Diskors Parlamentari dwar l-Abbozz ta’ Liġi dwar il-Protezzjoni ta’ Informatur – Abbozz Nru. 12

IT-TNAX-IL PARLAMENT

Seduta Nru. 46

It-Tnejn, 8 ta’ Lulju , 2013

Abbozz ta’ Liġi dwar il-Protezzjoni ta’ Informatur – Abbozz Nru. 12

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Sur President, b’sodisfazzjon ninnota li madwar 90% ta’ dan l-Abbozz ta’ Liġi bażikament ittieħed mill-Abbozz ta’ Liġi li konna ppreparajna aħna u li sfortunatament ma kienx għadda minn dan il-Parlament.  Ninnota wkoll li ma sarx l-iżball li jpoġġu dispożizzjoni fil-liġi li tgħid li min jirrapporta l-ewwel xi delitt u jkun involut, jiġi eżentat b’mod awtomatiku minn kwalunkwe forma ta’ reat kriminali kif kien qed jingħad tul il-kampanja elettorali.  Jiġifieri hija ħaġa tajba li din il-liġi mhux qed isservi ta’ washing machine sabiex persuna li tkun għamlet delitt tieħu amnestija awtomatika billi tkun l-ewwel persuna li tmur tirrapporta dan l-istess delitt.

Fl-opinjoni tiegħi dan l-Abbozz ta’ Liġi huwa importanti għax jagħti saħħa kbira lill-ħaddiema.  L-impostazzjoni u l-viżjoni tiegħi rigward il-whistleblower – kif naraw fl-aktar liġijiet avvanzati li hawn fid-dinja – prinċiparjament huma li jkollna mekkaniżmu li permezz tiegħu l-ħaddiem ikollu l-protezzjoni u l-attenzjoni tal-liġi biex jara li fuq il-post tax-xogħol ma jkunux qed isiru ħmerijiet.

Aħna konna ħadna d-deċiżjoni kuraġġjuża li fil-Whistleblower Act indaħħlu kemm lis-settur pubbliku, kemm lis-settur privat kif ukoll lis-settur tal-forzi dixxiplinarji u qed nieħu gost li mxew ma’ din id-deċiżjoni.  Mhux f’kull whistleblower act insibu dan; hemm uħud li jħarsu biss lejn is-settur pubbliku, oħrajn li jħarsu lejn is-settur privat u s-settur pubbliku u hemm oħrajn li jdaħħlu wkoll lill-armata, il-pulizija, il-membri tad-detenzjoni u l-membri li jifformaw parti mis-servizz tas-sigurtà. 

Dan l-Abbozz ta’ Liġi joffri protezzjoni kontra dawk li jissejħu prattiċi mhux xierqa u qed nieħdu gost li d-dritt li wieħed jirrapporta prattiċi mhux xierqa li jkunu qed isiru fil-post

tax-xogħol tiegħu l-ewwel fil-kumpanija stess u jekk din ma tagħmel xejn dwarhom imbagħad lil hinn minnha, baqa’ l-istess.  Inżid ngħid li l-abbozz ta’ liġi jgħid hekk:

"prattiċi mhux xierqa" tfisser azzjoni jew serje ta’ azzjonijiet

meta:

(a) persuna naqset, qiegħda tonqos jew x’aktarx ser tonqos milli tħares kull obbligu legali li tkun soġġetta għalih; jew

(b) s-saħħa u s-sigurtà ta’ kull individwu kienet, qiegħda jew x’aktarx ser tkun fil-periklu; jew

(ċ) l-ambjent kellu, għandu jew x’aktarx ser ikollu ħsara; jew

(d) twettqet jew x’aktarx titwettaq jew x’aktarx twettqet att ta’ korruzzjoni; jew

(e) reat kriminali li seħħ, qiegħed iseħħ jew x’aktarx ser iseħħ; jew

(f) nuqqas ta’ ġustizzja li seħħet, qiegħda sseħħ jew x’aktarx ser isseħħ; jew

(g) tixħim li seħħ, qiegħed iseħħ jew x’aktarx ser iseħħ;

Waqt li kont qed nerġa’ naqra l-abbozz ta’ liġi biex nipprepara ruħi għal-lum ftakart f’dak kollu li konna għaddejna minnu u fid-deċiżjonijiet li kont ħadt bħala Ministru biex indaħħal ċertu affarijiet biex inkun ultra ċert li l-ħaddiema jkunu protetti.  Għaldaqstant nixtieq li s-Segretarju Parlamentari jispjegali eżatt xi tfisser din ir-regola li nsibu fl-Abbozz ta’ Liġi:

“iżda fl-interpretazzjoni ta’ dan it-tifsira għandha tiġi meqjusa r-regola de minimis sabiex kwistjonijiet vera żgħar jew mhux ta’ importanza ma jaqgħux taħt id-dispożizzjonijiet ta’ dan l-att.”

