1. Forsi ftit aktar, jew l-istess, hemm mumenti fil-ħajja li fihom tieqaf tħares lejn dawk li ġew qabilna. Ħidmiethom fis-setturi li ddedikaw u li b’xi mod baqgħu magħrufa. Ċertament il-kelma ‘magħrufa’ ma tfissirx neċessarjament li huma stmati ħafna, jew li wettqu opri tajba, imma huma dawk li effettivament jissemmew. Issibhom f’dak li m’għandhomx ikunu u f’dak li mertu tagħhom id-dinja mxiet ’il quddiem. Ħidmet il-bniedem hija verament ikkumplikata, sija fid-direzzjonijiet li hu ried jieħu, kif ukoll f’dawk li oħrajn ħadu minħabba fih. Reazzjonijiet u azzjonijiet jingħaqdu f’daqqa. Ħafna drabi kollox jiddependi fuq dak li jiktbu l-istoriċi.
Storiċi
2. Fl-edukazzjoni li ħadna ġejna wkoll fortunatament esposti għal diversi suġġetti, fosthom l-Istorja. Nibqa’ grat lejn id-diversi għalliema li kelli li assiguraw li nsir naf b’ħafna, u li kienu determinanti sabiex nibqa’ naqra wara li spiċċajt mill-bankijiet tal-iskola. Illum, forsi wkoll minħabba dan, nista’ nkompli nħares lejn dawk li konna nħarsu lejhom b’ammirazzjoni jew inqas u nqishom mill-ġdid. Inevitabbilment konna ġejna wkoll kemm influwenzati, kif ukoll kundizzjonati. Uħud tressqulna bħala eżempji; oħrajn bħala għedewwa. Fost dawn nimmarka fil-memorja sija lil Alessandru l-Kbir, kif ukoll lil Annibale. Wieħed mexxewna biex nammirawh ħafna; l-ieħor tant inqas. Dwar Alessandru (356-323 WK) qrajt kotba varji, li mexxa bi strateġija u b’intelliġenza. Tressqilna bħala mudell storiku. Però, l-ieħor le.
Fil-kitba
3. Dan il-punt missejt lura miegħu fi ktieb iddedikat lit-tieni persunaġġ: Annibale (247-181 QK). Fih, min kiteb l-introduzzjoni tiegħu, Sergio Valzania (1951) jibda biex jiddikjara li ż-żewġ persuni li jitqegħdu ħdejn xulxin fl-importanza u fl-abbiltà huma proprju dawn. Huwa jgħid: “So quindi che l’unico vero rivale che lui è disposto a riconoscere ad Annibale è Alessandro Magno.” (Naf li l-uniku veru rivali li huwa dispost li jaċċetta lil Annibale huwa Alessandru l-Kbir). U jkompli hekk: “A nessun conoscitore di storia militare sfugge la contiguità tecnica e culturale fra i due generali.” (Lil ebda persuna mgħarrfa fl-istorja militari ma jaħrablu l-fatt tekniku u kulturali ta’ kemm dawn iż-żewġ ġenerali kienu viċin ta’ xulxin.) Ftit aktar minn dak li jiftaħ fil-ktejjeb tal-istoriku Giovanni Brizzi dwar is-suġġett.
Storiku magħruf
4. Madwarna, anki f’pajjiżna, għandna ħafna li jiktbu b’attenzjoni, dettall u riċerka assidwa. Waqt li taqra ssib fil-fatt lil min jiċċita diversi awturi li ħafna minnhom mhumiex tant magħrufa għaliha. F’ċertu sens forsi wkoll waqqafna mal-kbar u li ġejjin ukoll taħt żoni ta’ influwenza ta’ awturi li jiktbu fil-lingwa Ingliża. Biss hemm diversi oħra minn Stati diversi li jimmeritaw verament l-attenzjoni. Fost dawn sibt lil Giovanni Brizzi (1946), persuna li għamel żmien twil Professur tal-Istorja ta’ Ruma fl-Università ta’ Bologna. Bniedem li kiteb u studja sew, tant li huwa kkunsidrat bħala awtorità dwar is-suġġett. F’dan għandu lista twila ta’ kitbiet li ħaqqhom eżami proprju għax jidħol f’dettall ferm iktar minn ta’ qablu. Mhux biss, imma l-pinna tiegħu hija wkoll faċli u mhux ikkumplikata, diretta u timxi mal-fatti.
