. Il-linja mhix x’ġie mwettaq f’dawn l-aħħar ħames snin f’dak il-Parlament. Jew aħjar, x’seta’ twettaq aħjar jew b’mod differenti, imma dak fuq it-territorju nazzjonali. Dan, minnu nnifsu qiegħed isarraf f’iktar dibattitu bejn dawk li jridu u dawk li ma jridux iktar Unjoni Ewropea. Fid-dawl tal-ħsieb evidenti li dan tant mhuwiex isir, jew aħjar ma sarx dibattitu Ewropew sija fil-parlamenti nazzjonali, kif ukoll anki, jekk sar, kien hemm min ta linja prerogattiva għalih.
X’tip ta’ Ewropa
4. Il-kunċett sħiħ tal-Unjoni Ewropea huwa frott il-partiti taċ-ċentru moderati. Huwa frott tal-ħsieb ta’ dawk li kienu u għadhom verament Demokratiċi Nsara. Il-partiti tal-lemin-lemin qegħdin jiddistingwu ruħhom, ngħid jien żbaljatament, bħala dawk li huma kontra. F’din il-linja m’hemmx użu tar-raġuni jew moderazzjoni imma l-kontra: dik li tieħdok sabiex iżżarma dak li qiegħed diġà jaħdem, imma ċertament li mhuwiex jitħaddem biżżejjed tajjeb minn kull Stat. Iktar u iktar minn dawk li ma kinux jew mhumiex kapaċi jassorbu l-fondi u jimplimentaw regoli li jaqblu politikament fuqhom. Il-problemi fl-Unjoni qegħdin, f’dan, jirriduċu ruħhom f’dan in-nuqqas amministrattiv. Fejn qiegħed jonqos l-ispazju għal viżjoni politika li tkompli fis-sewwa dan il-proġett li wettaq il-ġid u għadu kapaċi jwettqu.
Joseph Ratzinger (1927-2022)
5. Fil-ktieb li semmejt, fost ħafna ħsibijiet oħra li jimmeritaw ċertament riflessjoni minn dawk li jridu jieħdu sehem fid-dibattitu Ewropew, huwa jgħid hekk: “In base a ciò che è stato spiegato sin qui diventa chiaro che non tutta l’unificazione politica ed economica che si realizza in Europa può già sinificare, in quanto tale, il futuro dell’Europa. Una mera centralizzazione delle competenze economiche o legislative potrebbe anche portare a un rapido declino dell’Europa se, per esempio, sfociasse in una tecnocrazia il cui unico criterio fosse la crescita dei consumi.” (Abbażi ta’ dak li ġie spjegat sa issa, hawn isir iktar ċar li mhux kull unifikazzjoni politika u ekonomika li sseħħ fl-Ewropa hija biżżejjed għall-futur tal-Ewropa. Li wieħed iħares biss lejn ċentralizzazzjoni tal-kompetenzi ekonomiċi u leġislattivi jista’ wkoll iwassal lejn deklin rapidu tal-Ewropa jekk, per eżempju, tikber iktar it-teknokrazija, li fiha, il-kriterju bażiku jkun iż-żieda fil-konsum.)
Il-periklu
6. Dan huwa proprju l-punt li ninsabu fih. Preżentement il-linja politika hija aktar meħuda lejn li jkollna amministraturi tajba, iktar milli li jkollna politiċi ta’ viżjoni. L-Ewropa taċ-ċentru forsi mhix tifhem li altru minn spjegazzjoni ta’ dak li ser isir fil-punti leġislattivi u ekonomiċi, hemm bżonn ta’ iktar Politika. Qegħdin, f’ħafna, marbuta ma’ kunsiderazzjonijiet teknokratiċi. Qegħdin fl-influwenza li żviluppat li dawk li huma kkunsidrati bħala “teknokratiċi” jistgħu jmexxu l-Ewropa aħjar minn dawk li llum huma l-politiċi. Direzzjonijiet għall-agħar u mhux dejjem għall-aħjar. Iktar u iktar għax il-poplu kapaċi, minn dejjem, jivvota u jkun wara politiku, anke jekk mhux awtentiku, u anke jekk falz, imma jsibha ferm iktar diffiċli jkun wara teknokrata.
Id-Dibattitu
7. F’dan huwa ċertament iktar ta’ kumplikazzjoni dak li sejrin għalih. Hemm politika li qegħda tħares mil-lum għal-lum, fejn il-futur irid ifendi għal rasu. Politika li tikber iktar proprju f’soċjetà fejn il-qari huwa assenti u l-miżuri favur tiegħu daqstant ieħor. Kont nippreferi naqra, fil-programm elettorali tal-partiti verament Ewropej, li għandu jkollna politika favur il-kotba, u mhux tħares lejhom bħala “sempliċi” industrija. Li jkollna politika li tħares li kull ċittadin ikun infurmat w iffurmat iktar sabiex ikollna demokrazija aqwa. Għalkemm ktibt dwar dan il-Ħadd li għadda, f’La Stampa ta’ nhar is-Sibt sibt artiklu ta’ Giuseppe Laterza (1957) li fih jikkonkludi favur il-ktieb billi jappella hekk lill-Gvern Taljan: “Le propongo di uscire dalla logica di brevissimo periodo che ha ispirato purtropo fin qui buona parte della classe dirigente italiana e di investire sui libri come condizione essenziale per dare un futuro migliore al nostro paese.” (Nipproponi li wieħed joħroġ mill-politika tal-lum għal-lum, li sfortunatament sa issa ispirat parti sew mill-klassi li tmexxi, u li tibda tinvesti fil-kotba bħala kundizzjoni essenzjali biex jingħata futur aħjar lil pajjiżna.)
Fejn sejrin
8. F’dan huwa iktar ċar li fis-sinjal taż-żminijiet, jekk irridu futur u tisħiħ tal-Unjoni Ewropea rridu naħdmu lejn politika aqwa u ta’ vera. Waħda li tħares mhux lejn dinja teknokrata ta’ amministraturi, imma li titmexxa minn bnedmin li għandhom kultura u ideat. Ma jidhirx li ser tkun din il-bażi tal-għażla f’Ġunju li ġej. Imma xorta, l-argument irid isir. Iktar u iktar meta f’ħafna ser ikun hemm iktar minn dawk li żbaljatament jargumentaw kontra tagħha. Pajjiżna għandu jikber f’dan. Għandu jifhem is-sinjali taż-żminijiet u jinvesti f’ġenerazzjonijiet futuri.
Fil-Qalb
2. Huwa jinsisti iktar fuq dan fil-kontinwazzjoni ta’ kitbietu, għax kif jispjega tajjeb, dan kollu seħħ: “Because it changed the internal man, creeds, sentiments; because it regenerated the moral man, the intellectual man.” Il-bniedem inbidel minn dak li kien qabel mertu ta’ dawn l-ideat. Bidla li salvat l-għerf passat u li fuqu wkoll bniet sabiex joħroġ iktar it-tajjeb. Bidla li seħħet fis-sħiħ fl-Ewropa, li aħna parti minnha. Dan huwa punt ulterjuri li sibtu żviluppat f’dak li kiteb iktar viċin tagħna l-Papa Benedittu XVI fil-ktieb La Vera Europa. Identità e Missione (2021), f’ġabra ta’ ideat u kitbiet li dan il-bniedem daqshekk intelliġenti ħalla warajh. Fejn hemm numru ta’ punti li filwaqt li jitilqu minn riflessjoni fuq il-Vanġeli, jeħduna lejn iktar riflessjonijiet dwar dak li ninsabu fih fl-Unjoni Ewropea.
Fil-preżent
3. Dan huwa iktar rilevanti proprju f’dawn il-jiem li sejrin lejn l-elezzjoni biex jiġu eletti l-membri parlamentari Ewropej. Rilevanti għax wieħed jifhem li ninsabu f’dibattiti elettorali fejn il-vot ser jiġi espress mhux tant f’dak li għandha bżonn l-istess Unjoni, imma f’dawk il-kunsiderazzjonijiet nazzjonali. F’diversi pajjiżi, tagħna inkluż, hemm ċertu “falliment” fil-fatt li m’aħniex niddiskutu prijoritajiet Ewropej. Qegħdin, minflok, inħarsu lejn dawk nazzjonali u nesprimu vot skont dak li qiegħed jiġri fil-pajjiż. Il-linja mhix x’ġie mwettaq f’dawn l-aħħar ħames snin f’dak il-Parlament. Jew aħjar, x’seta’ twettaq aħjar jew b’mod differenti, imma dak fuq it-territorju nazzjonali. Dan, minnu nnifsu qiegħed isarraf f’iktar dibattitu bejn dawk li jridu u dawk li ma jridux iktar Unjoni Ewropea. Fid-dawl tal-ħsieb evidenti li dan tant mhuwiex isir, jew aħjar ma sarx dibattitu Ewropew sija fil-parlamenti nazzjonali, kif ukoll anki, jekk sar, kien hemm min ta linja prerogattiva għalih.
X’tip ta’ Ewropa
4. Il-kunċett sħiħ tal-Unjoni Ewropea huwa frott il-partiti taċ-ċentru moderati. Huwa frott tal-ħsieb ta’ dawk li kienu u għadhom verament Demokratiċi Nsara. Il-partiti tal-lemin-lemin qegħdin jiddistingwu ruħhom, ngħid jien żbaljatament, bħala dawk li huma kontra. F’din il-linja m’hemmx użu tar-raġuni jew moderazzjoni imma l-kontra: dik li tieħdok sabiex iżżarma dak li qiegħed diġà jaħdem, imma ċertament li mhuwiex jitħaddem biżżejjed tajjeb minn kull Stat. Iktar u iktar minn dawk li ma kinux jew mhumiex kapaċi jassorbu l-fondi u jimplimentaw regoli li jaqblu politikament fuqhom. Il-problemi fl-Unjoni qegħdin, f’dan, jirriduċu ruħhom f’dan in-nuqqas amministrattiv. Fejn qiegħed jonqos l-ispazju għal viżjoni politika li tkompli fis-sewwa dan il-proġett li wettaq il-ġid u għadu kapaċi jwettqu.
Joseph Ratzinger (1927-2022)
5. Fil-ktieb li semmejt, fost ħafna ħsibijiet oħra li jimmeritaw ċertament riflessjoni minn dawk li jridu jieħdu sehem fid-dibattitu Ewropew, huwa jgħid hekk: “In base a ciò che è stato spiegato sin qui diventa chiaro che non tutta l’unificazione politica ed economica che si realizza in Europa può già sinificare, in quanto tale, il futuro dell’Europa. Una mera centralizzazione delle competenze economiche o legislative potrebbe anche portare a un rapido declino dell’Europa se, per esempio, sfociasse in una tecnocrazia il cui unico criterio fosse la crescita dei consumi.” (Abbażi ta’ dak li ġie spjegat sa issa, hawn isir iktar ċar li mhux kull unifikazzjoni politika u ekonomika li sseħħ fl-Ewropa hija biżżejjed għall-futur tal-Ewropa. Li wieħed iħares biss lejn ċentralizzazzjoni tal-kompetenzi ekonomiċi u leġislattivi jista’ wkoll iwassal lejn deklin rapidu tal-Ewropa jekk, per eżempju, tikber iktar it-teknokrazija, li fiha, il-kriterju bażiku jkun iż-żieda fil-konsum.)
