1. Hemm bnedmin li ssir taf u aktar ma tiltaqa’ magħhom aktar jikbru fuqek. Mill-ewwel impressjoni tiegħek tagħhom ’il quddiem timxi magħhom. Kif qrajna fl-aħħar tax-xahar ta’ Frar minn Bin Sirak: “Fomm li jagħti gost ikattar il-ħbieb, u lsien li jitkellem tajjeb ikollu ħafna min jirrispettah.” Fil-ħajja proprju f’dan titgħallem tapprezza lil dawk li meta jkellmuk tieħu l-ġid mingħandhom. Iżżid f’dik l-informazzjoni li ġġorr ġewwa fik u li ħafna drabi takkumula sena wara sena. Mhux kollox tiftakar, imma tagħraf li qbadt triq u biex tinsab fejn tinsab tagħraf li kellek dawn il-mumenti sbieħ. Esperjenzi umani li wieħed japprezza ferm iktar meta llum il-passat jinsab kontinwament għall-bejgħ bi prezz dejjem inqas milli jixraqlu. Qed niċħdu lilna nfusna billi ninsew li dak li aħna ġej minn storja prezzjuża.
Hemm ukoll
2. Dawn il-bnedmin li jsiru speċjali għalik ikollhom repożitorju ta’ għerf u nformazzjoni fihom. Dik il-kumpanija li żżidlek fil-valur proprju minħabba dan kollu. Biss hemm tlett kategoriji f’din il-klassi ta’ persuni. Hemm dawk li ġarrbu ħafna u li huma kapaċi jirrakkuntawlek bil-preċiż dak li għaddew minnu, bil-memorja ċara u kostanti tagħhom, fejn il-passat jibqa’ għalihom determinanti. Hemm dawk li ġarrbu ferm inqas imma li żammew ħajjithom viċin il-kotba li jaqraw. Kull ktieb fuq is-suġġett preferit u favorit tagħhom, jixtruh u jaqrawh. Jgħaqqdu dak li diġà jafu ma’ dak li ser isiru jafu. Anzi, ħafna drabi jkunu kapaċi jqabblu u lilek jgħaddulek ir-riflessjonijiet prezzjużi tagħhom. Ma’ dawn hemm ukoll it-tielet ġabra: ta’ dawk li ġarrbu, imma li xorta ma jistriħux fuqhom infushom u jridu jaqraw u jfittxu aktar, kemm jistgħu.
Tinnota aktar b’dan
3. Tifhem aktar dan kollu meta ssib ruħek fil-mument li fortunatament għadna sa issa, f’dan il-pajjiż, inqisuh bħala l-aktar importanti. Fil-funerali tal-bnedmin tmiss mar-rispett tal-oħrajn fl-aktar ta’ dak li kien, jew kienet għalihom, dak li jkunu qed jattendu għalih. Għal dawn il-persuni partikolari u speċjali ssib diversi li jattendu għall-funeral tagħhom. Dawk li meta ddur fil-knisja miġbura tinnota li qegħdin hemm għax bnew dak ir-rapport uman li jħossu grad ferm iktar ’il fuq minn dak ta’ rispett. Tħares, u mingħajr ma trid tibda tagħraf li dak u l-ieħor ġew mhux biss għax sabu l-bieb tal-knisja miftuħ u daħlu għas-sempliċi kurżità, imma għax kien hemm rabta. L-okkażjoni tikber iktar meta s-saċerdoti preżenti wkoll ikunu hekk, kif aktar min jagħmel il-priedka jkun minnha evidenti li jkun jaf sew lill-parruċċan li ġie nieqes.
