ŻERA' T-TAMA

1. Trid tħares lejn l-istorja u tifhem. Tifhem li anki fl-iktar mumenti diffiċli u ikkumplikati, meta kollox jidher iswed faħam, hemm eventi li jbiddlu. Dawk li jgħinu u jirnexxilhom verament idawru l-paġna lejn il-futur. Anki jekk xi drabi wieħed jieqaf jaħseb u kull ma jara madwaru jkun qiegħed jidher li qed jaqa’, xorta għandu jibqa’ jiftakar. Għandu jibqa’ ma jinsiex li fit-triq hemm ukoll dawk id-direzzjonijiet li nieħdu li jibdluna. Jibdlu lilna stess internament u proprju f’hekk inkunu nistgħu ngħinu aħna wkoll biex dan iseħħ. Fi proċess fejn ikar ma jkollna għeruq sodi mrawwma u ikkurati, inkunu nistgħu nifhmu iktar dak li hemm bżonn li jsir f’soċjetà bħal tagħna li għandha defiċit morali qawwi.

Fejn iddur

2. F’dan hemm min ifittex naħa jew oħra mingħajr ma jsib liema bieb iħabbat, jew aħjar, liema paġna jiftaħ. Għandu r-rieda biex jibdel, imma ma jafx kif. Ħafna jkollhom fihom din is-sejħa imma ftit ikunu dawk li jkollhom il-boxxla morali interna korretta. Dik li tgħin lilhom u lill-oħrajn biex jimxu. Ħafna jistgħu jinġabru jisperaw. Ħafna oħrajn jixtiequ li jkollhom is-soluzzjonijiet quddiemhom. Ħafna oħrajn jisimgħu ħafna, imma għal xi raġuni jew oħra xorta ma jħossux li qed jitmexxew tajjeb. Fis-sekli, popli sħaħ, għalkemm ġew iffaċċjati b’sitwazzjonijiet ta’ inġustizzja, ta’ kefrija, ta’ tirannija, oligarkija u ripressjoni batew sakemm ħarġu minn taħt dak il-madmad.

Tletin sena

3. F’dan aktar, u quddiem dak li għaddejjin minnu f’pajjiżna, ġejt imfakkar li fl-10 ta’ Mejju 1994, persuna straordinarja kien ingħata l-ġurament tal-ħatra ta’ President. Ingħadli mill-ġdid li f’dik il-ġurnata, Nelson Rolihlala Mandela (1918-2013) sar il-Kap tal-Istat tal-Afrika ta’ Isfel (South Afrika). Mument storiku għal persuna li għex eżistenza kważi sħiħa msakkar f’diversi ħabsijiet, l-iktar f’Robben Island, fejn qatta’ tmintax-il sena maqtugħ mis-soċjetà attiva mill-1964 sal-1982. Wara f’żewġ ħabsijiet oħra sal-1990, meta ftit qabel kien ġie maħtur Frederick Willem de Klerk (1936-2021) flok Pieter Wilem Botha (1916-2006) u beda proċess ta’ bidla. Mandela sofra dan kollu għax kellu l-“ardir” li jaqbeż leġittimament għal pajjiżu u għal niesu sabiex l-Apartheid tispiċċa.

X’inġustizzja kbira

4. Proċess twil li minnu bata fuqu nnifsu proprju minħabba l-politika inġusta u ripressva tal-Apartheid. Fejn il-bnedmin ta’ kulur ma setgħux jieħdu sehem sħiħ fil-ħajja soċjali, ekonomika u politika. Sabiex jaffermaw aktar dan, il-pajjiż immexxi minn klassi politika “bajda” sakkritu fit-tul. Però hemm ġew ma waqafx u ma qatax qalbu. Baqa’ jaqra, jaħdem, jistudja u jagħmel minn kollox sabiex il-pożizzjoni tinbidel. Għal min huwa interessat, hemm il-ktieb voluminuż tiegħu Long Walk to Freedom (1994), li jispjega fid-dettall is-sagrifiċċji u t-tbatijiet li għadda minnhom. Imma tletin sena ilu l-affarijiet inbidlu darba għal dejjem. L-Apartheid spiċċat u seta’ jikkontesta għall-elezzjonijiet ġenerali ta’ pajjiżu u jilħaq President.

Diskors memorabbli

5. F’dak il-Jum tal-Ġurament tiegħu kellu l-okkażjoni li jindirizza lil pajjiżu u lid-dinja. Fl-età ta’ 76 sena, id-diskors jibda bil-kliem li l-ħatra tiegħu kellha tkun “hope to a newborn liberty” (tama lil-libertà mwielda mill-ġdid). Proprju fuq dik in-nota jkompli hekk: “Out of the experience of an extraordinary human disaster that lasted too long, must be born a society of which all humanity must be proud.” (Minn esperjenza ta’ diżastru uman straordinarjament twila, għandha titwieled soċjetà li l-umanità kollha tkun kburija biha.) Kliem sabiħ ħafna u li jimla lill-bnedmint ta’ rieda tajba bit-tama. Kliem li naħseb li juri li l-bniedem kien verament determinat sabiex jibdel għas-sewwa u mhux sabiex jikseb il-glorja jew il-poter għalih personali. Dawk il-kliem użati li jindikaw l-għeruq sodi ta’ bniedem li kapaċi jħares lejn il-futur u li fehem li t-tpattija hija żbaljata.