Il-periklu
6. Dan huwa proprju l-punt li ninsabu fih. Preżentement il-linja politika hija aktar meħuda lejn li jkollna amministraturi tajba, iktar milli li jkollna politiċi ta’ viżjoni. L-Ewropa taċ-ċentru forsi mhix tifhem li altru minn spjegazzjoni ta’ dak li ser isir fil-punti leġislattivi u ekonomiċi, hemm bżonn ta’ iktar Politika. Qegħdin, f’ħafna, marbuta ma’ kunsiderazzjonijiet teknokratiċi. Qegħdin fl-influwenza li żviluppat li dawk li huma kkunsidrati bħala “teknokratiċi” jistgħu jmexxu l-Ewropa aħjar minn dawk li llum huma l-politiċi. Direzzjonijiet għall-agħar u mhux dejjem għall-aħjar. Iktar u iktar għax il-poplu kapaċi, minn dejjem, jivvota u jkun wara politiku, anke jekk mhux awtentiku, u anke jekk falz, imma jsibha ferm iktar diffiċli jkun wara teknokrata.
Id-Dibattitu
7. F’dan huwa ċertament iktar ta’ kumplikazzjoni dak li sejrin għalih. Hemm politika li qegħda tħares mil-lum għal-lum, fejn il-futur irid ifendi għal rasu. Politika li tikber iktar proprju f’soċjetà fejn il-qari huwa assenti u l-miżuri favur tiegħu daqstant ieħor. Kont nippreferi naqra, fil-programm elettorali tal-partiti verament Ewropej, li għandu jkollna politika favur il-kotba, u mhux tħares lejhom bħala “sempliċi” industrija. Li jkollna politika li tħares li kull ċittadin ikun infurmat w iffurmat iktar sabiex ikollna demokrazija aqwa. Għalkemm ktibt dwar dan il-Ħadd li għadda, f’La Stampa ta’ nhar is-Sibt sibt artiklu ta’ Giuseppe Laterza (1957) li fih jikkonkludi favur il-ktieb billi jappella hekk lill-Gvern Taljan: “Le propongo di uscire dalla logica di brevissimo periodo che ha ispirato purtropo fin qui buona parte della classe dirigente italiana e di investire sui libri come condizione essenziale per dare un futuro migliore al nostro paese.” (Nipproponi li wieħed joħroġ mill-politika tal-lum għal-lum, li sfortunatament sa issa ispirat parti sew mill-klassi li tmexxi, u li tibda tinvesti fil-kotba bħala kundizzjoni essenzjali biex jingħata futur aħjar lil pajjiżna.)
Fejn sejrin
8. F’dan huwa iktar ċar li fis-sinjal taż-żminijiet, jekk irridu futur u tisħiħ tal-Unjoni Ewropea rridu naħdmu lejn politika aqwa u ta’ vera. Waħda li tħares mhux lejn dinja teknokrata ta’ amministraturi, imma li titmexxa minn bnedmin li għandhom kultura u ideat. Ma jidhirx li ser tkun din il-bażi tal-għażla f’Ġunju li ġej. Imma xorta, l-argument irid isir. Iktar u iktar meta f’ħafna ser ikun hemm iktar minn dawk li żbaljatament jargumentaw kontra tagħha. Pajjiżna għandu jikber f’dan. Għandu jifhem is-sinjali taż-żminijiet u jinvesti f’ġenerazzjonijiet futuri.
KOMPLETAMENT IL-KONTRA
1. Trabbejt nifhem li l-qari huwa l-ġebla tax-xewka ta’ kull soċjetà demokratika. Mhux biss, imma li huwa dmir ta’ min imexxi u li jirrappreżenta li jinsisti fuq politika li tħajjar aktar bnedmin jaqbdu ktieb. Hemm nuqqas, kważi tradiment ta’ dan meta, flok nassiguraw din il-linja, fil-fatt, ’il bgħid mill-kliem sabiħ, nittraskurawha. Għandna ġenerazzjonijiet ta’ bnedmin li ma rnexxilniex inġibuhom ifittxu l-verità direttament, u dan billi huma stess jaqraw. Minn indipendenza fil-ħsieb u l-abbiltà li żżomm l-ideat li tifforma, kif għandna nkunu, għandna aktar dawk li huma dipendenti fuq il-ħsieb ta’ ħaddieħor. Dawk li jispiċċaw iduru fuq oħrajn fuq kif jirraġunaw u jispiċċaw jirrepetu dak li ħaddieħor, fl-aħħar mill-aħħar, ikun jaqbillu li jingħad. X’telfiet kbar għall-pajjiż tagħna meta jibqa’ lura f’dan! Ferm ikbar minn dawk ekonomiċi.
Statistika
2. Jumejn ilu, fil-gazzetti li mhux dejjem ikunu konxji tal-implikazzjonijiet ta’ dak li jkunu qed jirrappurtaw, dehret l-aħbar li ġew mislufa bi 8% iktar kotba fl-ewwel tlett xhur ta’ din is-sena, meta mqabbel mal-istess perjodu tas-sena li għaddiet. Din iċ-ċifra tressqet qisha xi trijonf, u ma neħodhiex bi kbira jekk insib xi editorjal ifaħħar dawn l-“avvanzi kbar”. Imma r-realtà hija kompletament il-kontra. Għandna nammettu li ninsabu viċin kriżi tas-sistema li qegħda tolqot direttament lit-tessut demokratiku tagħna. Dan proprju fuq żewġ livelli. L-ewwel: bir-rispett kollu, b’daqshekk persuni f’dawn il-gżejjer, b’daqshekk libreriji lokali nistgħu nkunu sodisfatti b’madwar 225,000 ktieb misluf fi tlett xhur? Jistgħu jidhru li huma ħafna, imma mhumiex. It-tieni: meta tara bil-preċiż x’qegħdin nonfqu nazzjonalment fuq ix-xiri ta’ kotba għal-libreriji tagħna nsibu li l-figuri huma verament baxxi. F’sena, u dan għal dawn l-aħħar għaxar snin, ma rnexxilniex naqbżu l-mitt elf ewro f’xiri, u wisq anqas l-ammont ta’ għaxart’elef ktieb li nxtara.
Quddiem dak li hu għaddej
3. Meta wieħed iqabbel ma’ dak li qed jintefaq fuq affarijiet oħra, kotba ġodda qed jinxtraw mill-inqas. Jiżdied l-infieq fuq ħafna, imma għandna nirreġistraw illi, fejn jidħol ix-xiri tal-kotba, kollox jibqa’ fiss. Qisu l-ispejjeż mhux jiżdiedu, u b’dak li għandna jinxtraw inqas. Sfortunatament inħoss li l-pajjiż m’għandux, fil-politika nazzjonali tiegħu, dan il-bżonn f’qalbu li jixtri u jżid il-kotba fil-libreriji pubbliċi tagħna. L-esperjenza turi li, ħafna drabi, kotba ġodda jħajru iktar persuni biex jissellfuhom. Din għandha tkun attività kontinwa f’kull librerija f’pajjiżna. Waħda li hija essenzjali, speċjalment għal dawk l-ulied u bnedmin li jħobbu jaqraw imma li ma jistgħux, jew jibżgħu jixtru kotba huma għax inkella l-ġenituri tagħhom jaħsbu li dan huwa xi forma ta’ ħela.
Listi
4. Diversi jfittxu li jsibu materjal tajjeb li jinteressahom, li jkabbarhom ukoll, imma m’għandhomx gwida. Mhux biss, imma ma ssirx, lanqas, dik l-enfasi mill-politika nazzjonali sabiex kull student jaqra numru ta’ kotba li finalment jiffurmawh għal ħajtu. Nippreferu nħallu fuq l-ixkafef dak li ma jinsilifx u ma narawx il-ġenerazzjoni l-ġdida x’għandha bżonn. Dak li nbidel, u f’dan nagħrfu x’inhija l-pożizzjoni. Iktar u iktar quddiem dak li għandu jkun l-għarfien ta’ dak li l-Ġenerazzjoni Ż, li naqraw dwarha, lejn liema passat qegħda tħares. Mhux biss, imma aktar, x’direzzjoni tista’ ssib hija u tfittex minn fuq l-ixkafef tal-kotba fil-libreriji pubbliċi.
Lokalment
5. Staqsejt, kif inħobb nagħmel minn żmien għal żmien, kemm kotba qed jinxtraw jew le fil-libreriji ta’ diversi lokalitajiet. Nemmen f’sistema deċentralizzata anki f’dan. Huwa iktar faċli li ġenituri u residenti jmorru fihom, milli jidħlu l-Belt. Mit-tweġibiet parlamentari li ngħatajt fl-ewwel tlett xhur ta’ din is-sena, in-nefqa hija verament baxxa. F’postijiet varji, ma jinqabżux il-mija u ħamsin ewro u jinxtraw ftit kotba. Terġa’, huma limitati għal żewġ lingwi: il-Malti u l-Ingliż. Ebda ktieb bit-Taljan jew bil-Franċiż. Ħafna drabi ssib, pożittivament, li dawn il-libreriji jippruvaw jgħinu lilhom infushom billi jirċievu donazzjonijiet li jingħataw mill-pubbliku. Imma dan, għalkemm mhux biżżejjed, huwa indikattiv ta’ dak li trid is-soċjetà.
B’dispjaċir
6. Din hija ħasra, għax hawn għandna dejjem opportunità sabiex il-bnedmin li għandna nkabbrulhom l-għatx għall-qari għax bih huma jikbru. U meta persuna f’soċjetà tikber fl-għerf u fl-analiżi tagħha tal-ħajja, jikbru magħha l-kwalità u l-livell tad-demokrazija. Jekk, kif inħoss jien, illum qed naraw kriżi fis-sistema, din ukoll ġejja minn traskuraġni preċedenti. Il-ġenerazzjoni preċedenti, forsi dik X, tinsab ħatja li ma nvestietx fil-bżonn ta’ soċjetà li taqra. Dik li tassigura u tħares lejn dak li għadda u tifhem aħjar fejn hija fil-fatt sejra sabiex tibdel.
William Shakespeare
7. F’dak li trabbejt fih nagħraf formazzjoni differenti. Inħobb naqra wkoll għax trabbejt f’familja li taqra. Imma nħares lura u nagħraf li kien hemm ċerti għażliet edukattivi li baqgħu mwaħħla miegħi u li ffurmawni. Nifhem li l-qari huwa, u jibqa’ ċ-ċavetta sabiex tinbena soċjetà aħjar milli għandna. L-għalliema tagħna għallmuna ħafna, però kemm ħadna aħna minn dak li għallmuna, dik hija xi ħaġa oħra. Forsi xi drabi naqbdu l-biċċiet illum, wara tant snin. F’dan iktar f’dak li ntroduċewna għalih. Mhux biss il-qari u l-pjaċir tiegħu, imma d-direzzjoni ċara ta’ dak li jista’ jagħmel minna ċittadini aqwa.
Ġulju Ċesri (100-44 Q.K.)
8. Kif, f’dan kollu, mingħajr ma ridt erġajt ftakart f’dak li Shakespeare, persuna mill-iktar intelliġenti, kiteb fid-dramm famuż tiegħu Julius Caesar. Dik il-kitba mill-isbaħ, li ġiet stampata ħames mitt sena ilu fl-1523 u li għadha magħna. Biha, u fit-teatru, studenti bħali daħlu lura fl-istorja. Qrajna iktar, u fl-istess ħin ippruvajna nifhmu aktar għala ngħad dak li ngħad. F’dik il-lezzjoni politika mill-isbaħ fhimna ħafna. Tgħallimna l-ħruxija u l-effetti tat-tradiment. Tgħallimna li l-bnedmin, għal raġunijiet varji u mħawda tagħhom, iwettqu azzjonijiet żbaljati. Tgħallimna kif fil-pjazza, quddiem il-poplu, l-opinjonijiet jinbidlu. Tgħallimna kif, bl-użu tar-raġuni, bi kliem dirett, sempliċi, l-argumenti jkunu ferm iktar effettivi. Tgħallimna li f’kull soċjetà demokratika bniedem wieħed, anki kontra kull kurrent, jista’ jibdel l-eventi. Tgħallimna kemm kull vuċi hija importanti. Tgħallimna aktar li altru l-propaganda tal-poteri temporanji, u altru r-realtà. Tgħallimna li llum jew għada, b’xi mod toħroġ dejjem fil-wiċċ il-Verità.