Hekk kien
4. F’dan hekk ħassejt nhar il-Ħamis, 27 ta’ Frar 2025, ġewwa l-Knisja ta’ San Lawrenz fil-Birgu, waqt il-quddiesa tat-8:30 ta’ filgħodu. Kienet dik l-aħħar tislima lil Lorenzo Zahra. Solennità, imma l-iktar, dożi kbar ta’ rispett u mħabba. Twieled fis-27 ta’ Diċembru 1926 u ġie nieqes fit-23 ta’ Frar ta’ din is-sena fl-għomor ta’ tmienja u disgħin sena. Għex ħajja ddedikata bl-istess prijorità u importanza għal San Lawrenz, għall-Birgu u għall-Knisja Kattolika. Iddedika ħajtu sabiex jaqra, jara, jitkellem u jsiefer sabiex iżid fil-konoxxenza u l-għerf tiegħu. F’ħafna, dawk preżenti kellhom it-tlett elementi f’posthom. Proprju għalhekk li kien hemm qbil ġenerali, kostanti, mal-priedka sabiħa, diretta u mill-qalb tal-Arċipriet Dun Karm Busuttil. Ċert aktar ukoll li kull saċerdot li kien hemm xtaq huwa wkoll jgħid kelma fl-imħabba u r-rispett li dan il-bniedem ġeneruż kien.
Teżor
5. F’dan proprju għax ilkoll nagħrfu li dan il-bniedem kien mimli b’għerf u informazzjoni. Mhux biss qara diversi kotba u dokumenti ekkleżjastiċi ta’ pajjiżna, imma kiteb ħafna. Ħalla warajha serje twila ta’ artikoli u kotba, pubblikazzjonijiet ilkoll riċerkati ħafna. Spiss, b’xi mod jew ieħor, konna niltaqgħu iktar wara l-1990, meta beda l-Mużew Marittimu fil-Birgu u kont nieħu lil uliedi jarawh. Kien fil-fatt il-mument meta wara l-1987 beda proċess minn missieri sabiex il-Belt Vittoriosa tibda tieħu lura d-dinjità u l-ġieħ li jixirqilha fil-patrimonju storiku sħiħ li b’mod partikolari l-Kavallieri ta’ San Ġwann ħallewlna. Kien hemm arja friska ta’ bidla fl-għarfien li l-passat ma kienx għar-rimi, imma li kellu jiġi stmat u rispettat. Rabta tiegħi miegħu li kibret iktar meta fl-1998 ġejt elett u bdejt infendi jien ukoll bid-diskorsi, domandi parlamentari u artikoli dwar il-Birgu. Niftakru ġurnata minnhom kien ġie l-uffiċċju b’volumi sħaħ ta’ artikoli li kien ippubblika sabiex “qabel nitkellem” ikun naf aħjar l-affarijiet jien li, għalkemm bin il-Kottonera, ma kontx bin il-Birgu. Artikli li kont qrajt u li ppermettewli napprezza ferm aktar dan il-bniedm umli, twajjeb u qalbu miftuħa għal kulħadd.
Ġentili
6. Kien ukoll persuna mill-iktar ġentili. Dejjem bi tbissima u maħkum mill-bżonn li jitgħallem aktar u fl-istess ħin li jaqsam dak li jaf. Ma kontx tarah jaħli ħinu, u kollox kont narah iwettaq dejjem bi skop preċiż, determinat. Kellu missjoni li ried iwettaq, u fil-fatt, hekk għamel. Niftakar lilu u lil ibnu Lawrence jgħiduli dwar kemm-il kappella, knisja u monumenti marru fihom barra minn pajjiżna li kienu ddedikati lil San Lawrenz. Ritratti varji u katalogi dettaljati, ċertament, ta’ x’kellhom diversi pajjiżi Ewropej. F’dan kellu l-vantaġġ sabiħ u wkoll diffiċli li jżomm l-arkivju uniku tal-Knisja Kolleġġjata u Parrokkjali ta’ San Lawrenz. Repositorju ta’ informazzjoni estensiva, li mertu tiegħu sar ħafna xogħol fuqha u ġiet iktar ippreservata wara dak li għaddiet minnu fl-attakk magħruf bħala “Tal-Illustrious” li seħħ f’Jannar 1941. Xogħol li jimmerita li jkun iktar ikkultivat u li jkun hemm fondi pubbliċi biex dawk id-dokumenti verament uniċi jinżammu. Hemm wirt uniku li m’għandniex nitilfu, imma li għandna ninvestu fih.