L-uffiċjal li jirċievi l-informazzjoni m’għandux jiddiskrimina u b’xi mod jagħżel liema affarijiet għandu jagħti kas u liema affarijiet m’għandux jagħti kas.  Kultant affarijiet kbar jinqabdu b’affarijiet żgħar.  Barra minn hekk naħseb li għalkemm il-konċett ta’ de minimis non curat praetor huwa wieħed li kompletament jidħol fil-liġi, hawnhekk mhuwiex il-post addattat.

Fil-Whistleblower Act aħna konna daħħalna xi dispożizzjonijiet rigward il-Forzi Armati u n-nies tas-sigurtà u għedna li l-liġi tibda tgħodd minn meta l-Ministru tal-Ġustizzja joħroġ avviż legali biex ikun jista’ jirregola kif issir il-proċedura tal-whistleblowing fis-setturi varji.  Issa qed nara li qed jiddaħħlu xi affarijiet ġodda dwar impjegati fis-servizz barrani, konsulari u diplomatiċi tal-Gvern u għaldaqstant tajjeb li xi ħadd jispjega għaliex dawn iddaħħlu.

Żgur u mhux forsi l-artiklu 22 ta’ dan l-Abbozz ta’ Liġi, li jagħti l-possibiltà ta’ eżenzjoni kompleta mill-Att, jista’ jiġi fformolat aħjar.  Dan jgħid hekk:

“Il-Ministru jista’ b’avviż fil-Gazzetta jeżenta xi persuna jew klassi ta’ persuni mingħajr effett retrospettiv minn kull dispożizzjoni jew xi dispożizzjoni ta’ dan l-Att fuq kull bażi li jidhirlu suffiċenti”.

Naħseb li l-frażi “fuq kull bażi li jidhirlu suffiċenti” trid tiġi mlaħħma u se ngħid għaliex.  Dan huwa abbozz ta’ liġi li jidħol f’kullana ta’ abbozzi ta’ liġi oħrajn li tressqu minn Gvern Nazzjonalista u ħafna drabi kien hemm qbil bejn iż-żewġ naħat tal-Kamra dwarhom u fihom daħħalna ħafna mekkaniżmi ta’ protezzjoni kontra l-korruzzjoni u kull forma ta’ illegalità u kriminalità.  Mhuwiex faċli li wieħed jersaq ’il quddiem u jiżvela ċerta informazzjoni u għalhekk irridu nippremjaw lil dawk iċ-ċittadini u ħaddiema li jagħmlu dan u naċċertawhom li l-liġi mhux se tiċċaqlaq u mhux se jkun hemm xi forma ta’ eżenzjonijiet li permezz tagħhom jistgħu jispiċċaw barra minn posthom.

Kif diġà għedt fil-kampanja elettorali sar ħafna diskors fuq l-amnestija awtomatika u nnotajt li bejn wieħed u ieħor qed jipprovaw isibu t-triq tan-nofs bl-artiklu 5 u bl-artiklu 6.  Bażikament li qed jagħmlu huwa dak li diġà qed jiġri fil-Qorti meta persuna li tkun kompliċi f’reat tikkollabora mal-Pulizija, tikxef l-affarijiet, isirilha l-proċess qabel u allura tingħata piena inqas sabiex tixhed kontra l-prinċipal.  Madankollu rridu noqogħdu attenti għaliex f’dan l-Abbozz ta’ Liġi qed jingħad li l-piena tonqos bi grad jew tnejn u aħna ma rridux li ndaħħlu konċett li ma jippermettix li l-Qorti tinżel taħt ċerti minimi.  Jien nifhem l-intenzjoni tagħhom u li l-ħsieb prinċipali huwa dwar l-atti tal-korruzzjoni taħt il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni però l-improper practices act tant hu wiesa’ li jdaħħal kwalunkwe forma ta’ ksur tal-liġi.  Imbagħad irridu noqogħdu attenti wkoll li l-persuna li tibbenefika minn dan id-dispożittiv ma jkollhiex sehem prinċipali fir-reat iżda jkollha sehem minuri.