Żammejt
9. Waqt li nkun nikteb dawn l-artikoli, f’ħajti dejjem żammejt kliem Mark Antonju, li l-awtur mimli għerf iqegħedlu: “Friends, Romans, countrymen, lend me your ears: I come to bury Ceasar, not to praise him. The evil that men do lives after them; the good is oft interred with their bones.” (Ħbieb, Rumani, ċittadini, tuni widen: ġejt biex nidfen lil Ċesri, mhux biex infaħħru. Il-Ħażin li l-bnedmin iwettqu jibqa’ ħaj warajhom; it-Tajjeb, ħafna drabi, jindifen magħhom.) U waqt li f’dan id-diskors waħdu jidher li qiegħed ifaħħar lil min qatel billi jiddikjara li Brutus, li ta d-daqqa mortali lil Ġulju Ċesri huwa onorabbli, fil-fatt jirnexxilu juri kemm dan ma kienx.
Għeruq
10. Waqt li nħares lura lejn dan, nifhem iktar li l-Qari huwa parti mill-għeruq ta’ kull bniedem. Iktar ma jkunu fondi u sodi, aktar jista’ jieqaf għal dak li huwa żbaljat. Ikun iktar dik is-siġra li ma tingħelibx fil-maltemp jew fit-tentazzjonijiet. Dak li għaddej bħalissa huwa parti minn dan kollu. It-traġedja nazzjonali f’dan hija proprju n-nuqqas ta’ formazzjoni u nuqqas ta’ kultura politika. Dak li nittama li Gvern Nazzjonalista futur ikun kapaċi jibdel. Għax f’dan għandna r-riżultat li huma aktar dawk li huma moħħhom fil-flus milli fis-sustanza tal-eżistenza tagħhom. Fuq kollox, dan huwa kompletament il-kontra ta’ dak kollu li għandu jkun, proprju għax m’għandhiex politika nazzjonali vera favur il-qari.
Statistika
2. Jumejn ilu, fil-gazzetti li mhux dejjem ikunu konxji tal-implikazzjonijiet ta’ dak li jkunu qed jirrappurtaw, dehret l-aħbar li ġew mislufa bi 8% iktar kotba fl-ewwel tlett xhur ta’ din is-sena, meta mqabbel mal-istess perjodu tas-sena li għaddiet. Din iċ-ċifra tressqet qisha xi trijonf, u ma neħodhiex bi kbira jekk insib xi editorjal ifaħħar dawn l-“avvanzi kbar”. Imma r-realtà hija kompletament il-kontra. Għandna nammettu li ninsabu viċin kriżi tas-sistema li qegħda tolqot direttament lit-tessut demokratiku tagħna. Dan proprju fuq żewġ livelli. L-ewwel: bir-rispett kollu, b’daqshekk persuni f’dawn il-gżejjer, b’daqshekk libreriji lokali nistgħu nkunu sodisfatti b’madwar 225,000 ktieb misluf fi tlett xhur? Jistgħu jidhru li huma ħafna, imma mhumiex. It-tieni: meta tara bil-preċiż x’qegħdin nonfqu nazzjonalment fuq ix-xiri ta’ kotba għal-libreriji tagħna nsibu li l-figuri huma verament baxxi. F’sena, u dan għal dawn l-aħħar għaxar snin, ma rnexxilniex naqbżu l-mitt elf ewro f’xiri, u wisq anqas l-ammont ta’ għaxart’elef ktieb li nxtara.
Quddiem dak li hu għaddej
3. Meta wieħed iqabbel ma’ dak li qed jintefaq fuq affarijiet oħra, kotba ġodda qed jinxtraw mill-inqas. Jiżdied l-infieq fuq ħafna, imma għandna nirreġistraw illi, fejn jidħol ix-xiri tal-kotba, kollox jibqa’ fiss. Qisu l-ispejjeż mhux jiżdiedu, u b’dak li għandna jinxtraw inqas. Sfortunatament inħoss li l-pajjiż m’għandux, fil-politika nazzjonali tiegħu, dan il-bżonn f’qalbu li jixtri u jżid il-kotba fil-libreriji pubbliċi tagħna. L-esperjenza turi li, ħafna drabi, kotba ġodda jħajru iktar persuni biex jissellfuhom. Din għandha tkun attività kontinwa f’kull librerija f’pajjiżna. Waħda li hija essenzjali, speċjalment għal dawk l-ulied u bnedmin li jħobbu jaqraw imma li ma jistgħux, jew jibżgħu jixtru kotba huma għax inkella l-ġenituri tagħhom jaħsbu li dan huwa xi forma ta’ ħela.
Listi
4. Diversi jfittxu li jsibu materjal tajjeb li jinteressahom, li jkabbarhom ukoll, imma m’għandhomx gwida. Mhux biss, imma ma ssirx, lanqas, dik l-enfasi mill-politika nazzjonali sabiex kull student jaqra numru ta’ kotba li finalment jiffurmawh għal ħajtu. Nippreferu nħallu fuq l-ixkafef dak li ma jinsilifx u ma narawx il-ġenerazzjoni l-ġdida x’għandha bżonn. Dak li nbidel, u f’dan nagħrfu x’inhija l-pożizzjoni. Iktar u iktar quddiem dak li għandu jkun l-għarfien ta’ dak li l-Ġenerazzjoni Ż, li naqraw dwarha, lejn liema passat qegħda tħares. Mhux biss, imma aktar, x’direzzjoni tista’ ssib hija u tfittex minn fuq l-ixkafef tal-kotba fil-libreriji pubbliċi.
Lokalment
5. Staqsejt, kif inħobb nagħmel minn żmien għal żmien, kemm kotba qed jinxtraw jew le fil-libreriji ta’ diversi lokalitajiet. Nemmen f’sistema deċentralizzata anki f’dan. Huwa iktar faċli li ġenituri u residenti jmorru fihom, milli jidħlu l-Belt. Mit-tweġibiet parlamentari li ngħatajt fl-ewwel tlett xhur ta’ din is-sena, in-nefqa hija verament baxxa. F’postijiet varji, ma jinqabżux il-mija u ħamsin ewro u jinxtraw ftit kotba. Terġa’, huma limitati għal żewġ lingwi: il-Malti u l-Ingliż. Ebda ktieb bit-Taljan jew bil-Franċiż. Ħafna drabi ssib, pożittivament, li dawn il-libreriji jippruvaw jgħinu lilhom infushom billi jirċievu donazzjonijiet li jingħataw mill-pubbliku. Imma dan, għalkemm mhux biżżejjed, huwa indikattiv ta’ dak li trid is-soċjetà.
B’dispjaċir
6. Din hija ħasra, għax hawn għandna dejjem opportunità sabiex il-bnedmin li għandna nkabbrulhom l-għatx għall-qari għax bih huma jikbru. U meta persuna f’soċjetà tikber fl-għerf u fl-analiżi tagħha tal-ħajja, jikbru magħha l-kwalità u l-livell tad-demokrazija. Jekk, kif inħoss jien, illum qed naraw kriżi fis-sistema, din ukoll ġejja minn traskuraġni preċedenti. Il-ġenerazzjoni preċedenti, forsi dik X, tinsab ħatja li ma nvestietx fil-bżonn ta’ soċjetà li taqra. Dik li tassigura u tħares lejn dak li għadda u tifhem aħjar fejn hija fil-fatt sejra sabiex tibdel.
William Shakespeare
7. F’dak li trabbejt fih nagħraf formazzjoni differenti. Inħobb naqra wkoll għax trabbejt f’familja li taqra. Imma nħares lura u nagħraf li kien hemm ċerti għażliet edukattivi li baqgħu mwaħħla miegħi u li ffurmawni. Nifhem li l-qari huwa, u jibqa’ ċ-ċavetta sabiex tinbena soċjetà aħjar milli għandna. L-għalliema tagħna għallmuna ħafna, però kemm ħadna aħna minn dak li għallmuna, dik hija xi ħaġa oħra. Forsi xi drabi naqbdu l-biċċiet illum, wara tant snin. F’dan iktar f’dak li ntroduċewna għalih. Mhux biss il-qari u l-pjaċir tiegħu, imma d-direzzjoni ċara ta’ dak li jista’ jagħmel minna ċittadini aqwa.
Ġulju Ċesri (100-44 Q.K.)
8. Kif, f’dan kollu, mingħajr ma ridt erġajt ftakart f’dak li Shakespeare, persuna mill-iktar intelliġenti, kiteb fid-dramm famuż tiegħu Julius Caesar. Dik il-kitba mill-isbaħ, li ġiet stampata ħames mitt sena ilu fl-1523 u li għadha magħna. Biha, u fit-teatru, studenti bħali daħlu lura fl-istorja. Qrajna iktar, u fl-istess ħin ippruvajna nifhmu aktar għala ngħad dak li ngħad. F’dik il-lezzjoni politika mill-isbaħ fhimna ħafna. Tgħallimna l-ħruxija u l-effetti tat-tradiment. Tgħallimna li l-bnedmin, għal raġunijiet varji u mħawda tagħhom, iwettqu azzjonijiet żbaljati. Tgħallimna kif fil-pjazza, quddiem il-poplu, l-opinjonijiet jinbidlu. Tgħallimna kif, bl-użu tar-raġuni, bi kliem dirett, sempliċi, l-argumenti jkunu ferm iktar effettivi. Tgħallimna li f’kull soċjetà demokratika bniedem wieħed, anki kontra kull kurrent, jista’ jibdel l-eventi. Tgħallimna kemm kull vuċi hija importanti. Tgħallimna aktar li altru l-propaganda tal-poteri temporanji, u altru r-realtà. Tgħallimna li llum jew għada, b’xi mod toħroġ dejjem fil-wiċċ il-Verità.
Żammejt
9. Waqt li nkun nikteb dawn l-artikoli, f’ħajti dejjem żammejt kliem Mark Antonju, li l-awtur mimli għerf iqegħedlu: “Friends, Romans, countrymen, lend me your ears: I come to bury Ceasar, not to praise him. The evil that men do lives after them; the good is oft interred with their bones.” (Ħbieb, Rumani, ċittadini, tuni widen: ġejt biex nidfen lil Ċesri, mhux biex infaħħru. Il-Ħażin li l-bnedmin iwettqu jibqa’ ħaj warajhom; it-Tajjeb, ħafna drabi, jindifen magħhom.) U waqt li f’dan id-diskors waħdu jidher li qiegħed ifaħħar lil min qatel billi jiddikjara li Brutus, li ta d-daqqa mortali lil Ġulju Ċesri huwa onorabbli, fil-fatt jirnexxilu juri kemm dan ma kienx.
Għeruq
10. Waqt li nħares lura lejn dan, nifhem iktar li l-Qari huwa parti mill-għeruq ta’ kull bniedem. Iktar ma jkunu fondi u sodi, aktar jista’ jieqaf għal dak li huwa żbaljat. Ikun iktar dik is-siġra li ma tingħelibx fil-maltemp jew fit-tentazzjonijiet. Dak li għaddej bħalissa huwa parti minn dan kollu. It-traġedja nazzjonali f’dan hija proprju n-nuqqas ta’ formazzjoni u nuqqas ta’ kultura politika. Dak li nittama li Gvern Nazzjonalista futur ikun kapaċi jibdel. Għax f’dan għandna r-riżultat li huma aktar dawk li huma moħħhom fil-flus milli fis-sustanza tal-eżistenza tagħhom. Fuq kollox, dan huwa kompletament il-kontra ta’ dak kollu li għandu jkun, proprju għax m’għandhiex politika nazzjonali vera favur il-qari.