Il-Festa
7. Mal-Festa kellu rabta sabiħa ħafna. Fid-diversi drabi li attendejt għaliha fl-10 ta’ Awissu, proprju f’dak il-jum mill-isbaħ fejn diversi jiġu, hu kien ikun dejjem hemm. Isegwi dak li jingħad u wara, meta konna niġu mistednin fuq, kien josserva b’attenzjoni l-preċiżjoni jew le tal-kontenut. Ħafna drabi kien iżid hu. Kien ikun ferħan ħafna li kollox kien ikun sejjer tajjeb u li ħafna jkunu marru. San Lawrenz kien minqux f’qalbu, mhux biss għax il-Patrun tiegħu, imma għax kien kiteb ħafna dwaru u sar parti integrali minn ħajtu. Hekk kont narah, ċentru ta’ attenzjoni. Ħafna kienu jkellmuh, jistaqsuh u jinsistu li jgħidilhom fuq il-passat. Kien jgħaddi dan it-tagħrif u kien jintilef aktar meta jsib li hemm min għandu l-istess imħabba bħalu. Kien il-bniedem li jidher fil-ġenb, imma fil-fatt kien huwa fiċ-ċentru. Tifħir ġenerali għalih kien hemm, u dan kont tosservah kjarament.
Għadda minn ħafna
8. Persuna li mingħajr ma trid, kif il-Ktieb ta’ Bin Sirak ikompli jgħidilna, dwaru tikkonkludi li: “Il-forn jgħaddi mill-prova xogħol il-fuħħari, hekk ukoll bniedem tagħrfu minn kliemu.” Ħajtu kellha d-diffikultajiet tagħha. Imma qatt ma qata’ qalbu. B’fidi sħiħa fil-Provvidenza rabba familja mill-isbaħ. Kellu xogħol u r-riċerka kienet in-namra ċentrali tiegħu. Bata u stinka ħafna, imma tgħallem l-iktar li l-ħin huwa prezzjuż. M’għandekx taħlih u anzi għandek timla l-ġurnata b’kemm tiflaħ. Hekk kien jagħmel sakemm seta’ u felaħ. Iddedikat, metikoluż u preċiż fi kliemu u f’ħidmietu. Persuna li ser iħalli warajh memorja unika li jixraq li tiġi preservata. Mill-qalb insellimlu u niftakru li, kif għallimna, il-passat m’għandniex ninsewh imma nikkultivawh.
7.3.25
FI TRIQ L-IRĠULIJA
1. Ma naħsibx li kkonvinċejna wisq iktar persuni biex jibdlu l-fehma. Ma ħassejtx li b’dak li seħħ fil-Parlament tul dawn l-aħħar jiem, b’xi mod ser inġibu lura lil dawk li ma jridux jivvutaw biex jivvutaw. Fil-konfrontazzjoni, in-nies inqas jaraw u inqas isegwu l-argumenti. Faċli li wieħed jidħol f’dan ix-xenarju, u fih dejjem ikun hemm dawk li jaqblilhom. Anzi aħjar, li jimmaġinaw li fiċ-ċirkostanzi jkun jaqblilhom. Għax il-verità hija li meta fil-post maħluq għad-dibattitu bejn bnedmin serji u maturi s-sitwazzjoni tiddeġenera, l-effett ikun kuntrarju. Ħafna narahom u nismagħhom jgħidu li jħossu li jridu deputati varji jiddjalogaw u jaffrontaw l-argument preżenti, u mhux lil xulxin.
Esaġerazzjonijiet
2. Forsi ninsabu lura fi żmien l-eżaltati. Ninsabu lura mitt sena, naraw partiti fil-lemin-lemin jew lemin estrem jikkonfrontaw u jiddubitaw minn dak kollu li nbena mill-forzi demokratiċi. Id-djalogu huwa demokratiku, imma l-kontra tiegħu mhuwiex. It-teżi u l-antiteżi biex wieħed jasal f’xi forma ta’ sinteżi, diversi għandhom illum l-interess li jkissruhom. Jimponu l-opinjonijiet tagħhom billi ma jaffrontawx il-fatti, imma flokhom, l-impressjonijiet. Hemm rigur morali li kull deputat elett fil-Parlament bis-saħħa elettorali tal-vot tal-poplu li jrid jieħu ħsieb għandu jeżerċita fuqu nnifsu. Id-demokrazija hija valur imprezzabbli li pajjiżna għandu. B’din is-sistema ngħixu aħjar u nistgħu ngawdu l-libertajiet u d-drittijiet tagħna, iżda mhux biss. Mingħajrha ma nistgħux naraw l-ekonomija ta’ pajjiż tiffjorixxi.