Annibale
5. Huwa kkunsidrat speċjalista fis-suġġett u f’dan għalhekk ġie f’idi dan il-ktieb tiegħu, Annibale (2000) fejn fih huwa jispjega punti li ma kienux fid-dawl għalija qabel. Anzi, l-kitba tiegħu fiha aktar valur, għax jispjegahom proprju għal dawk li kienu qed jisimgħu r-radju u għalhekk iktar diffiċli għalih kienet l-isfida biex ifiehem. Matulu jiddefendi f’ħafna lil Annibale: dan il-gwerrier minn Kartaġni li kellu l-abbiltà kbira li jkun ta’ theddida vera għall-eżistenza, għall-istabilità u l-prosperità ta’ Ruma. Jispjega kif dan il-bniedem sfortunatament tħalla f’dawl ikrah mill-istoriċi, speċjalment dawk il-pro-Rumani, mentri oġġettivament ħaqqu ferm iktar mertu. Iqegħdu fid-dawl storiku u wkoll fil-fortuni jew l-isfortuni tal-ħajja tiegħu. Imma l-iktar fl-għarfien tal-abbiltajiet strateġiċi fil-kamp tal-battalji. Kemm drabi b’intelliġenza militari sofriet Ruma. Speċjalment f’dik ta’ Canne (215 QK), fejn ir-Repubblika laqqtet telfa kiefra sew – waħda li, kif nafu, ma kenitx unika imma parti minn lista twila. Dan f’parti minn gwerra li minnha diversi tilfu ħajjithom u l-atroċitajiet ma naqsux.
Tagħlimiet
6. Il-ktieb huwa mimli informazzjoni utli. Jispjega l-intelliġenza tal-Ġeneral Puniku u fl-istess l-informazzjoni kulturali li basktitu. F’dak iż-żmien aktar, meta t-tlett ċentri tal-poter, tal-kultura u tal-kummerċ kienu Ruma, Kartaġni u l-Greċja. Jispjega kif aġixxa militarment u x’kellha twettaq Ruma sabiex wara ħafna tikollu s-saħħa li kellu. L-istil tal-awtur huwa, kif għidt, mexxej, u fil-ktieb timxi minn mument għall-ieħor b’veloċità mingħajr ma tiddejjaq. L-aħħar żewġ kapitoli huma ddedikati sabiex wieħed janalizza l-effett tat-Tieni Gwerra Punika, li damet għaddejja fuq Ruma sbatax-il sena (218-210 QK). Interessanti, u nistqarr li laqtuna numru ta’ punti. Huwa jikkonkludi li l-Istat ta’ Ruma nbidel f’unità aqwa. It-tieni, li l-ekonomija mxiet aktar lejn il-kummerċ u baqgħet inqas marbuta mal-agrikoltura. It-tielet, li s-Senat afferma ruħu bħala l-awtorità politika vera. Ir-raba’, li daħlu sistemi u tattiċi militari aktar effettivi li servewhom iktar ’il quddiem.