16.5.24
ŻERA' T-TAMA
1. Trid tħares lejn l-istorja u tifhem. Tifhem li anki fl-iktar mumenti diffiċli u ikkumplikati, meta kollox jidher iswed faħam, hemm eventi li jbiddlu. Dawk li jgħinu u jirnexxilhom verament idawru l-paġna lejn il-futur. Anki jekk xi drabi wieħed jieqaf jaħseb u kull ma jara madwaru jkun qiegħed jidher li qed jaqa’, xorta għandu jibqa’ jiftakar. Għandu jibqa’ ma jinsiex li fit-triq hemm ukoll dawk id-direzzjonijiet li nieħdu li jibdluna. Jibdlu lilna stess internament u proprju f’hekk inkunu nistgħu ngħinu aħna wkoll biex dan iseħħ. Fi proċess fejn ikar ma jkollna għeruq sodi mrawwma u ikkurati, inkunu nistgħu nifhmu iktar dak li hemm bżonn li jsir f’soċjetà bħal tagħna li għandha defiċit morali qawwi.
Fejn iddur
2. F’dan hemm min ifittex naħa jew oħra mingħajr ma jsib liema bieb iħabbat, jew aħjar, liema paġna jiftaħ. Għandu r-rieda biex jibdel, imma ma jafx kif. Ħafna jkollhom fihom din is-sejħa imma ftit ikunu dawk li jkollhom il-boxxla morali interna korretta. Dik li tgħin lilhom u lill-oħrajn biex jimxu. Ħafna jistgħu jinġabru jisperaw. Ħafna oħrajn jixtiequ li jkollhom is-soluzzjonijiet quddiemhom. Ħafna oħrajn jisimgħu ħafna, imma għal xi raġuni jew oħra xorta ma jħossux li qed jitmexxew tajjeb. Fis-sekli, popli sħaħ, għalkemm ġew iffaċċjati b’sitwazzjonijiet ta’ inġustizzja, ta’ kefrija, ta’ tirannija, oligarkija u ripressjoni batew sakemm ħarġu minn taħt dak il-madmad.
Tletin sena
3. F’dan aktar, u quddiem dak li għaddejjin minnu f’pajjiżna, ġejt imfakkar li fl-10 ta’ Mejju 1994, persuna straordinarja kien ingħata l-ġurament tal-ħatra ta’ President. Ingħadli mill-ġdid li f’dik il-ġurnata, Nelson Rolihlala Mandela (1918-2013) sar il-Kap tal-Istat tal-Afrika ta’ Isfel (South Afrika). Mument storiku għal persuna li għex eżistenza kważi sħiħa msakkar f’diversi ħabsijiet, l-iktar f’Robben Island, fejn qatta’ tmintax-il sena maqtugħ mis-soċjetà attiva mill-1964 sal-1982. Wara f’żewġ ħabsijiet oħra sal-1990, meta ftit qabel kien ġie maħtur Frederick Willem de Klerk (1936-2021) flok Pieter Wilem Botha (1916-2006) u beda proċess ta’ bidla. Mandela sofra dan kollu għax kellu l-“ardir” li jaqbeż leġittimament għal pajjiżu u għal niesu sabiex l-Apartheid tispiċċa.
X’inġustizzja kbira
4. Proċess twil li minnu bata fuqu nnifsu proprju minħabba l-politika inġusta u ripressva tal-Apartheid. Fejn il-bnedmin ta’ kulur ma setgħux jieħdu sehem sħiħ fil-ħajja soċjali, ekonomika u politika. Sabiex jaffermaw aktar dan, il-pajjiż immexxi minn klassi politika “bajda” sakkritu fit-tul. Però hemm ġew ma waqafx u ma qatax qalbu. Baqa’ jaqra, jaħdem, jistudja u jagħmel minn kollox sabiex il-pożizzjoni tinbidel. Għal min huwa interessat, hemm il-ktieb voluminuż tiegħu Long Walk to Freedom (1994), li jispjega fid-dettall is-sagrifiċċji u t-tbatijiet li għadda minnhom. Imma tletin sena ilu l-affarijiet inbidlu darba għal dejjem. L-Apartheid spiċċat u seta’ jikkontesta għall-elezzjonijiet ġenerali ta’ pajjiżu u jilħaq President.
Diskors memorabbli
5. F’dak il-Jum tal-Ġurament tiegħu kellu l-okkażjoni li jindirizza lil pajjiżu u lid-dinja. Fl-età ta’ 76 sena, id-diskors jibda bil-kliem li l-ħatra tiegħu kellha tkun “hope to a newborn liberty” (tama lil-libertà mwielda mill-ġdid). Proprju fuq dik in-nota jkompli hekk: “Out of the experience of an extraordinary human disaster that lasted too long, must be born a society of which all humanity must be proud.” (Minn esperjenza ta’ diżastru uman straordinarjament twila, għandha titwieled soċjetà li l-umanità kollha tkun kburija biha.) Kliem sabiħ ħafna u li jimla lill-bnedmint ta’ rieda tajba bit-tama. Kliem li naħseb li juri li l-bniedem kien verament determinat sabiex jibdel għas-sewwa u mhux sabiex jikseb il-glorja jew il-poter għalih personali. Dawk il-kliem użati li jindikaw l-għeruq sodi ta’ bniedem li kapaċi jħares lejn il-futur u li fehem li t-tpattija hija żbaljata.
Ġustizzja, Paċi u Dinjità
6. Diskors li verament ħaqqu li jinqara mill-ġdid illum iktar u iktar, għax jgħodd għas-sitwazzjoni li għaddejjin minnha. Pożizzjonijiet politiċi li jgħallmu li bil-mibgħeda ma tasalx. Wisq inqas bil-vendikazzjoni u lanqas bil-ħdura. Id-direzzjoni tiegħu kienet mill-iktar ċara lejn il-bniedem u l-fiduċja fih bħala strument kapaċi li jwettaq is-sewwa. Iwettaq dawk il-passi li verament iġibu l-progress soċjali u ekonomiku. Dawk li jsaħħu u jissudaw il-bniedem. F’dak id-diskors, f’din il-linja t-tajba, huwa jgħid hekk ukoll: “Reinforce humanity’s belief in justice, strengthem its confidence in the nobility of the human soul, sustain all our hopes for a glorious life for all.” (Nissudaw il-konvinzjoni tal-umanità fil-ġustizzja, nissudaw il-kunfidenza fin-nobbiltà tar-ruħ u nsostnu t-tamiet sħaħ tagħna għal ħajja sabiħa għal kulħadd.) Kliem li juru dawk il-vantaġġi fil-bniedem li minn dak li jgħaddi jirnexxilu jissupera lilu nnifsu. Dak li jħalli warajh ir-riżentimenti li jista’ jkun li jkun akkumula maż-żmien. Dawk il-passi li jippermettulu jimxi ’l quddiem proprju għax ikun ħafer lil min għamillu l-iktar azzjonijiet ħżiena. Dak li kapaċi jħares iktar lejn is-soluzzjonijiet iktar milli lejn il-kundanni.
Ma saħħanx
7. Seta’ kien iktar faċli li f’dak il-mument kien ifakkar lin-nies minn dak li għaddew sabiex isaħħanhom kontra dawk li għakksuhom. Kien ikun faċli għalih li jbaqbad id-demm popolari, ma dan ma wettqux. Ħares lejn il-futur fil-paċi soċjali li tant kellu bżonn u li f’ħafna naħseb li anki aħna, hawn, tant għandna bżonn. Hemmhekk, huwa jgħid hekk ukoll: “The time for healing of the wounds has come, the moment to bridge the chasms that divide us has come, the time to build is upon us.” (Wasal iż-żmien li jitfejqu l-feriti, wasal ukoll il-mument meta rridu nibnu l-pontijiet fuq id-differenzi kbar li jifirduna, wasal għal fuqna ż-żmien li nibnu.) F’kull soċjetà hemm feriti preżenti. Ftit, però, jitfejqu. Diversi, anzi, jibqgħu miftuħa u daqshekk ieħor jibqgħu jinfetħu. Irid isir sforz kbir ħafna biex dan iseħħ u Mandela, fil-kobor uman tiegħu, dan kien verament kapaċi jwettqu. Eżempju għalina lkoll.
Sforz uman
8. Meta tħares lejn politiċi bħal dawn tifhem li biex is-sewwa jirbaħ trid tmur kontra l-kurrent. Waqt li seta’ nxteħet fir-retorika tal-vittma u ta’ dak li seħħ mir-reġimi passati, minflok għażel li jibni fil-valuri t-tajba. U hekk wettaq fil-ħames snin tal-Presidenza tiegħu. Għażel li b’hekk iqiegħed il-pedamenti lejn stat demokratiku veru. Dak li jista’ jħares ’il quddiem f’soċjetà mingħajr biża’, ibbażata u assigurata fid-drittijiet inaljenabbli tal-bniedem. Ġustament f’dan, f’dak id-diskors huma jkompli jgħid hekk: “We have triumphed in the effort to implant hope in the breasts of the millions of our people.” (Irbaħna bil-kbir fl-impenn determinat tagħna li niżirgħu t-tama fil-qlub ta’ miljuni tal-poplu tagħna.) Dan huwa l-proċess li dan il-pajjiż tagħna, ukoll quddiem dak kollu li hu għaddej minnu, għandu bżonn. Dak li jibni fuq il-valuri sodi tal-ħajja u Nsara tagħna sabiex jiżra t-Tama, bħalma rnexxielu jagħmel Nelson Mandela.
Fejn iddur
2. F’dan hemm min ifittex naħa jew oħra mingħajr ma jsib liema bieb iħabbat, jew aħjar, liema paġna jiftaħ. Għandu r-rieda biex jibdel, imma ma jafx kif. Ħafna jkollhom fihom din is-sejħa imma ftit ikunu dawk li jkollhom il-boxxla morali interna korretta. Dik li tgħin lilhom u lill-oħrajn biex jimxu. Ħafna jistgħu jinġabru jisperaw. Ħafna oħrajn jixtiequ li jkollhom is-soluzzjonijiet quddiemhom. Ħafna oħrajn jisimgħu ħafna, imma għal xi raġuni jew oħra xorta ma jħossux li qed jitmexxew tajjeb. Fis-sekli, popli sħaħ, għalkemm ġew iffaċċjati b’sitwazzjonijiet ta’ inġustizzja, ta’ kefrija, ta’ tirannija, oligarkija u ripressjoni batew sakemm ħarġu minn taħt dak il-madmad.
Tletin sena
3. F’dan aktar, u quddiem dak li għaddejjin minnu f’pajjiżna, ġejt imfakkar li fl-10 ta’ Mejju 1994, persuna straordinarja kien ingħata l-ġurament tal-ħatra ta’ President. Ingħadli mill-ġdid li f’dik il-ġurnata, Nelson Rolihlala Mandela (1918-2013) sar il-Kap tal-Istat tal-Afrika ta’ Isfel (South Afrika). Mument storiku għal persuna li għex eżistenza kważi sħiħa msakkar f’diversi ħabsijiet, l-iktar f’Robben Island, fejn qatta’ tmintax-il sena maqtugħ mis-soċjetà attiva mill-1964 sal-1982. Wara f’żewġ ħabsijiet oħra sal-1990, meta ftit qabel kien ġie maħtur Frederick Willem de Klerk (1936-2021) flok Pieter Wilem Botha (1916-2006) u beda proċess ta’ bidla. Mandela sofra dan kollu għax kellu l-“ardir” li jaqbeż leġittimament għal pajjiżu u għal niesu sabiex l-Apartheid tispiċċa.