Pass lura
3. Meta xi ħadd ma jkunx irid jiddiskuti dak li għalih jara bħala politikament skomdu, ħafna drabi jaħseb li l-konfrontazzjoni bla sens se tgħinu joħroġ mill-isqaq li jkun daħal fih. Imma l-verità hija kompletament il-kontra: tikkomplika. Dan għax il-poplu Malti u Għawdxi m’għadux dak li kien snin twal ilu. Illum huwa ferm iktar attent, mgħarraf, edukat. Żmien l-ultras qiegħed jispiċċa dejjem iżjed, anki jekk dawn jidhru li qed jitkellmu b’leħen aktar għoli. Madanakollu hemm maġġoranza silenzjuża, li tmiss magħha meta tħabbat il-bibien tad-djar, u dan dejjem jekk kemm-il darba jkunu jridu jiftħulek, li taħsibha mod ieħor. Jekk ma tifhimx dan, u quddiem l-aġir żbaljat ta’ oħrajn tidħol int ukoll tikkonfronta, allura tkun qed titlef doppjament. Tagħti vantaġġ lil min irid jaħrab l-argument u titlef l-opportunità li tidher ’il fuq minn kollox, u għaldaqstant iktar kapaċi tifhem il-punti politiċi veri.
Gravità
4. Is-sitwazzjoni hija diġà gravi ħafna. Imma kif sejrin, ser tikber fil-gravità tagħha. Għax jekk f’moħħ il-poplu mhux ser ikun hemm distinzjoni bejn naħa u oħra, ser jiġu jidhru t-tnejn l-istess. Dan huwa dejjem konvenjenti għall-Gvern tal-ġurnata. Għalija ċertament mhuwiex, jien li nibqa’ nfittex dejjem l-ispazju demokratiku sabiex niddiskuti. Nibqa’ nemmen li l-kalma, il-moderazzjoni u l-għarfien li qegħdin għas-servizz tan-nies, li jriduna naġixxu sewwa, huma fil-fatt l-elementi essenzjali. Jekk irridu nżidu fl-appoġġ popolari, din hija t-triq li dejjem rajtha tirbaħ. Meta wieħed jersaq u jaġixxi lejn iċ-ċentru, u miċ-ċentru, ikun fil-post proprju fejn il-maġġoranza tridek tkun. Ma tirbaħx elezzjoni għax jivvutawlek biss tal-partit tiegħek.
Jiddispjaċini
5. Għalkemm nammetti li l-Parlament inħobbu, u ħafna drabi nieħu pjaċir inkun fih, ikolli nammetti wkoll li din mhix l-ewwel darba li rajt xeni simili. Mhux fil-livell ta’ dawn il-jiem. Mhux ser niskandalizza ruħi, però sejjer biss nirreġistra li l-esperjenza politika turi li dan huwa kollu inutli. Rajt ħafna li kkonfrontaw oħrajn u ġew b’listi ta’ akkużi li llum m’għadhomx fil-Kamra. Rajt ħafna li tilfu s-serenità, u flok baqgħu kapaċi jaslu u jiftehmu għall-ġid nazzjonali, niżel is-silenzju. Rajt ħafna kawżi ppreżentati u mozzjonijiet parlamentari li la biddlu l-Gvern u lanqas ’l-Oppożizzjoni. Qisna ġejna mill-ġdid ikkundannati nikkommettu l-istess żbalji passati li donnhom minflok huma ppreżentati bħala xi ħidma eżemplari. Jiddispjaċini nara li flok qed nersqu biex ikollna pajjiż aktar serju u aktar trasparenti, fejn id-delinkwenza tiġi kkonfrontata, qed immorru l-kontra.
Min jirbaħ?