Kontra
7. L-awtur Brizzi jelenka wkoll, però, lista ferm itwal ta’ żvantaġġi u effetti negattivi li Ruma batiet. Fosthom il-bdil tal-kostumi u morali tat-tmexxija tal-poter. Ifakkar f’dawk fis-Senat li qamu għal xejn kontra l-linja l-ġdida tal-poter waqt li jfakkru kif kien il-komportament qabel “mortis antiqui memores”. Fejn kjarament, wara gwerra daqstant devastanti, il-valuri u l-prijoritajiet inbidlu fl-importanza tagħhom. Mhux biss, imma l-awtur jagħraf aktar kemm il-ġlieda kienet kulturali. Fl-għarfien tal-ġlieda li għandha ssir fil-kamp politiku, fejn l-ankra u l-boxxla tagħha jkunu proprju l-linja ta’ sens li tirrappreżenta. Politika mingħajr kultura ma fihiex sustanza. Annibale kellu dan fih, u proprju għalhekk kien theddida vera u potenza Mediterranja qawwija. Punti li ċertament huma mill-iktar interessanti għal min irid iwettaq il-politika t-tajba. Bħalma huma dawk li jfakkruna li ħafna drabi, ħidmet ta’ qabilna u tagħna jiddependu fuq min jikteb l-istorja. Huwa t-trapass taż-żmien li jgħin sabiex wieħed jifhem aktar u f’iktar dawl u dettall. Huwa wkoll, f’dan kollu, il-qari li jwassalna biex niftħu aktar il-fruntieri tal-għerf. Dawk li jgħinuna jkunu punti utli ta’ riflessjoni fil-politika li għandna nassiguraw li nwettqu.
2.4.25
EKS CASINO DI VENEZIA - XOGĦOL PREPARATORJU
26878. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ekonomija, l-Intrapriża u Proġetti Strateġiċi: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsija parlamentari 21192, jista’ l-Ministru jgħid jekk kienx hemm xi żvilupp fir-rigward ta’ dak li kien l-Eks Casino Di Venezia fil-Birgu?
25/03/2025
ONOR. SILVIO SCHEMBRI:
Ninforma
l-Onor. Interpellant li bħalissa għaddejin diskussjonijiet mal-Awtorita
tal-Artijiet dwar it-tali sit.
Seduta
328
01/04/2025
IL-PALAZZ TAL-INKWIŻITUR - VIŻITATURI
26877. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Wirt Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali: Jista’ l-Ministru jgħid kemm kien hemm viżitaturi fil-Palazz tal-Inkwiżitur il-Birgu matul l-2024? X’kien id-dħul miż-żjarat fil-Palazz u kemm kien id-dħul mill-bejgħ ta’ pubblikazzjonijiet?
25/03/2025
ONOR. OWEN
BONNICI: Ninsab infurmat li fl-2024 żaru l-Palazz
tal-Inkwiżitur 52,816 viżitatur. Id-dħul miż-żjarat ammonta għal €198,458.11,
filwaqt li d-dħul mill-bejgħ ta’ pubblikazzjonijiet kien ta’ €6,178.67.
Seduta 328
01/04/2025
ĦAL TARXIEN - PROĠETT TA’ RIĠENERAZZJONI QUDDIEM IL-KNISJA PARROKKJALI
26876. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għat-Trasport, l-Infrastruttura u x-Xogħlijiet Pubbliċi: B’referenza għat-tweġibiet tal-mistoqsijiet parlamentari 9428, 17201 u 24341, jista’ l-Ministru jgħid f’liema stadju jinsab il-proġett taz-zuntier tal-Knisja Parrokkjali ta’ Ħal Tarxien u tal-pjazza ta’ quddiemha?
25/03/2025
ONOR. CHRIS
BONETT: Ninforma lill-Onor. Interpellant li l-kuntratt ġie
ffirmat mal-Kuntrattur li min-naħa tiegħu huwa mistenni li jipprepara
d-dokumenti meħtieġa qabel ikun jista’ jibda x-xogħol.
Seduta 328
01/04/2025
ĠURI PENDENTI
26875. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsija parlamentari 25962, jista’ l-Ministru jindika kemm mill-persuni li għandhom ġuri pendenti kienu jinsabu fil-Faċilità Korrettiva ta’ Kordin sal-aħħar ta’ Frar 2025?