X’inġustizzja kbira
4. Proċess twil li minnu bata fuqu nnifsu proprju minħabba l-politika inġusta u ripressva tal-Apartheid. Fejn il-bnedmin ta’ kulur ma setgħux jieħdu sehem sħiħ fil-ħajja soċjali, ekonomika u politika. Sabiex jaffermaw aktar dan, il-pajjiż immexxi minn klassi politika “bajda” sakkritu fit-tul. Però hemm ġew ma waqafx u ma qatax qalbu. Baqa’ jaqra, jaħdem, jistudja u jagħmel minn kollox sabiex il-pożizzjoni tinbidel. Għal min huwa interessat, hemm il-ktieb voluminuż tiegħu Long Walk to Freedom (1994), li jispjega fid-dettall is-sagrifiċċji u t-tbatijiet li għadda minnhom. Imma tletin sena ilu l-affarijiet inbidlu darba għal dejjem. L-Apartheid spiċċat u seta’ jikkontesta għall-elezzjonijiet ġenerali ta’ pajjiżu u jilħaq President.
Diskors memorabbli
5. F’dak il-Jum tal-Ġurament tiegħu kellu l-okkażjoni li jindirizza lil pajjiżu u lid-dinja. Fl-età ta’ 76 sena, id-diskors jibda bil-kliem li l-ħatra tiegħu kellha tkun “hope to a newborn liberty” (tama lil-libertà mwielda mill-ġdid). Proprju fuq dik in-nota jkompli hekk: “Out of the experience of an extraordinary human disaster that lasted too long, must be born a society of which all humanity must be proud.” (Minn esperjenza ta’ diżastru uman straordinarjament twila, għandha titwieled soċjetà li l-umanità kollha tkun kburija biha.) Kliem sabiħ ħafna u li jimla lill-bnedmint ta’ rieda tajba bit-tama. Kliem li naħseb li juri li l-bniedem kien verament determinat sabiex jibdel għas-sewwa u mhux sabiex jikseb il-glorja jew il-poter għalih personali. Dawk il-kliem użati li jindikaw l-għeruq sodi ta’ bniedem li kapaċi jħares lejn il-futur u li fehem li t-tpattija hija żbaljata.
Ġustizzja, Paċi u Dinjità
6. Diskors li verament ħaqqu li jinqara mill-ġdid illum iktar u iktar, għax jgħodd għas-sitwazzjoni li għaddejjin minnha. Pożizzjonijiet politiċi li jgħallmu li bil-mibgħeda ma tasalx. Wisq inqas bil-vendikazzjoni u lanqas bil-ħdura. Id-direzzjoni tiegħu kienet mill-iktar ċara lejn il-bniedem u l-fiduċja fih bħala strument kapaċi li jwettaq is-sewwa. Iwettaq dawk il-passi li verament iġibu l-progress soċjali u ekonomiku. Dawk li jsaħħu u jissudaw il-bniedem. F’dak id-diskors, f’din il-linja t-tajba, huwa jgħid hekk ukoll: “Reinforce humanity’s belief in justice, strengthem its confidence in the nobility of the human soul, sustain all our hopes for a glorious life for all.” (Nissudaw il-konvinzjoni tal-umanità fil-ġustizzja, nissudaw il-kunfidenza fin-nobbiltà tar-ruħ u nsostnu t-tamiet sħaħ tagħna għal ħajja sabiħa għal kulħadd.) Kliem li juru dawk il-vantaġġi fil-bniedem li minn dak li jgħaddi jirnexxilu jissupera lilu nnifsu. Dak li jħalli warajh ir-riżentimenti li jista’ jkun li jkun akkumula maż-żmien. Dawk il-passi li jippermettulu jimxi ’l quddiem proprju għax ikun ħafer lil min għamillu l-iktar azzjonijiet ħżiena. Dak li kapaċi jħares iktar lejn is-soluzzjonijiet iktar milli lejn il-kundanni.
Ma saħħanx
7. Seta’ kien iktar faċli li f’dak il-mument kien ifakkar lin-nies minn dak li għaddew sabiex isaħħanhom kontra dawk li għakksuhom. Kien ikun faċli għalih li jbaqbad id-demm popolari, ma dan ma wettqux. Ħares lejn il-futur fil-paċi soċjali li tant kellu bżonn u li f’ħafna naħseb li anki aħna, hawn, tant għandna bżonn. Hemmhekk, huwa jgħid hekk ukoll: “The time for healing of the wounds has come, the moment to bridge the chasms that divide us has come, the time to build is upon us.” (Wasal iż-żmien li jitfejqu l-feriti, wasal ukoll il-mument meta rridu nibnu l-pontijiet fuq id-differenzi kbar li jifirduna, wasal għal fuqna ż-żmien li nibnu.) F’kull soċjetà hemm feriti preżenti. Ftit, però, jitfejqu. Diversi, anzi, jibqgħu miftuħa u daqshekk ieħor jibqgħu jinfetħu. Irid isir sforz kbir ħafna biex dan iseħħ u Mandela, fil-kobor uman tiegħu, dan kien verament kapaċi jwettqu. Eżempju għalina lkoll.
Sforz uman
8. Meta tħares lejn politiċi bħal dawn tifhem li biex is-sewwa jirbaħ trid tmur kontra l-kurrent. Waqt li seta’ nxteħet fir-retorika tal-vittma u ta’ dak li seħħ mir-reġimi passati, minflok għażel li jibni fil-valuri t-tajba. U hekk wettaq fil-ħames snin tal-Presidenza tiegħu. Għażel li b’hekk iqiegħed il-pedamenti lejn stat demokratiku veru. Dak li jista’ jħares ’il quddiem f’soċjetà mingħajr biża’, ibbażata u assigurata fid-drittijiet inaljenabbli tal-bniedem. Ġustament f’dan, f’dak id-diskors huma jkompli jgħid hekk: “We have triumphed in the effort to implant hope in the breasts of the millions of our people.” (Irbaħna bil-kbir fl-impenn determinat tagħna li niżirgħu t-tama fil-qlub ta’ miljuni tal-poplu tagħna.) Dan huwa l-proċess li dan il-pajjiż tagħna, ukoll quddiem dak kollu li hu għaddej minnu, għandu bżonn. Dak li jibni fuq il-valuri sodi tal-ħajja u Nsara tagħna sabiex jiżra t-Tama, bħalma rnexxielu jagħmel Nelson Mandela.
IX-XGĦAJRA - LIBRERIJA PUBBLIKA – XIRI TA’ KOTBA ĠODDA
19095. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali: Jista’ l-Ministru jgħid kemm inxtraw kotba ġodda għal-librerija pubblika tax-Xgħajra matul din is-sena sal-aħħar ta’ April 2024? Jista’ jgħid kemm kien hemm infiq għall-istess xiri ta’ kotba ġodda, kif ukoll kemm kien hemm donazzjonijiet? Jista’ jgħid ukoll kemm kienu bil-Malti, bl-Ingliż, bit-Taljan u bil-Franċiż?
03/05/2024
ONOR. OWEN
BONNICI:
|
PQ Numru |
Lokalità |
Kotba mixtrija ġodda – Jan
sa April 2024 |
Infiq fuq kotba fiżiċi
ġodda – Jan sa April 2024 |
Donazzjonijiet inkluż
mill-pubbliku u l-Kunsilli Lokali – Jan sa April 2024 |
Kotba Bil-Malti |
Kotba bl-Ingliż |
Kotba bit-Taljan |
Kotba bil-Franċiż |
|
19095 |
Ix-Xgħajra |
9 |
€ 30 |
35 |
37 |
7 |
Xejn |
Xejn |
Seduta 243
15/05/2024
LAQGĦAT FI ĦDAN L-UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA
18528. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Edukazzjoni, l-Isport, iż-Żgħażagħ, ir-Riċerka u l-Innovazzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid għal liema laqgħat attenda fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa u dawk li mistenni jattendi għalihom f’dawn l-ewwel sitt xhur tas-sena 2024?
17/04/2024
ONOR. CLIFTON
GRIMA: Ninforma lill-Onor. Interpellant li l-informazzjoni
mitluba tinsab hawn taħt;
|
Dati |
Suġġett |
Destinazzjoni |
|
14 - 17 Jannar 2024 |
Finali tal-Kampjonati
Ewropej tal-Water Polo |
Kroazja |
|
20 - 22 Frar 2024 |
OECD Skills Summit 2024 |
Brussell |
|
27 ta' Ġunju 2024 |
MED 9 High Level Forum for
Education for Sustainable Development and Green Transition in the
Mediterranean Region |
Ċipru |
Seduta 235
24/04/2024
LAQGĦAT FI ĦDAN L-UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA
18527. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għal Għawdex u l-Ippjanar: Jista’ l-Ministru jgħid għal liema laqgħat attenda fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa u dawk li mistenni jattendi għalihom f’dawn l-ewwel sitt xhur tas-sena 2024?
17/04/2024
ONOR. CLINT
CAMILLERI: Ninforma lill-Onor. Interpellant li s’issa minix
infurmat li ser ikun hemm laqgħat fi ħdan l-Unjoni Ewropea sa Ġunju.
Madankollu, tifhem li jista’ jkun li niġu mistiedna għal xi laqgħat aktar 'il
quddiem, skont iċ-ċirkostanzi.
Seduta 235
24/04/2024
LAQGĦAT FI ĦDAN L-UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA
18526. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Inklużjoni u l-Volontarjat: Tista’ l-Ministru tgħid għal liema laqgħat attendiet fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa u dawk li mistennija tattendi għalihom f’dawn l-ewwel sitt xhur tas-sena 2024?
17/04/2024
ONOR. JULIA
FARRUGIA PORTELLI: Ninforma lill-Onor. Interpellant li sa issa ma kienx
hemm laqgħat fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa relatati
mas-settur li jaqa’ taħti. Nikkonferma wkoll li bħalissa ma hemm l-ebda laqgħa
prevista sal-aħħar ta’ Ġunju, li għandi informazzjoni dwarha.
Seduta 235
24/04/2024
LAQGĦAT FI ĦDAN L-UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA
18525. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Politika Soċjali u d-Drittijiet tat-Tfal: Jista’ l-Ministru jgħid għal liema laqgħat attenda fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa u dawk li mistenni jattendi għalihom f’dawn l-ewwel sitt xhur tas-sena 2024?
17/04/2024
ONOR. MICHAEL
FALZON: Ninforma lill-Onor. Interpellant illi l-informazzjoni
mitluba minnhu hija kif qed ikun elenkat hawn taħt;
11 ta’ Jannar EPSCO li
nżammet Namur, Belgium;
11 ta’ Marzu EPSCO li nżammet
Brussels, Belgium;
15 ta’ April High level
Conference on the European Pillar of Social Rights li nżammet La Hulpe,
Belgium.
Seduta 235
24/04/2024
LAQGĦAT FI ĦDAN L-UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA
18524. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Affarijiet Barranin u Ewropej u l-Kummerċ: Jista’ l-Ministru jgħid għal liema laqgħat attenda fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa u dawk li mistenni jattendi għalihom f’dawn l-ewwel sitt xhur tas-sena 2024?
17/04/2024
ONOR. IAN
BORG: Ninforma lill-Onor. Interpellant li matul l-ewwel sitt xhur tas-sena
2024, bħala Ministru għall-Affarijiet Barranin u Ewropej u l-Kummerċ attendejt
għal erba’ laqgħat tal-Kunsill tal-Affarijiet Barranin fi ħdan l-Unjoni Ewropea
fl-ewwel erba’ xhur tas-sena, inkluż laqgħa straordinarja li saret wara
l-attakk tal-Iran fuq l-Istat ta’ Iżrael.
Bejn il-25 u d-29 ta’ Frar
2024 kont mistieden nattendi l-Kunsill tal-Affarijiet Barranin fuq il-Kummerċ
f’Abu Dhabi fil-marġini tat-13-il Konferenza Ministerjali (MC13)
tal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ (WTO).