6. Jirbaħ min jaqbillu li jara l-Kamra maqsuma u li titlef mill-ftit ħin prezzjuż tagħha. Flok aktar liġijiet siewja li jikkontrollaw il-kriminalità organizzata, qed naraw diskors sterili fl-arja. Jirbħu aktar dawk li għandhom l-aġenda li jċekknu s-sistema demokratika. Dawk li jridu jikkontrollawha bi flushom. Dawk li jridu jaqtgħu lid-deputat mill-problemi veri tal-elettorat. Dawk li l-aġenda tagħhom hija kompletament differenti minn tal-poplu. Li jaraw is-sistema demokratika f’xi forma ta’ azjenda li timxi fuq in-nuqqas ta’ responsabbiltà soċjali li n-neoliberaliżmu tas-suq kapaċi joħloq.
L-ispettaklu
7. Dawk li jmorru ċ-ċirklu jfittxu spettaklu minnu. Dawk li jħarsu u jsegwu parlament, le. Forsi għal xi wħud, dawn kienu l-jiem preliminari tal-Karnival. Imma r-realtà hija li kull darba li jseħħu dawn il-konfronti, il-pajjiż jitlef it-tajjeb. Tuża s-sabiħ tad-demokrazija biex tipprova toqtolha. F’dan nibqa’ konvint li biex jikber il-pajjiż, wieħed irid jibqa’ kostanti miegħu nnifsu u mal-prinċipji t-tajba. F’dan jibqa’ kontra l-kurrent, biex ma jinħakimx minn aġir u eżempji ħżiena. Nittamaw li meta nerġgħu niltaqgħu fil-jiem li ġejjin, taħkem il-paċi u jittieħdu l-lezzjonijiet. Dik hija t-triq tal-irġulija: dik iebsa, iżda li ser nibqa’ naqbad u nħaddan.
Esaġerazzjonijiet
2. Forsi ninsabu lura fi żmien l-eżaltati. Ninsabu lura mitt sena, naraw partiti fil-lemin-lemin jew lemin estrem jikkonfrontaw u jiddubitaw minn dak kollu li nbena mill-forzi demokratiċi. Id-djalogu huwa demokratiku, imma l-kontra tiegħu mhuwiex. It-teżi u l-antiteżi biex wieħed jasal f’xi forma ta’ sinteżi, diversi għandhom illum l-interess li jkissruhom. Jimponu l-opinjonijiet tagħhom billi ma jaffrontawx il-fatti, imma flokhom, l-impressjonijiet. Hemm rigur morali li kull deputat elett fil-Parlament bis-saħħa elettorali tal-vot tal-poplu li jrid jieħu ħsieb għandu jeżerċita fuqu nnifsu. Id-demokrazija hija valur imprezzabbli li pajjiżna għandu. B’din is-sistema ngħixu aħjar u nistgħu ngawdu l-libertajiet u d-drittijiet tagħna, iżda mhux biss. Mingħajrha ma nistgħux naraw l-ekonomija ta’ pajjiż tiffjorixxi.
Pass lura
3. Meta xi ħadd ma jkunx irid jiddiskuti dak li għalih jara bħala politikament skomdu, ħafna drabi jaħseb li l-konfrontazzjoni bla sens se tgħinu joħroġ mill-isqaq li jkun daħal fih. Imma l-verità hija kompletament il-kontra: tikkomplika. Dan għax il-poplu Malti u Għawdxi m’għadux dak li kien snin twal ilu. Illum huwa ferm iktar attent, mgħarraf, edukat. Żmien l-ultras qiegħed jispiċċa dejjem iżjed, anki jekk dawn jidhru li qed jitkellmu b’leħen aktar għoli. Madanakollu hemm maġġoranza silenzjuża, li tmiss magħha meta tħabbat il-bibien tad-djar, u dan dejjem jekk kemm-il darba jkunu jridu jiftħulek, li taħsibha mod ieħor. Jekk ma tifhimx dan, u quddiem l-aġir żbaljat ta’ oħrajn tidħol int ukoll tikkonfronta, allura tkun qed titlef doppjament. Tagħti vantaġġ lil min irid jaħrab l-argument u titlef l-opportunità li tidher ’il fuq minn kollox, u għaldaqstant iktar kapaċi tifhem il-punti politiċi veri.