Sur President, jien rajt li s-subartiklu (4) tal-artiklu 5 huwa ftit top heavy għaliex qegħdin ngħidu li l-Avukat Ġenerali qabel ma joħroġ l-eżenzjoni jrid jikkonsulta “mal-Kummissarju tal-Pulizija u ma’ imħallef tal-qrati superjuri, li f’dak iż-żmien tal-konsultazzjoni ma jkunx imħallef assenjat biex ikollu konjizzjoni ta’ każijiet kriminali.”  Fil-liġi dwar il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni għandna l-artiklu 19 li jagħti lill-Avukat Ġenerali l-possibbiltà li joħroġ din l-eżenzjoni waħdu.  Issa f’dan l-Abbozz ta’ Liġi qisu qed ngħidu li l-Avukat Ġenerali se jagħti eżenzjoni kompletament differenti mill-King’s pardon u naħseb li hawnhekk jista’ jkun li qed nagħmlu xi ħaġa li hija top heavy u li finalment ma taħdimx. 

Bla ma noffendi lil ħadd irrid ngħid li bid-dispożizzjoni li nsibu fl-artiklu 5 u fl-artiklu 6 qegħdin jammettu li l-liġi diġà tipprevedi li jekk xi ħadd li huwa involut f’reat u jikxef dak ir-reat jingħata l-proklama u li l-liġi diġà qed tagħtih protezzjoni għax il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni qiegħda tagħti l-eżenzjoni mir-reat u mbagħad għandek l-Att dwar il-Pulizija li jagħti l-possibbiltà ... Jien ma rridx inċekken l-emenda li għamlu però din qed tirrepeti dak li hemm fis-sustanza tal-liġi.  Fil-fatt subartiklu 78(2) tal-Att dwar il-Pulizija jagħti lill-Ministru l-possibbiltà li joħroġ diversi direttivi sabiex ikun jista’ jipproteġi u jagħmel dak kollu li hemm involut fl-artiklu 90A li ħolqu huma.  Mela qegħdin jirrepetu dak li hemm fuq iż-żewġ binarji u f’ċertu sens dan juri li kelli raġun. 

L-effett prinċipali ta’ dak li għamilna aħna fil-liġi huwa li jiġi protett dak il-ħaddiem li jikxef l-affarijiet.  Infakkar li aħna daħħalna għall-ewwel darba l-possibbiltà li jekk ħaddiem jiġi diskriminat, jew jitlef l-overtime, jew jiġrilu xi ħaġa fuq il-post tax-xogħol, jew inkella jiġi demoted jew jitlef l-impjieg tiegħu, dan għandu dritt ifittex lil min iħaddmu mhux biss għad-dannu ċivili, jiġifieri bħala flus, imma anke għad-danni morali.  U għamilna speċifikament il-kliem “danni morali” biex nifirduhom minn non-pecuniary damages li mbagħad daħħalna fil-liġi dwar id-danni ta’ inċidenti stradali jew inċidenti fuq il-post tax-xogħol. 

Aktar minn hekk b’dik il-liġi daħħalna li impjegat jista’ joħroġ mandat ta’ inibizzjoni kontra min iħaddmu sabiex hu ma jiġix demoted jew ma jiġrilu xejn, daħħalna li dak il-mandat ta’ inibizzjoni m’għandux bżonn jiġi segwit b’kawża imma jibqa’ hemmhekk b’mod perpetwu u daħħalna wkoll li dak il-ħaddiem lanqas biss għandu bżonn joħroġ id-dritt tar-reġistru biex jippreżenta dak il-mandat ta’ inibizzjoni.  Għaldaqstant qed nieħu gost li dan ġie segwit f’dan l-Abbozz ta’ Liġi għax jagħti l-protezzjoni li f’sistemi ġudizzjarji oħra ma teżistix.

Sur President, sfortunatament, din il-liġi ġiet hijacked politikament u waqt il-kampanja elettorali ġiet mogħtija d-daqqiet tas-sikkina għax ġiet tfisser xi ħaġa kompletament differenti minn dak li hi.  Fir-realtà din hija liġi li tagħti l-opportunità lill-ħaddiema li jitkellmu jekk jaraw xi ħaġa ħażina fuq il-post tax-xogħol tagħhom biex jipproteġu xogħolhom u lill-kumpanija stess.