Fis-6 ta’ Marzu, kelli
l-opportunità nindirizza l-laqgħa tal-Kumitat
tad-Deputati tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa fil-kapacita’ ta’
‘Chair-in-Office’ tal-OSCE, fejn tkellimt fuq il-prijoritajiet tal-Presidenza
ta’ Malta tal-OSCE u fuq l-isfidi li qed tiffaċċjal-organizzazzjoni.
Fit-18 ta’ Marzu 2024
ipparteċipajt fil-Forum Umanitarju Ewropew li sar fi Brussell.
Barra minn hekk, attendejt
il-Forum ta’ Livell Għoli bejn l-UE u l-Kunsill ta’ Kooperazzjoni tal-Golf
(GCC), nhar it-Tnejn 22 t’April 2024 fil-Lussemburgu.
Fis- 7 ta' Mejju 2024 ġejt
mistieden nipparteċipa fil-Kunsill tal-Affarijiet Barranin fuq l-iżvilupp li se
jsir fi Brussell.
Se nkun qed nipparteċipa
wkoll fil-Laqgħa Ministerjali tal-Kunsill tal-Ewropa, li se ssir fis-16 u 17
ta’ Mejju fi Strasburgu.
Fil-21 ta’ Mejju 2024,
mistenni nipparteċipa wkoll fil-Laqgħat tal-Kunsill tal-Affarijiet Ġenerali.
Għat-30 ta’ Mejju 2024, ġejt
mistieden nipparteċipa fil-Kunsill tal-Affarijiet Barranin fuq il-Kummerċ li se
jsir fi Brussell.
Fil-25 ta' Ġunju 2024, mistenni nipparteċipa wkoll fil-Laqgħat
tal-Kunsill tal-Affarijiet Ġenerali.
Seduta 235
24/04/2024
LAQGĦAT FI ĦDAN L-UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA
18523. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali: Jista’ l-Ministru jgħid għal liema laqgħat attenda fi ħdan l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa u dawk li mistenni jattendi għalihom f’dawn l-ewwel sitt xhur tas-sena 2024?
17/04/2024
ONOR. OWEN
BONNICI: Ninforma lill-Onor. Interpellant li matul l-ewwel sitt
xhur tas-sena 2024 m’attendejtx u mhux mistenni nattendi għal laqgħat fi ħdan
l-Unjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ewropa.
Seduta 235
24/04/2024
RAĦAL ĠDID - TRIQ L-ISQOF BUHAGIAR - XOGĦLIJIET
18516. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għat-Trasport, l-Infrastruttura u x-Xogħlijiet Pubbliċi: Jista’ l-Ministru jgħid x’xogħlijiet qegħdin isiru fi Triq l-Isqof Buhagiar, Raħal Ġdid, kemm se jdumu għaddejjin u kemm huma stmati li se jiġu jiswew?
17/04/2024
ONOR. CHRIS
BONETT: Ninforma lill-Onor. Interpellant li fi Triq l-Isqof
Buhagiar, Paola qegħdin isiru xogħlijiet ta’ servizzi li jinkludu bdil tal-main
tad-drenaġġ, bdil tal-main tal-ilma, u bini mill-ġdid tal-bankini u t-triq
inkluż xogħlijiet t’asfalt.
Ix-xogħlijiet huma pjanati li
jitlestew fil-ġimgħat li ġejjin u huma stmati li jiswew madwar 260,000 Ewro.
Seduta 233
22/04/2024
BORMLA - TRIQ WIĠI ROSATO - XOGĦLIJIET
18515. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali: Jista’ l-Ministru jgħid x’xogħlijiet qegħdin isiru fi Triq Wiġi Rosato, Bormla, kemm se jdumu għaddejjin u kemm huma stmati li se jiġu jiswew?
17/04/2024
ONOR. OWEN BONNICI: Ninsab infurmat mill-Kunsill Lokali ta’ Bormla li x-xogħlijiet fi Triq Wiġi Rosato qegħdin isiru minn Infrastruttura Malta għalhekk nitlob lill-Onor. Interpellant biex jindirizza l-mistoqsija lill-Ministeru kkonċernat.
Seduta 233
22/04/2024
BORMLA - TRIQ WIĠI ROSATO - XOGĦLIJIET
18514. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għat-Trasport, l-Infrastruttura u x-Xogħlijiet Pubbliċi: Jista’ l-Ministru jgħid x’xogħlijiet qegħdin isiru fi Triq Wiġi Rosato, Bormla, kemm se jdumu għaddejjin u kemm huma stmati li se jiġu jiswew?
17/04/2024
ONOR. CHRIS BONETT: Ninforma lill-Onor. Interpellant li Infrastructure Malta għaddejja b’xogħlijiet estensivi ta’ bini mill-ġdid ta’ din it-triq, bix-xogħlijiet jinkludu tqegħid ta’ sistema ġdida tad-drenaġġ, telekomunikazzjoni, konnessjoni ġdida tal-ilma lejn id-djar, bankini ġodda, u xogħol t’asfalt. Dan il-proġett, li qed isir b’investiment ta’ nofs miljun Ewro, mistenni jitlesta fix- xhur li ġejjin.
Seduta 233
22/04/2024
DEĊIŻJONI TA’ SENTENZA
18513. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Politika Soċjali u d-Drittijiet tat-Tfal: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsija parlamentari 17217, jista’ l-Ministru jwieġeb il-mistoqsijiet parlamentari 14025, 14026 u 14478 li oriġinarjament saru lill-Ministru għall-Finanzi u x-Xogħol, lill-Ministru għall-Ambjent, l-Enerġija u l-Intrapriża u lill-Prim Ministru rispettivament, u jgħid x’passi ulterjuri ser jittieħdu fir-rigward tal-impjegati varji wara u in konsegwenza tas-sentenza li d-dettalji dwarha qed jingħataw separatament deċiża fil-25 ta' Frar 2021 u dan kemm għall-impjegati li kienu parti fil-kawża kif ukoll dawk li ma kenux parti imma li għandhom interess?
17/04/2024
ONOR. MICHAEL
FALZON: Ninforma lill-Onor. Interpellant li, d-deċiżjoni
tal-Onorabbli Qorti tal-Appell (Inferjuri) imsemmija fil-mistoqsija kienet
waħda preliminari fejn sal-lum għadu jrid jiġi appuntat għas-smiegħ. Minkejja
dan fis-sena 2019 il-Gvern ħareġ l-iskema ta’ Għotja ta’ Darba, li għadha
miftuħa.
Din l-iskema tkopri wkoll lil
dawk li kienu apprentisti mal-Malta Electricity Board sakemm dan spiċċa u wara
kienu impjegati mal-Korporazzjoni Enemalta.
Għalhekk, il-persuni msemmija
fil-kawża, kif ukoll oħrajn li kienu apprentisti kif indikat fl-istess skema,
jistgħu japplikaw fejn kull każ ikun assessjat fuq il-merti tiegħu skont dawn
il-kriterji.
Madanakollu, hija kundizzjoni
taħt din l-Iskema li applikant li jirċievi l-għotja jrid jirrinunzja għal kull
pretenzjoni oħra futura marbuta mal-Iskema u jwaqqaf u jirtira kull kawża jew
kawżi magħmula kontra l-Gvern, Awtorità jew entità oħra pubblika. Dan irid isir
billi r-rikorrenti, jew l-eredi tagħhom, f’kull kawża jew kawżi jippreżentaw
dikjarazzjoni maħlufa fir-reġistru tal-Prim’Awla tal-Qorti Ċivili fejn
jiddikjaraw li qed iċedu u jirtiraw kull kawża jew kawżi pendenti. Prova ta’
din ir-rinunzja u rtirar tal-kawża jew kawżi trid tiġi mehmuża
mal-applikazzjoni kif spjegat fl-istess formola tal-applikazzjoni.
Seduta 233
22/04/2024
QRATI - SENTENZI
18035. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid kemm kien hemm sentenzi, fejn il-pieni inflitti kienu dawk ta’ community service orders, probation u sentenzi sospiżi matul is-sena 2023?
03/04/2024
ONOR. JONATHAN
ATTARD: It-tabella li tindika kemm kien hemm sentenzi matul
is-sena 2023 fejn il-pieni inflitti kienu ta’ community service orders,
probation u sentenzi sospiżi kemm fil-Qorti ta’ Malta kif ukoll fil-Qorti ta’
Għawdex tinsab hawn taħt:
|
|
Community
Service |
Probation |
Sentenzi sospiżi |
|
Qorti ta’ Malta |
29 |
204 |
305 |
|
Qorti ta’ Għawdex |
0 |
12 |
14 |
Seduta 233
22/04/2024
QRATI - KOMPILAZZJONIJIET PENDENTI
18034. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid kemm kien hemm kompilazzjonijiet pendenti fil-Qrati ta’ pajjiżna sal-aħħar tas-sena 2023? Jista’ jindika wkoll kemm ġew deċiżi?
03/04/2024
ONOR. JONATHAN
ATTARD: It-tabella li tindika l-ammont ta’ kumpilazzjonijiet
pendenti sal-aħħar tas-sena 2023 kif ukoll l-ammont ta' kumpilazzjonijiet
deċiżi matul is-sena 2023 kemm fil-Qorti ta' Malta kif ukoll fil-Qorti
t'Għawdex tinsab hawn taħt:
|
|
Kumpilazzjonijiet pendenti |
Kumpilazzjonijiet deċiżi |
|
Qorti ta’ Malta |
2841 |
850 |
|
Qorti ta’ Għawdex |
55 |
104 |
Seduta 233
22/04/2024
13.5.24
DEMM POPOLARI
1. Għandek x’għandek opinjoni politika, għal darb’oħra, il-pożizzjoni f’pajjiżna tinsab f’diffikultà u kumplikazzjoni kbira. Mhux faċli tmexxi u tifhem, f’dak kollu li jidher ħiereġ biċċa biċċa. Daqshekk ieħor li toqgħod attent sabiex tifred dak li huwa minnu minn dak li mhuwiex. Li ma tinħakimx minn ideat personali, minn simpatiji, antipatiji, preġudizzji varji li kull persuna ġġorr magħha. Mhux faċli, iktar u iktar meta diversi jitkellmu, jippontifikaw, idawru naħa jew oħra wkoll mingħajr ma hemm għad-dispożizzjoni tal-pubbliku dak li sa issa verament irriżulta. Tgħallimt, fi snin ta’ ħidma fil-professjoni legali u fl-esperjenza politika, li kliem żejjed, isir minn min isir, flok jgħin biex tirbaħ il-verità jkun qiegħed direttament jew indirettament, volontarjament jew involontarjament, itellef.
Demokrazija u Verità
2. Inħaddnu s-sistema demokratika li, sa issa, fl-esperjenza umana tibqa’ l-aqwa waħda biex tmexxi ’l-bnedmin. Iktar u iktar meta tkun waħda li tinvolvi diversi persuni fi ħdanha. Dawk li jħossu li l-parteċipazzjoni tagħhom tista’ ssir mingħajr problemi għalihom u għall-familjari tagħhom fil-libertà. Dawk li anzi jifhmu li aħjar ikunu hemm bil-vot u l-vuċi tagħhom milli jħallu l-ispazju lill-oħrajn li ma tantx għandhom, jew iħobbu, l-ispirtu demokratiku. Fil-fatt huwa minnu li s-sistema demokratika trid u titlob proċess kontinwu li bih tibqa’ tiġi sostnuta. Ma tistax tgħid li wasalt. Trid biss tifhem il-bżonn li tkompli timxi fit-triq biex tasal. F’dak li, fuq naħa u fuq l-oħra, tkompli tħaddimha sabiex id-demm popolari jasal sal-kapillari kollha tal-ġisem. F’dan huwa iktar ċert li mingħajr verità m’hemmx demokrazija, u fil-gidba hemm dejjem iktar tirannija.