25/03/2025
ONOR. JONATHAN
ATTARD: Ninforma lill-Onor. Interpellant illi sal-aħħar ta’
Frar 2025 kien hemm wieħed u tletin (31) persuna fil-Faċilità Korrettiva ta’
Kordin illi għandhom ġuri pendenti.
Seduta 328
01/04/2025
UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA - LAQGĦAT
26874. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ekonomija, l-Intrapriża u Proġetti Strateġiċi: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsija parlamentari 25710, jista’ l-Ministru jindika bil-preċiż l-laqgħat li għandu jattendi jew li diġà attenda bid-dati relattivi?
25/03/2025
ONOR. SILVIO SCHEMBRI:
Ninforma
l-Onor. Interpellant li m’għandix xi n¿id mar-risposta li ngħatat
għall-mistoqsija parlamentari 25710.
Seduta
328
UNJONI EWROPEA U L-KUNSILL TAL-EWROPA - LAQGĦAT
26873. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: B’referenza għat-tweġiba tal-mistoqsija parlamentari 25713, jista’ l-Ministru jindika bil-preċiż il-laqgħat li għandu jattendi jew li diġà attenda bid-dati relattivi?
25/03/2025
ONOR. JONATHAN
ATTARD: Ninforma lill-Onor. Interpellant li fis-7 ta’ Marzu
ta’ din is-sena attendejt għal-laqgħa tal-Justice and Home Affairs Council.
Apparti din sa’ l-ewwel sitt xhur tas-sena 2025, hemm skedati Justice and Home
Affairs Councils ieħor ġewwa l-Lussemburgu, kif ukoll laqgħat u konferenzi
varji fi ħdan il-Kunsill tal-Ewropa ġewwa Strasburgu.
Seduta 328
01/04/2025
FIL-PASSAT, IL-FUTUR
1. Għada pajjiżna ser ikun qiegħed jieqaf sabiex ifakkar Jum Nazzjonali partikolari. Wieħed li ffurmana wkoll, anke jekk għad hemm xi wħud li ma jidentifikawx ruħhom mal-kunċett. Iwettaq dan għax hemm realtà li bidlet diversi xenarji li pajjiżna kien qiegħed, fil-verità, ħiereġ minnhom. Min huwa mimli fil-memorja jagħraf li dak li seħħ fl-1979 huwa pass li la għandna mmorru lura minnu, u wisq inqas nippruvaw inċekknu l-impatt sħiħ tiegħu. F’dan kien effettivament l-ewwel darba f’ħafna sekli fejn ma kienx hemm aktar il-preżenza ta’ forzi militari ta’ stati oħra f’pajjiżna. Preżenti għal diversi raġunijiet, u dan l-iktar fiċ-ċentralità tal-pajjiż tagħna fil-Baħar Mediterran, kif ukoll fl-għażliet ta’ missirijietna.
Preżenza militari
2. Irid jingħad f’dan li kienet għażla tagħna, ċertament ta’ qabilna li l-Imperu Ingliż, bis-saħħa militari tiegħu ġie hawn u kienet bl-istess volontà iktar reċenti li ma baqax. Dan f’żewġ istanzi, bil-proċess l-ewwel tal-Indipendenza u wara bil-31 ta’ Marzu. Kienu mumenti fejn għad-differenza ta’ renjanti oħra, in-nuqqas tal-preżenza tagħhom ġie minħabba l-bdil fis-saħħa u d-dominanza politika ta’ dak il-perjodu. Rabtiet u interazzjoni li ma kienx hemm ma’ ebda forza militari preċedenti preżenti hawn. Dan ħa l-ħin tiegħu, imma fil-fatt huwa ċelebrazzjoni ta’ kif baqgħu r-rapporti li bqajna nagħrfu l-ħtieġa li nfakkru.