Gravità
4. Is-sitwazzjoni hija diġà gravi ħafna. Imma kif sejrin, ser tikber fil-gravità tagħha. Għax jekk f’moħħ il-poplu mhux ser ikun hemm distinzjoni bejn naħa u oħra, ser jiġu jidhru t-tnejn l-istess. Dan huwa dejjem konvenjenti għall-Gvern tal-ġurnata. Għalija ċertament mhuwiex, jien li nibqa’ nfittex dejjem l-ispazju demokratiku sabiex niddiskuti. Nibqa’ nemmen li l-kalma, il-moderazzjoni u l-għarfien li qegħdin għas-servizz tan-nies, li jriduna naġixxu sewwa, huma fil-fatt l-elementi essenzjali. Jekk irridu nżidu fl-appoġġ popolari, din hija t-triq li dejjem rajtha tirbaħ. Meta wieħed jersaq u jaġixxi lejn iċ-ċentru, u miċ-ċentru, ikun fil-post proprju fejn il-maġġoranza tridek tkun. Ma tirbaħx elezzjoni għax jivvutawlek biss tal-partit tiegħek.
Jiddispjaċini
5. Għalkemm nammetti li l-Parlament inħobbu, u ħafna drabi nieħu pjaċir inkun fih, ikolli nammetti wkoll li din mhix l-ewwel darba li rajt xeni simili. Mhux fil-livell ta’ dawn il-jiem. Mhux ser niskandalizza ruħi, però sejjer biss nirreġistra li l-esperjenza politika turi li dan huwa kollu inutli. Rajt ħafna li kkonfrontaw oħrajn u ġew b’listi ta’ akkużi li llum m’għadhomx fil-Kamra. Rajt ħafna li tilfu s-serenità, u flok baqgħu kapaċi jaslu u jiftehmu għall-ġid nazzjonali, niżel is-silenzju. Rajt ħafna kawżi ppreżentati u mozzjonijiet parlamentari li la biddlu l-Gvern u lanqas ’l-Oppożizzjoni. Qisna ġejna mill-ġdid ikkundannati nikkommettu l-istess żbalji passati li donnhom minflok huma ppreżentati bħala xi ħidma eżemplari. Jiddispjaċini nara li flok qed nersqu biex ikollna pajjiż aktar serju u aktar trasparenti, fejn id-delinkwenza tiġi kkonfrontata, qed immorru l-kontra.
Min jirbaħ?
6. Jirbaħ min jaqbillu li jara l-Kamra maqsuma u li titlef mill-ftit ħin prezzjuż tagħha. Flok aktar liġijiet siewja li jikkontrollaw il-kriminalità organizzata, qed naraw diskors sterili fl-arja. Jirbħu aktar dawk li għandhom l-aġenda li jċekknu s-sistema demokratika. Dawk li jridu jikkontrollawha bi flushom. Dawk li jridu jaqtgħu lid-deputat mill-problemi veri tal-elettorat. Dawk li l-aġenda tagħhom hija kompletament differenti minn tal-poplu. Li jaraw is-sistema demokratika f’xi forma ta’ azjenda li timxi fuq in-nuqqas ta’ responsabbiltà soċjali li n-neoliberaliżmu tas-suq kapaċi joħloq.
L-ispettaklu
7. Dawk li jmorru ċ-ċirklu jfittxu spettaklu minnu. Dawk li jħarsu u jsegwu parlament, le. Forsi għal xi wħud, dawn kienu l-jiem preliminari tal-Karnival. Imma r-realtà hija li kull darba li jseħħu dawn il-konfronti, il-pajjiż jitlef it-tajjeb. Tuża s-sabiħ tad-demokrazija biex tipprova toqtolha. F’dan nibqa’ konvint li biex jikber il-pajjiż, wieħed irid jibqa’ kostanti miegħu nnifsu u mal-prinċipji t-tajba. F’dan jibqa’ kontra l-kurrent, biex ma jinħakimx minn aġir u eżempji ħżiena. Nittamaw li meta nerġgħu niltaqgħu fil-jiem li ġejjin, taħkem il-paċi u jittieħdu l-lezzjonijiet. Dik hija t-triq tal-irġulija: dik iebsa, iżda li ser nibqa’ naqbad u nħaddan.
Subscribe to:
Posts (Atom)