MR SPEAKER:  Onor. Mifsud Bonnici, se tikkonkludi?

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Sur President, kien hemm qbil li ningħata ħames minuti wara d-9.00 p.m. 

MR SPEAKER:  L-Onor. Carmelo Abela.

ONOR. CARMELO ABELA:  Iva, Sur President, aħna l-wegħdiet inżommuhom u se nħalluh jitkellem ħames minuti oħra.

MR SPEAKER:  Kollox sew, mela għandek ħames minuti oħra Onor. Mifsud Bonnici.

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Grazzi, Sur President.  Din il-liġi titlob li jkun hemm tibdil fil-kultura biex il-ħaddiem fuq il-post tax-xogħol ikollu l-kuraġġ li jikxef l-affarijiet ħżiena li jkun qed jara.

Rajt li biddlu l-artiklu rigward l-ittri anonimi.  Kien sar ħafna dibattitu dwar kif dan l-artiklu għandu jiġi impostat u naħseb li l-mod li ntgħażel issa qed joħroġ mill-intenzjonijiet li għandna lkoll.  Bil-mod kif ktibna dan l-artiklu aħna konna għedna li ittra anonima ma tistax tiġi traskurata u min jirċievi ittra anonima jrid jinvesitgaha daqslikieku rċeva informazzjoni mingħand whistleblower.  Konna għedna li l-iżvantaġġ ta’ ittra anonima mbagħad huwa li min jiktibha wara ma jistax imur u jgħid li kitibha hu għax that will lead to abuse.  Jekk wieħed irid jieħu l-benefiċċji tal-liġi allura jrid jersaq mill-ewwel u jiddikjara l-affarijiet.  Issa intom bil-mod kif biddiltu l-artiklu dwar l-ittri anonimi donnkom ġejtu qiskom qed tissuspettaw mill-ewwel li ittra anonima jkun fiha informazzjoni biex tagħmel ħsara lil ħaddieħor għax qed jingħad hekk:

“Iżda meta uffiċjal li jirrapporta dwar min jiżvela informazzjoni protetta jew l-Unità dwar rapporti ta’ żvelar ta’ informazzjoni protetta, wara li jkunu ġew meqjusa ċ-ċirkostanzi rilevanti kollha, jiġi konsidrat illi l-informazzjoni anonima li jkunu irċevew hija x’aktarx tinġurja jew tkun libelluża, din l-informazzjoni ma għandhiex titqies aktar.”.

Naħseb li jkun żball li nagħtu l-possibbiltà li uffiċjal ta’ kumpanija li jirċievi ittra anonima jista’ jaqbad u jarmiha, anke għax ikun fiha affarijiet li ma jogħġbuhx.  Naħseb li l-Ministri preżenti jirċievu diversi ittri anonimi bħalma kont nirċievi jien però jien ma kontx nixħethom fix-shredder imma kont nibgħathom jew lill-Kummissarju tal-Pulizija, jew lill-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni jew lil min kien imiss għax jista’ jkun li dik tkun intbagħtet minn xi ħadd li mhux neċessarjament ikun irid id-deni lil ħaddieħor imma minn xi ħadd li jkun qed jibża’ għax ovvjament hawnhekk hawn bidla fil-kultura.  Hija sfortuna kbira li matul il-kampanja elettorali ż-żewġ partiti politiċi litteralment qatluha din il-liġi minħabba l-fatt li spiċċat biss fuq il-korruzzjoni.  Din il-liġi hija intenzjonata li tagħti l-possibbiltà lill-ħaddiem li jiddefendi ruħu fuq il-post tax-xogħol.

Subartiklu (3) tal-artiklu 13 jgħid hekk:

“Fl-eventwalità li żvelar ta’ informazzjoni protetta taħt din it-Taqsima twassal biex tiġi skoperta prattika mhux xierqa li tikkostitwixxi reat kriminali jew kontravvenzjoni taħt xi liġi applikabbli, l-uffiċjal li jirrapporta dwar min jiżvela informazzjoni protetta jista’ jgħaddi r-rapport li jkun irċeva lill-pulizija sabiex issir investigazzjoni fuqu.”.