Għażliet umani
3. F’dan iktar hemm il-bilanċ kontinwu bejn il-liġijiet, li huma l-istrutturi li l-bnedmin jibnu f’soċjetà. L-istess il-kurrenti kulturali u soċjo-ekonomiċi tagħha, u fl-aħħar il-bnedmin: dawk li għandhom ir-responsabbiltà illi jmexxu. Nistgħu nħarsu fit-tul u fl-istorja tagħna lejn dak li sawwar il-proċessi lejn iktar żvilupp. Dak li nistgħu nimmarkaw bħala l-passi li assiguraw l-avvanzi. Dak li seħħ f’Ruma, fejn nagħrfu l-bżonn tal-ordni u l-liġi. Jew dak li ġie irreġistrat mill-bidliet radikali li l-Kristjaneżmu wettaq, fejn ukoll fhimna li hemm liġi ’l fuq minn dik umana. Dak li jikteb il-bniedem jista’ jidher tajjeb, imma meta jitqabbel mal-valuri ta’ liġijiet morali superjuri ma jkunx tant hekk.
Inkella
4. Inkella nifhmu dak kollu li seħħ wara. Imma l-fatt jibqa’ li l-mexxejja f’komunità huma determinanti. Iktar meta dawn jilbsu, b’għażla tagħhom, il-libsa li fiha jibnu ’l hekk imsejjaħ “il-kult tal-personalità”. Fid-differenza bejn il-popolarità ibbażata fuq il-ħidma t-tajba u għaqlija u dik ta’ dawk li trid tiġi assigurata, meħuda, misruqa minħabba dak li l-mezzi ta’ komunikazzjoni jagħtu. Dawk li fuq naħa jippermettu li jkunu għodda ta’ fatti jew inkella, fuq l-oħra, ta’ manipulazzjoni. Fejn politiċi jinbnew fl-artifiċjalità li l-karta taf toħloq.
Il-biċċa dejjem sejra
5. F’dan kollu wieħed jifhem iktar li tħares fejn tħares, il-biċċa hija dejjem sejra. L-Istat demokratiku Malti ma kellux, ċertament, din is-sitwazzjoni qabel. Fis-snin li ilna indipendenti saru allegazzjonijiet varji. Xi wħud barra, imma diversi drabi fil-Kamra tad-Deputati. Ebda ex-Prim Ministru passat ma kellu, però, din il-pożizzjoni. Dik li jsib ruħu fiċ-ċentru ta’ sitwazzjoni li tidher li ilha ġejja. Huwa perikoluż u faċli li wieħed jitlaq jiġri jiġġudika. Daqshekk ieħor li titkellem b’mod żbaljat. Jew tipprova timputa motivazzjonijiet għal dak li qiegħed isir mingħajr ma tħares lejn il-fatti u l-verità. Il-ġiri huwa iktar ikkumplikat. Min ma jħarisx li jkun kawt u lura biex iħares oġġettivament, f’dan, flok jgħin ikun qiegħed jikkumplika s-sitwazzjoni. Flok toħroġ il-verità, din tispiċċa biex tinħeba. Hi x’inhi l-pożizzjoni xorta fiha s-serjetà tagħha, li ħadd ma jista’ jaħrab.
Ebda vantaġġ
6. Minn dawn is-sitwazzjonijiet ftit, jekk mhux xejn, huma l-vantaġġi politiċi li jistgħu jissarrfu. Dan iktar u iktar fl-esperjenzi ta’ dawn l-aħħar snin. Ikun żball għad-demokrazija tagħna li sabiex jiżdiedu dawk li jivvutaw, naħa jew oħra, iridu jiġu msaħħna bil-qawwa li nqabdet favur jew kontra dak li hu għaddej. Il-bnedmin għandhom jieħdu sehem fid-demokrazija bl-użu tar-raġuni, fil-libertà, u mhux fil-mumenti varji tar-rabja. L-esperjenza turi li dawk li jiġu identifikati bħala l-vittmi jiggwadanjaw mill-elettorat, anki jekk jista’ jkun li ma jkunu xejn hekk. Din hija dejjem triq perikoluża ħafna, u waħda li faċli toħroġ mill-kontroll. Bnedmin innoċenti batew u sofrew proprju minħabba dan kollu fil-passat, u qed ikomplu llum. Feriti li ma jfiqux jekk mhux bi proċess twil ta’ żmien li jipprova jdewwi, salv u sal-punt ta’ dawk li jiddeċiedu li jerġgħu jiftħulhom dak li jkun kważi ngħalaq.
F’dan, pajjiżna jitlef dejjem
7. Iktar minn hekk, pajjiżna qiegħed jitlef ma’ kull ġurnata li tgħaddi. Hemm min jista’ jqabbel dan ma’ dak li hu għaddej ġewwa pajjiżi oħra. Imma l-fatt waħdu, fih innifsu ma jsarrafx wisq ta’ ġid għar-reputazzjoni sħiħa tagħna. Dik mal-oħrajn, imma l-iktar magħna nfusna. Protesti, min-naħa u minn oħra, kif joħorġu mill-idejn ta’ dawk li jkunu kkarġaw bnedmin li mhumiex mgħarrfa mill-fattti veri jfakkruna f’dak l-imrar li waslu fih soċjetajiet oħra. M’aħniex fi stat fejn hemm xi bżonn ta’ rivoluzzjoni, u la Franċiża u lanqas Russa. Hemm, minflok, il-bżonn ta’ iktar użu tar-raġuni. Iva, hemm bżonn riforma. Iktar determinazzjoni sabiex id-defiċit morali li ninsabu fih, jispiċċa. Il-liġijiet jistgħu jgħinu. Iktar rispett veru u mhux apparenti lejn l-istituzzjonijiet. Imma, fuq kollox, li wieħed jassigura bnedmin li huma deċiżi jservu b’integrità fis-servizz demokratiku.
Il-valuri tagħna
8. F’dan kollu, tħares fejn tħares, din hija sejħa u sfida għal dak li nemmnu fih bħala soċjetà. Il-pajjiż jista’, temporanjament, jiftaħar li m’għandux defiċit ekonomiku. Imma għandu defiċit ieħor. Hemm, f’dan, min għandu interess li dan jiġi rettifikat, li nirbħu lura l-valuri demokratiċi tagħna u hemm min hu komdu li le. Fit-taħwid, fil-konfużjoni ġenerali, jirbaħ hu. Pajjiżna jixraqlu aħjar minn hekk. Jixraqlu li nifhmu u naħdmu sabiex ma jkollniex iktar id-defiċit morali li għandna bħalissa. Għandna dmir li nibqgħu nitkellmu u ma nisktux ninsistu li l-affarijiet isiru fir-rispett ta’ dawk il-valuri li jsawruna. Dawk li jassiguraw klima u ambjent politiku li fih inkabbru l-verità, l-onestà u l-awtentiċità. Ħidma sabiex il-verità toħroġ u ssir magħrufa, għax fuq hekk biss id-demm popolari u demokratiku jasal sal-kapillari kollha tal-ġisem.
Demokrazija u Verità
2. Inħaddnu s-sistema demokratika li, sa issa, fl-esperjenza umana tibqa’ l-aqwa waħda biex tmexxi ’l-bnedmin. Iktar u iktar meta tkun waħda li tinvolvi diversi persuni fi ħdanha. Dawk li jħossu li l-parteċipazzjoni tagħhom tista’ ssir mingħajr problemi għalihom u għall-familjari tagħhom fil-libertà. Dawk li anzi jifhmu li aħjar ikunu hemm bil-vot u l-vuċi tagħhom milli jħallu l-ispazju lill-oħrajn li ma tantx għandhom, jew iħobbu, l-ispirtu demokratiku. Fil-fatt huwa minnu li s-sistema demokratika trid u titlob proċess kontinwu li bih tibqa’ tiġi sostnuta. Ma tistax tgħid li wasalt. Trid biss tifhem il-bżonn li tkompli timxi fit-triq biex tasal. F’dak li, fuq naħa u fuq l-oħra, tkompli tħaddimha sabiex id-demm popolari jasal sal-kapillari kollha tal-ġisem. F’dan huwa iktar ċert li mingħajr verità m’hemmx demokrazija, u fil-gidba hemm dejjem iktar tirannija.
Għażliet umani
3. F’dan iktar hemm il-bilanċ kontinwu bejn il-liġijiet, li huma l-istrutturi li l-bnedmin jibnu f’soċjetà. L-istess il-kurrenti kulturali u soċjo-ekonomiċi tagħha, u fl-aħħar il-bnedmin: dawk li għandhom ir-responsabbiltà illi jmexxu. Nistgħu nħarsu fit-tul u fl-istorja tagħna lejn dak li sawwar il-proċessi lejn iktar żvilupp. Dak li nistgħu nimmarkaw bħala l-passi li assiguraw l-avvanzi. Dak li seħħ f’Ruma, fejn nagħrfu l-bżonn tal-ordni u l-liġi. Jew dak li ġie irreġistrat mill-bidliet radikali li l-Kristjaneżmu wettaq, fejn ukoll fhimna li hemm liġi ’l fuq minn dik umana. Dak li jikteb il-bniedem jista’ jidher tajjeb, imma meta jitqabbel mal-valuri ta’ liġijiet morali superjuri ma jkunx tant hekk.
Inkella
4. Inkella nifhmu dak kollu li seħħ wara. Imma l-fatt jibqa’ li l-mexxejja f’komunità huma determinanti. Iktar meta dawn jilbsu, b’għażla tagħhom, il-libsa li fiha jibnu ’l hekk imsejjaħ “il-kult tal-personalità”. Fid-differenza bejn il-popolarità ibbażata fuq il-ħidma t-tajba u għaqlija u dik ta’ dawk li trid tiġi assigurata, meħuda, misruqa minħabba dak li l-mezzi ta’ komunikazzjoni jagħtu. Dawk li fuq naħa jippermettu li jkunu għodda ta’ fatti jew inkella, fuq l-oħra, ta’ manipulazzjoni. Fejn politiċi jinbnew fl-artifiċjalità li l-karta taf toħloq.
Il-biċċa dejjem sejra
5. F’dan kollu wieħed jifhem iktar li tħares fejn tħares, il-biċċa hija dejjem sejra. L-Istat demokratiku Malti ma kellux, ċertament, din is-sitwazzjoni qabel. Fis-snin li ilna indipendenti saru allegazzjonijiet varji. Xi wħud barra, imma diversi drabi fil-Kamra tad-Deputati. Ebda ex-Prim Ministru passat ma kellu, però, din il-pożizzjoni. Dik li jsib ruħu fiċ-ċentru ta’ sitwazzjoni li tidher li ilha ġejja. Huwa perikoluż u faċli li wieħed jitlaq jiġri jiġġudika. Daqshekk ieħor li titkellem b’mod żbaljat. Jew tipprova timputa motivazzjonijiet għal dak li qiegħed isir mingħajr ma tħares lejn il-fatti u l-verità. Il-ġiri huwa iktar ikkumplikat. Min ma jħarisx li jkun kawt u lura biex iħares oġġettivament, f’dan, flok jgħin ikun qiegħed jikkumplika s-sitwazzjoni. Flok toħroġ il-verità, din tispiċċa biex tinħeba. Hi x’inhi l-pożizzjoni xorta fiha s-serjetà tagħha, li ħadd ma jista’ jaħrab.