Parti minn proċess
3. Fil-fatt aħna rridu nagħrfu dejjem aktar li aħna fortunatament parti minn wirt ta’ ċiviltà li jsawwarna. Dik li kellna u li għaqqadna wkoll mal-preżenza, kultura u ideat li l-Imperu Ingliż ġieb miegħu. Hawn għandna nirrikonoxxu li hemm għeruq ġejjin minn numru ta’ ċentri ta’ influwenza politika, imma l-iktar kulturali, fil-Baħar li minnu ħarġet iċ-ċiviltà. Dawk li napprezza aktar f’dawk li, kif qrajt reċentement, huma ferm iktar fil-fond milli naħsbu. Jinsabu hemm, anke jekk mhumiex imfakkra jew xi drabi apprezzati. Anzi, darba minsija u mwarrba fil-ġenb, qishom mhumiex hemm.
Mill-ġdid
4. Kif jgħid George Weigel, li qiegħed insibni napprezza aktar: “The deeper taproots of our civilization lie in cultural soil nurtured by the fruitful and creative interaction of Jerusalem, Athens, and Rome: biblical religion from which the West learned that history is a purposeful journey into the future, not just one damn thing after another; Greek rationality, which taught the West that there are truths embedded in the world and in us, and that we have access to those truths embedded in the world and in us, and that we have access to those truths through the arts of reason, and Roman jurisprudene, which taught the West the superiority of the rule of law over the law of brute force and raw coercion.” (L-għeruq l-aktar fondi taċ-ċiviltà tagħna qegħdin fil-ħamrija kulturali li hija msoqqija mill-interazzjoni kreattiva ta’ Ġerusalemm, Ateni u Ruma: reliġjon biblika li minnha l-Oċċident tgħallem li l-istorja hija vjaġġ bi skop fil-futur, mhux sempliċement ħaġa ġġib l-oħra; ir-razzjonalità Griega, li għallmitna li hemm veritajiet li huma miżrugħa fid-dinja u fina, u li għandna aċċess għal dawn il-veritajiet permezz tal-arti tar-raġuni; u s-sistema ġuridika Rumana, li għallmitna s-superjorità tal-liġi fuq dik tal-impożizzjoni jew dik tal-ġungla.)
Tlett pilastri
5. Aħna għalhekk parti minn dawn it-tlett pilastri interdipendenti, imma fl-istess ħin li jinfurzaw u jiggvernaw id-dinamika u l-kumplessità tal-kultura tagħna. Aħna għandna wirt partikolari li fil-jiem nazzjonali għandna napprezzaw u nirriflettu fuqu. Bih għandna identità separata u distinta minn dik ta’ oħrajn. Bih nistgħu niddeċiedu separatament skont il-kriterji u l-esiġenzi tagħna. Pajjiżna huwa uniku, ċertament, però mhuwiex nieqes miċ-ċiviltà u wisq inqas mir-raġuni u l-użu tajjeb tal-liġi. Fil-passat tagħna, diversi mexxejja politiċi u reliġjużi dan għarfuh. Fil-Partit Nazzjonalista wkoll, b’mod iktar dirett u b’għarfien sħiħ tiegħu. Għax hemm lezzjoni ċara ħafna għalina: dak li qed ngħixu llum huwa parti minn dak li ser ngħaddu minnu għada. Proprju għalhekk li għandna nagħrfu li fil-passat hemm il-futur sħiħ tagħna.
Preżenza militari
2. Irid jingħad f’dan li kienet għażla tagħna, ċertament ta’ qabilna li l-Imperu Ingliż, bis-saħħa militari tiegħu ġie hawn u kienet bl-istess volontà iktar reċenti li ma baqax. Dan f’żewġ istanzi, bil-proċess l-ewwel tal-Indipendenza u wara bil-31 ta’ Marzu. Kienu mumenti fejn għad-differenza ta’ renjanti oħra, in-nuqqas tal-preżenza tagħhom ġie minħabba l-bdil fis-saħħa u d-dominanza politika ta’ dak il-perjodu. Rabtiet u interazzjoni li ma kienx hemm ma’ ebda forza militari preċedenti preżenti hawn. Dan ħa l-ħin tiegħu, imma fil-fatt huwa ċelebrazzjoni ta’ kif baqgħu r-rapporti li bqajna nagħrfu l-ħtieġa li nfakkru.