Ġustizzja, Paċi u Dinjità

6. Diskors li verament ħaqqu li jinqara mill-ġdid illum iktar u iktar, għax jgħodd għas-sitwazzjoni li għaddejjin minnha. Pożizzjonijiet politiċi li jgħallmu li bil-mibgħeda ma tasalx. Wisq inqas bil-vendikazzjoni u lanqas bil-ħdura. Id-direzzjoni tiegħu kienet mill-iktar ċara lejn il-bniedem u l-fiduċja fih bħala strument kapaċi li jwettaq is-sewwa. Iwettaq dawk il-passi li verament iġibu l-progress soċjali u ekonomiku. Dawk li jsaħħu u jissudaw il-bniedem. F’dak id-diskors, f’din il-linja t-tajba, huwa jgħid hekk ukoll: “Reinforce humanity’s belief in justice, strengthem its confidence in the nobility of the human soul, sustain all our hopes for a glorious life for all.” (Nissudaw il-konvinzjoni tal-umanità fil-ġustizzja, nissudaw il-kunfidenza fin-nobbiltà tar-ruħ u nsostnu t-tamiet sħaħ tagħna għal ħajja sabiħa għal kulħadd.) Kliem li juru dawk il-vantaġġi fil-bniedem li minn dak li jgħaddi jirnexxilu jissupera lilu nnifsu. Dak li jħalli warajh ir-riżentimenti li jista’ jkun li jkun akkumula maż-żmien. Dawk il-passi li jippermettulu jimxi ’l quddiem proprju għax ikun ħafer lil min għamillu l-iktar azzjonijiet ħżiena. Dak li kapaċi jħares iktar lejn is-soluzzjonijiet iktar milli lejn il-kundanni.

Ma saħħanx

7. Seta’ kien iktar faċli li f’dak il-mument kien ifakkar lin-nies minn dak li għaddew sabiex isaħħanhom kontra dawk li għakksuhom. Kien ikun faċli għalih li jbaqbad id-demm popolari, ma dan ma wettqux. Ħares lejn il-futur fil-paċi soċjali li tant kellu bżonn u li f’ħafna naħseb li anki aħna, hawn, tant għandna bżonn. Hemmhekk, huwa jgħid hekk ukoll: “The time for healing of the wounds has come, the moment to bridge the chasms that divide us has come, the time to build is upon us.” (Wasal iż-żmien li jitfejqu l-feriti, wasal ukoll il-mument meta rridu nibnu l-pontijiet fuq id-differenzi kbar li jifirduna, wasal għal fuqna ż-żmien li nibnu.) F’kull soċjetà hemm feriti preżenti. Ftit, però, jitfejqu. Diversi, anzi, jibqgħu miftuħa u daqshekk ieħor jibqgħu jinfetħu. Irid isir sforz kbir ħafna biex dan iseħħ u Mandela, fil-kobor uman tiegħu, dan kien verament kapaċi jwettqu. Eżempju għalina lkoll.

Sforz uman

8. Meta tħares lejn politiċi bħal dawn tifhem li biex is-sewwa jirbaħ trid tmur kontra l-kurrent. Waqt li seta’ nxteħet fir-retorika tal-vittma u ta’ dak li seħħ mir-reġimi passati, minflok għażel li jibni fil-valuri t-tajba. U hekk wettaq fil-ħames snin tal-Presidenza tiegħu. Għażel li b’hekk iqiegħed il-pedamenti lejn stat demokratiku veru. Dak li jista’ jħares ’il quddiem f’soċjetà mingħajr biża’, ibbażata u assigurata fid-drittijiet inaljenabbli tal-bniedem. Ġustament f’dan, f’dak id-diskors huma jkompli jgħid hekk: “We have triumphed in the effort to implant hope in the breasts of the millions of our people.” (Irbaħna bil-kbir fl-impenn determinat tagħna li niżirgħu t-tama fil-qlub ta’ miljuni tal-poplu tagħna.) Dan huwa l-proċess li dan il-pajjiż tagħna, ukoll quddiem dak kollu li hu għaddej minnu, għandu bżonn. Dak li jibni fuq il-valuri sodi tal-ħajja u Nsara tagħna sabiex jiżra t-Tama, bħalma rnexxielu jagħmel Nelson Mandela.