1. Xtrajt, u bħalissa qiegħed għaddej naqra l-ktieb It-tama ankra tar-ruħ tal-Papa Franġisku, bil-lingwa nazzjonali tagħna. Maqlub mit-Taljan minn, għal darb’oħra, il-ħabrieki Francesco Pio Attard. Persuna li ħaqqu tifħir għad-diversi kotba li ħadem fuqhom. Dan il-ktieb huwa attwali quddiem il-bidu tas-sena tal-Ġublew. Wieħed li huwa ġustament reklamat. Kull paġna tieħdok f’oħra b’pass sabiħ. Ma tiddejjaqx taqrah. Anzi, jakkumpanjak fil-jiem li ġejjin. Profond mingħajr m’hu mimli bi kliem diffiċli, jew b’xi forma ta’ kumplikazzjoni. Prosit, ċertament, lilu. Kull kelma hija f’postha, imniżżla b’attenzjoni u b’impenn. M’hemmx aqwa minn ktieb bħal dan għal dawk bħali li huma mpenjati fid-dinja politika. Dawk li jagħrfu l-fatt li huwa vantaġġ li tkun Demokristjan. Dawk li ma joqgħodux lura milli jiddikjaraw dak li jippruvaw li jkunu sabiex ikollna pajjiż aħjar milli għandna llum.
F’din is-sena
2. Il-ktieb huwa, kif għidt, marbut mal-Ġublew 2025 li ser imissna direttament. Jitlaq bil-kliem tal-Papa bil-Latin: Spes non confundit, bil-lingwa tagħna: It-Tama ma tqarraqx. Linja li ġejja bħal ilma frisk fuq art niexfa. Dan proprju għax tul dawn is-snin, imma l-iktar tul din is-sena, missejna ma’ eventi madwar id-dinja u f’pajjiżna li ma konniex qed nistennew qabel. Kellna direttament linja twila ta’ żbalji politiċi li saru mill-Gvern tal-ġurnata, li fihom iddistingwa ruħu fil-punt li huwa jinsab separat mill-poplu li għandu d-dmir li jmexxi. Kien żball tal-istess li tlaqna b’emenda ndirizzata biex suppost tgħin lit-tobba fid-deċiżjonijiet tagħhom, imma li diversi rawha bħala bieb miftuħ għat-terminazzjoni tal-ħajja fil-ġuf. Kien hemm il-każ taż-żagħżugħ Jean Paul Sofia, li fih il-pajjiż kien qiegħed jagħraf it-talba ta’ omm sabiex issir ġustizzja ma’ binha. Kien hemm il-kawżi tal-Isptarijiet, li ħammru wiċċ il-Gvern. Waħda wara l-oħra, tul din is-sena kien hemm, kważi kull ġimgħatejn, kumulu ta’ sitwazzjonijiet simili. Kellna dejjem fuq x’hiex nitkellmu u nitolbu li jkollna tmexxija politika aqwa.
Mhux proprju storiċi
3. Sitwazzjonijiet li mhumiex proprju parti minn dik il-paġna tal-istorja li rridu niftaħru biha. Bl-aħħar kumplikazzjonijiet marbuta mal-iżvilupp ta’ iktar proġetti li l-poplu issa m’għadux iktar lest li jagħlaq għajnejh għalihom. Bqajt, f’dak kollu li seħħ, “nammira” kif ministru tal-Gvern, f’dan kollu, tul dawn il-jiem kellu jikteb artiklu bit-titolu: A really, really positive year. Sinjali ċari li jew it-togħma fl-elettorat hija tant morra li hemm bżonn id-dożi taz-zokkor, inkella li qed ngħixu f’dinjiet separati bejn dawk ta’ barra u dawk ta’ ġewwa. F’dan, il-Gvern jista’ jipprova jfakkarna iktar dwar il-punti sbieħ tiegħu, iżda huwa evidenti li l-appoġġ li kellu qiegħed jintbagħatlu l-messaġġ li tilfu, jekk ma jibdilx. Jekk ma jiġix lura għar-realtà u jieqaf mill-artifiċjalità, il-ħabi u n-nuqqas ta’ attenzjoni għal dak li jrid il-poplu. Messaġġ lill-Gvern, imma wkoll lill-klassi politika kollha.
Hemm bżonn verament Tama
4. F’dan huwa iktar ċar li l-pajjiż qiegħed fir-riċerka kostanti tiegħu għall-verità u l-onestà li jsib it-Tama fil-futur tiegħu. Tama soda mhux f’dak li issa nifhmu li huwa, kif jgħid il-ktieb li qiegħed naqra f’dik li jispjega li: “... twissina kontra t-tamiet fiergħa li tagħtina d-dinja u tikxef kemm dawn ma jiswew għal xejn u turina kemm huma bla sens.” Għandna l-għażliet quddiemna sabiex ma nilludux ruħna kif aħna għaddejjin nagħmlu. Għandna l-opportunità li nifirdu s-sewwa mill-idoli foloz li ser iġibulna l-messaġġi tagħhom. Iressquhom qishom viċin tal-fatti meta jafu li huma ’l bgħid. Iħajruna neħduhom biex naqgħu taħt loppju ta’ dak li mhuwiex tama, imma biss daħq fil-wiċċ. Forsi ftit qed jindunaw, imma f’parti sostanzjali tal-pajjiż, speċjalment dawk li ma jridux jivvutaw, il-pożizzjoni għalihom hija diġà ċara. Tama veru jridu, u mhux diskors fieragħ.