Hawnhekk qegħdin nitkellmu fuq l-iżvelar intern mhux fuq l-iżvelar estern, jiġifieri meta impjegat ta’ kumpanija jkollu l-kuraġġ u jirrapporta lill-kumpanija stess dwar xi ħadd li jkun ikkometta reat jew ikun qiegħed jikkommetti reat jew inkella jkun qiegħed fit-triq biex jikkommetti reat.  Jiġifieri hawnhekk qed nagħtu l-possibbiltà li ma jagħmilx rapport lill-Kummissarju tal-Pulizija u għaldaqstant naħseb li f’dan il-każ partikolari hemm bżonn indaħħlu l-kelma “shall” minflok il-kelma “may” ħalli ma nħallux dan għad-diskrezzjoni tal-kumpanija. 

Hawnhekk qed nitkellmu fuq affarijiet li huma kriminali u għaldaqstant irridu noqogħdu attenti għax f’ċerti partijiet tal-liġi qed inkunu ebsin iżżejjed.  Irridu nimxu bir-riga għax inkella ħaddiem qatt mhu se jkollu l-kuraġġ biex jersaq ’il quddiem u jiżvela ċerta informazzjoni.  Din il-liġi hija rivoluzzjonarja fis-sens li issa se nagħmlu kuraġġ lil kull ħaddiem biex mhux biss jersaq ’il quddiem u jitkellem iżda anke jagħmel rapporti.  Kemm-il darba nisimgħu b’kumpaniji li f’daqqa waħda kkrollaw għax jew ma jkunux ħallsu l-VAT, jew ma jkunux ħallsu l-income tax, jew ma jkunux għamlu l-accounts tagħhom b’mod tajjeb.   Huwa normali li jsiru dawn l-affarijiet imma llum fil-Parlament se nagħtu l-possibbiltà li ħaddiem jikxef tali informazzjoni u għax jikxef dik l-informazzjoni jsalva lill-kumpanija tiegħu u allura jżomm il-post tax-xogħol tiegħu.  Nafu li għandna problema b’numru ta’ nies li jkunu ilhom jaħdmu f’kumpanija għal ċertu żmien, jaslu fl-età ta’ 40 sena jew 50 sena u jitilfu kwalunkwe forma ta’ kuraġġ biex jersqu ’l quddiem u jiżvelaw xi informazzjoni.

Sur President, qed nieħu pjaċir li din il-liġi qiegħda ssir u li ttieħed ħafna minn dak li konna ktibna aħna.  Madankollu rrid ngħid li għall-ewwel darba issa qed tingħata definizzjoni tal-kelma “whistleblower” u filwaqt li fil-liġi li konna għamilna aħna f’diversi artikli kien jissemma l-impjegat, issa qegħdin ineħħu l-kelma “impjegat” u minflokha daħħlu l-kelma “whistleblower” u b’hekk jista’ jkun li qegħdin nitlfu mill-impatt tal-liġi għax l-impjegat huwa persuna li qiegħda fil-kumpanija mentri l-whistleblower qisu aktar persuna inġenerali.  Jista’ jkun li għandi żball però meta konna ddiskutejna jekk għandniex nagħmlu din id-definizzjoni jew le, konna ddeċidejna li ma nagħmluhiex biex nagħtu aktar saħħa lill-ħaddiem. 

Sur President, se nagħlaq billi l-ewwel nett nuri s-sodisfazzjon tiegħi dwar il-fatt li l-parti l-kbira ta’ dan l-Abbozz ta’ Liġi ttieħdet minn dak li konna ppreparajna aħna.  It-tieni rrid ngħid li fortunatament ma saritx id-dispożizzjoni li fiha kien se jidħol artiklu li jagħti eżenzjoni awtomatika.  It-tielet nappella lill-Gvern biex meta jasal għall-istadju ta’ Kumitat jieħu inkonsiderazzjoni s-suġġerimenti umli li għamilt jien għax wara kollox kont jien illi ktibt il-liġi ta’ qabel bit-tajjeb u l-ħażin tagħha.  Jien m’iniex perfett u qatt ma ppretendejt li nkun perfett però dik kienet tastiera importanti fil-liġi tagħna li permezz tagħha għaqqadnieha ma’ liġijiet oħrajn.  Fl-aħħar nett nappella mill-ġdid sabiex jgħaqqdu l-liġi dwar il-Kummissjoni Permanenti kontra l-Korruzzjoni, iżidu li jridu jżidu però l-emendi fuq il-prosekutur speċjali jagħmluhom.  Nirringrazzjak.

MR SPEAKER:  Grazzi.