Parti minn proċess
3. Fil-fatt aħna rridu nagħrfu dejjem aktar li aħna fortunatament parti minn wirt ta’ ċiviltà li jsawwarna. Dik li kellna u li għaqqadna wkoll mal-preżenza, kultura u ideat li l-Imperu Ingliż ġieb miegħu. Hawn għandna nirrikonoxxu li hemm għeruq ġejjin minn numru ta’ ċentri ta’ influwenza politika, imma l-iktar kulturali, fil-Baħar li minnu ħarġet iċ-ċiviltà. Dawk li napprezza aktar f’dawk li, kif qrajt reċentement, huma ferm iktar fil-fond milli naħsbu. Jinsabu hemm, anke jekk mhumiex imfakkra jew xi drabi apprezzati. Anzi, darba minsija u mwarrba fil-ġenb, qishom mhumiex hemm.
Mill-ġdid
4. Kif jgħid George Weigel, li qiegħed insibni napprezza aktar: “The deeper taproots of our civilization lie in cultural soil nurtured by the fruitful and creative interaction of Jerusalem, Athens, and Rome: biblical religion from which the West learned that history is a purposeful journey into the future, not just one damn thing after another; Greek rationality, which taught the West that there are truths embedded in the world and in us, and that we have access to those truths embedded in the world and in us, and that we have access to those truths through the arts of reason, and Roman jurisprudene, which taught the West the superiority of the rule of law over the law of brute force and raw coercion.” (L-għeruq l-aktar fondi taċ-ċiviltà tagħna qegħdin fil-ħamrija kulturali li hija msoqqija mill-interazzjoni kreattiva ta’ Ġerusalemm, Ateni u Ruma: reliġjon biblika li minnha l-Oċċident tgħallem li l-istorja hija vjaġġ bi skop fil-futur, mhux sempliċement ħaġa ġġib l-oħra; ir-razzjonalità Griega, li għallmitna li hemm veritajiet li huma miżrugħa fid-dinja u fina, u li għandna aċċess għal dawn il-veritajiet permezz tal-arti tar-raġuni; u s-sistema ġuridika Rumana, li għallmitna s-superjorità tal-liġi fuq dik tal-impożizzjoni jew dik tal-ġungla.)
Tlett pilastri
5. Aħna għalhekk parti minn dawn it-tlett pilastri interdipendenti, imma fl-istess ħin li jinfurzaw u jiggvernaw id-dinamika u l-kumplessità tal-kultura tagħna. Aħna għandna wirt partikolari li fil-jiem nazzjonali għandna napprezzaw u nirriflettu fuqu. Bih għandna identità separata u distinta minn dik ta’ oħrajn. Bih nistgħu niddeċiedu separatament skont il-kriterji u l-esiġenzi tagħna. Pajjiżna huwa uniku, ċertament, però mhuwiex nieqes miċ-ċiviltà u wisq inqas mir-raġuni u l-użu tajjeb tal-liġi. Fil-passat tagħna, diversi mexxejja politiċi u reliġjużi dan għarfuh. Fil-Partit Nazzjonalista wkoll, b’mod iktar dirett u b’għarfien sħiħ tiegħu. Għax hemm lezzjoni ċara ħafna għalina: dak li qed ngħixu llum huwa parti minn dak li ser ngħaddu minnu għada. Proprju għalhekk li għandna nagħrfu li fil-passat hemm il-futur sħiħ tagħna.
Subscribe to:
Posts (Atom)