Ebda vantaġġ
6. Minn dawn is-sitwazzjonijiet ftit, jekk mhux xejn, huma l-vantaġġi politiċi li jistgħu jissarrfu. Dan iktar u iktar fl-esperjenzi ta’ dawn l-aħħar snin. Ikun żball għad-demokrazija tagħna li sabiex jiżdiedu dawk li jivvutaw, naħa jew oħra, iridu jiġu msaħħna bil-qawwa li nqabdet favur jew kontra dak li hu għaddej. Il-bnedmin għandhom jieħdu sehem fid-demokrazija bl-użu tar-raġuni, fil-libertà, u mhux fil-mumenti varji tar-rabja. L-esperjenza turi li dawk li jiġu identifikati bħala l-vittmi jiggwadanjaw mill-elettorat, anki jekk jista’ jkun li ma jkunu xejn hekk. Din hija dejjem triq perikoluża ħafna, u waħda li faċli toħroġ mill-kontroll. Bnedmin innoċenti batew u sofrew proprju minħabba dan kollu fil-passat, u qed ikomplu llum. Feriti li ma jfiqux jekk mhux bi proċess twil ta’ żmien li jipprova jdewwi, salv u sal-punt ta’ dawk li jiddeċiedu li jerġgħu jiftħulhom dak li jkun kważi ngħalaq.
F’dan, pajjiżna jitlef dejjem
7. Iktar minn hekk, pajjiżna qiegħed jitlef ma’ kull ġurnata li tgħaddi. Hemm min jista’ jqabbel dan ma’ dak li hu għaddej ġewwa pajjiżi oħra. Imma l-fatt waħdu, fih innifsu ma jsarrafx wisq ta’ ġid għar-reputazzjoni sħiħa tagħna. Dik mal-oħrajn, imma l-iktar magħna nfusna. Protesti, min-naħa u minn oħra, kif joħorġu mill-idejn ta’ dawk li jkunu kkarġaw bnedmin li mhumiex mgħarrfa mill-fattti veri jfakkruna f’dak l-imrar li waslu fih soċjetajiet oħra. M’aħniex fi stat fejn hemm xi bżonn ta’ rivoluzzjoni, u la Franċiża u lanqas Russa. Hemm, minflok, il-bżonn ta’ iktar użu tar-raġuni. Iva, hemm bżonn riforma. Iktar determinazzjoni sabiex id-defiċit morali li ninsabu fih, jispiċċa. Il-liġijiet jistgħu jgħinu. Iktar rispett veru u mhux apparenti lejn l-istituzzjonijiet. Imma, fuq kollox, li wieħed jassigura bnedmin li huma deċiżi jservu b’integrità fis-servizz demokratiku.
Il-valuri tagħna
8. F’dan kollu, tħares fejn tħares, din hija sejħa u sfida għal dak li nemmnu fih bħala soċjetà. Il-pajjiż jista’, temporanjament, jiftaħar li m’għandux defiċit ekonomiku. Imma għandu defiċit ieħor. Hemm, f’dan, min għandu interess li dan jiġi rettifikat, li nirbħu lura l-valuri demokratiċi tagħna u hemm min hu komdu li le. Fit-taħwid, fil-konfużjoni ġenerali, jirbaħ hu. Pajjiżna jixraqlu aħjar minn hekk. Jixraqlu li nifhmu u naħdmu sabiex ma jkollniex iktar id-defiċit morali li għandna bħalissa. Għandna dmir li nibqgħu nitkellmu u ma nisktux ninsistu li l-affarijiet isiru fir-rispett ta’ dawk il-valuri li jsawruna. Dawk li jassiguraw klima u ambjent politiku li fih inkabbru l-verità, l-onestà u l-awtentiċità. Ħidma sabiex il-verità toħroġ u ssir magħrufa, għax fuq hekk biss id-demm popolari u demokratiku jasal sal-kapillari kollha tal-ġisem.
KUMMISSARJI GĦALL-ĠUSTIZZJA - APPELLI PENDENTI MINN SENTENZI MOGĦTIJA
19079. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid kemm kien hemm appelli pendenti minn sentenzi mogħtija mill-Kummissarji għall-Ġustizzja sal-aħħar ta’ Marzu 2024?
03/05/2024
ONOR. JONATHAN
ATTARD: Ninforma lill-Onor. Interpellant illi l-ammont ta’
appelli pendenti minn sentenzi mogħtija mill-Kummissarji għall-Ġustizzja
sal-aħħar ta’ Marzu 2024 kien ta’ erbat elef u tmienja u tmenin (4088)
fil-Qorti ta’ Malta u dsatax (19) fil-Qorti ta’ Għawdex.
Seduta 240
08/05/2024
ĦAŻ-ŻABBAR – TRIQ BORMLA - XOGĦLIJIET
19078. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali: Jista’ l-Ministru jgħid x’xogħlijiet qegħdin isiru ġewwa Triq Bormla, Ħaż-Żabbar u kemm ser idumu għaddejjin u kemm huma stmati li ser jiġu jiswew?
03/05/2024
ONOR. OWEN
BONNICI: Nitlob lill-Onor. Interpellant biex jagħmel din
il-mistoqsija parlamentari lill-Ministeru kkonċernat.
Seduta 240
08/05/2024
ĦAŻ-ŻABBAR – TRIQ BORMLA - XOGĦLIJIET
19077. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għat-Trasport, l-Infrastruttura u x-Xogħlijiet Pubbliċi: Jista’ l-Ministru jgħid x’xogħlijiet qegħdin isiru ġewwa Triq Bormla, Ħaż-Żabbar u kemm ser idumu għaddejjin u kemm huma stmati li ser jiġu jiswew?
03/05/2024
ONOR. CHRIS
BONETT: Ninforma lill-Onor. Interpellant li x-xogħlijiet li
għamlet Infrastructure Malta fi Triq Bormla, Zabbar ilhom lesti mis-sena
l-oħra.
Seduta 240
08/05/2024
KAMPUS TAL-UNIVERSITÀ – SIĠAR TAŻ-ŻEBBUĠ MIŻBURA
19076. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Edukazzjoni, l-Isport, iż-Żgħażagħ, ir-Riċerka u l-Innovazzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid kemm hemm siġar taż-żebbuġ fil-kampus tal-Università u kemm minnhom inżabru u jekk ż-żebbuġ kollu ġiex miġbur fis-sena li għaddiet?
03/05/2024
ONOR. CLIFTON
GRIMA: Infurmat li fl-Università hemm mal-263 siġra
taż-żebbuġ. Dawn jiġu miżbura skont in-neċessità.
Infurmat li madwar ir-ringroad tal-Università hemm 20 siġra, imma huma propjeta
ta' Nature Trust. Filwaqt li fil-Junior College hemm 72 siġra taż-żebbuġ.
Seduta 240
08/05/2024
IL-FGURA – PROBLEMI FIL-KANTUNIERA BEJN TRIQ IL-KAMPANELLA U TRIQ IL-KARMELITANI
19075. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għat-Trasport, l-Infrastruttura u x-Xogħlijiet Pubbliċi: B’referenza għat-tweġibiet tal-mistoqsijiet parlamentari 24300 u 24302 li saru fit-13-il Leġiżlatura, jista’ l-Ministru jgħid jekk jekk fil-frattemp sarux spezzjonijiet neċessarji fil-problemi li hemm fil-kantuniera bejn Triq il-Kampanella u Triq il-Karmelitani, il-Fgura senjatament f’din it-triq billi hemm partijiet li ser jisfrundaw internament fil-garaxxijiet ta’ terzi?
03/05/2024
ONOR. CHRIS BONETT: Nitlob lill-Onor. Interpellant biex jagħmel din il-mistoqsija parlamentari lill-Ministeru kkonċernat.
Seduta 240
LIBRERIJA TAL-UNIVERSITÀ TA’ MALTA – COMPUTERS/LAPTOPS GĦALL-VIŻITATURI
19074. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Edukazzjoni, l-Isport, iż-Żgħażagħ, ir-Riċerka u l-Innovazzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid jekk huwiex possibbli li fil-librerija tal-Università ta’ Malta jkun hemm għad-dispożizzjoni tal-viżitaturi, computers jew laptops sabiex jiġu utilizzati?
03/05/2024
ONOR. CLIFTON
GRIMA: Infurmat li l-Librerija tal-Università għandha diversi
computers li huma aċċessibbli permezz ta’ username u password assenjati
lill-istudenti u akkademiċi rreġistrati mal-Università.
Infurmat ukoll li dawk
il-viżitaturi li m’humiex reġistrati mal-Università jistgħu jkollhom aċċess
għall-internet minnfuq laptops personali billi jingħataw Guest Account li jiġi
provdut mill-Librerija.
Seduta 240
08/05/2024
IL-FGURA – PROBLEMI FIL-KANTUNIERA BEJN TRIQ IL-KAMPANELLA U TRIQ IL-KARMELITANI
19073. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsijiet parlamentari 24300 u 24302 li saru fit-13-il Leġiżlatura, jista’ l-Ministru jgħid jekk fil-frattemp sarux spezzjonijiet neċessarji fil-problemi li hemm fil-kantuniera bejn Triq il-Kampanella u Triq il-Karmelitani, il-Fgura senjatament f’din it-triq billi hemm partijiet li ser jisfrundaw internament fil-garaxxijiet ta’ terzi?
03/05/2024
ONOR. OWEN
BONNICI: Ninforma lill-Onor. Interpellant li jien infurmat li
minn spezzjoni viżwali li saret matul il-jiem li għaddew ma jidhirx li hemm
ħsarat fil-post imsemmi. Ser ikunu qed jerġgħu isiru spezzjonijiet oħrajn kif
meħtieġ.
Seduta 239
07/05/2024
KOTBA MOGĦTIJA LILL-ISTUDENTI
19072. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Edukazzjoni, l-Isport, iż-Żgħażagħ, ir-Riċerka u l-Innovazzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid x’inhuma t-titoli tal-kotba li ġew mogħtija lill-istudenti reċentement kemm bil-Malti u kemm bl-Ingliż?
03/05/2024
ONOR. CLIFTON GRIMA:
Ninforma
lill-Onor. Interpellant li l-informazzjoni mitluba għadha qed tinġabar.
Seduta 239
07/05/2024
SPORTMALTA U L-KUNTRATTUR TAX-SHOOTING RANGE - FTEHIM
19071. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Edukazzjoni, l-Isport, iż-Żgħażagħ, ir-Riċerka u l-Innovazzjoni: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsija parlamentari 18518, jista’ l-Ministru jqiegħed fuq il-Mejda tal-Kamra d-dokumenti kollha rilevanti tal-ftehim bejn SportMalta u l-kuntrattur tax-Shooting Range, billi dawn ma kenux kompleti?
03/05/2024
ONOR. CLIFTON GRIMA:
Ninforma
lill-Onor. Interpellant li t-tweġiba tingħata f’xi seduta oħra.
Seduta 239
07/05/2024
DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA LI ĠEW IMPLIMENTATI
18549. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew implimentati mill-Ministeru tiegħu matul is-sena 2024 u liema huma dawk li għadhom pendenti?
17/04/2024
ONOR. JONATHAN ATTARD: Ninforma lill-Onorevoli interpellant li dik id-Direttivi li taqa’ taħt il-Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni u li għandha terminu ta’ skadenza għat-traspożizzjoni fis-sena 2024 hija s-segwenti:
|
Direttiva |
Skadenza |
|
Direttiva 2022/431
tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tad-9 ta’ Marzu 2022 li temenda
d-Direttiva 2004/37/KE dwar il-protezzjoni tal-ħaddiema minn riskji relatati
mal-espożizzjoni għal karċinoġeni jew mutaġeni fuq il-post tax-xogħol. |
05/04/2024 |
Din id-Direttiva ġiet
trasposta fil-liġi nazzjonali u għalhekk m’hemm l-ebda Direttiva li għadha
pendenti
Seduta 239
07/05/2024
Subscribe to:
Posts (Atom)