It-Tama trid is-sagrifiċċju
5. Hawn tfittxija sabiħa li nħossni parti minnha, f’dik li ma nippermettix lili nnifsi jew kitbieti, li naqa’ f’dik ix-xibka sabiex ikollna anqas diskors fl-arja u iktar wieħed konkret, ibbażat fuq il-valuri fundamentali Nsara tagħna. It-Tama mhix dik il-forma ta’ ottimiżmu banali maqtugħ mill-fatti li jriduna nibnu fuqu l-bnedmin li ma jistgħux jitilqu l-poter. Mexxejja varji fid-dinja, kif diġà rajna barra minn xtutna u kif qed naraw hawn f’pajjiżna, hemm min iressaqhom qishom xi forma ta’ inkarnazzjoni ta’ Tama vera. Imma mhumiex. Kull bniedem, diġà minnu nnifsu f’xi mumenti ma tistax torbot miegħu, iktar u iktar meta jitressaq qisu l-għoġol tad-deheb. Anki jekk jista’ jkun ileqq ħafna f’għajnejn dawk li ma jridux jaraw, xorta jekk jipprova jsir hu t-Tama u mhux jifhem li triqtu hija lejn it-Tama, allura jrid jifhem li biex jasal it-triq hija dik li titlob is-sagrifiċċji, l-attenzjoni u passi ta’ prudenza lura minnu. Diġà hawn min irid jeħodna f’forom ta’ monarkiji fil-kult tal-personalità. Il-Kapijiet huma parti mid-demokrazija, iżda mhumiex rinkarnazzjoni tal-familji rjali tas-sekli passati. Għalhekk is-sustanza tal-ideat hija importanti, u jiddispjaċini ngħid li le, m’hemm ebda persuna li huwa Tama ġdida għall-poplu Malti.
Inħarsu ’l quddiem
6. Ir-rispett uman u politiku jiddependi proprju fuq dan. Inqas individwaliżmu u ebda kontroll politiku li joħnoq lil dawk li ma jaqblux miegħek. Iktar umiltà, iktar verità, iktar ħidma f’daqqa. Mhux minn fuq, imposta, imma libera, li ġejja mill-bażi elettorali. Persuni li jifhmu li fid-demokrazija ispirata mill-valuri Nsara ma jippermettux għas-sewwa xi wħud li jkomplu jippruvaw jiddominaw, imma li jiftħu l-bibien tal-libertà fejn it-talenti tal-bnedmin jiġu żviluppati verament. F’dan, waqt li nħarsu ’l quddiem, ejja nagħrfu li l-istorja turina li hemm fatti li ma jinbidlux.
Grazzi, Francesco Pio
7. Nagħlaq dan l-aħħar artiklu għal din is-sena 2024 billi nsellem lill-ex President Amerikan Jimmy Carter, li miet f’dawn il-jiem. Persuna li wieħed għandu jammira għal kemm ħadem favur id-drittijiet fundamentali, kemm stinka għas-Sewwa u għall-Paċi. Fil-passat, iva, ġie mkasbar, imma llum hemm għarfien li warajh ħalla legat uniku, li minnu għadu joħroġ il-ġid. F’dan kollu, għalhekk, nirringrazzja mill-qalb u mill-ġdid kitbet dan il-ktieb, u aktar minn hekk ħidmet min ġiebu għal-lingwa tagħna. Mimli b’messaġġi importanti. Mimli bl-għerf u l-għarfien li min irid ikun denju li jmexxi poplu ’l quddiem ikun aħjar għalih li jkun viċin il-prinċipji etiċi Nsara li huma strument fil-proċess lejn it-Tama, milli viċin dawk tal-lemin-lemin u estrem. F’dan għandna nibqgħu mpenjati biex inkunu l-Partit Demokristjan modern li aħna, u mhux nimmaġinaw li nkunu aċċettati mill-poplu jekk inkunu differenti.
Fit-Tama, għalhekk, nawgura lilek Sur Editur, u lill-ħaddiema tagħna, kif ukoll lil dawk li baqgħu jixtru l-gazzetta, jaqrawha u jqassmuha, is-Sena 2025 it-Tajba.
3.1.25
IT-TAMA FL-2025
1. Ninsabu fi żmien xejn faċli u mimli sfidi. Id-dinja tagħna għaddejja minn diversi xenarji li ma nistgħux ngħidu li huma aħbarijiet tajba. Il-bniedem ma jridx jitgħallem u jifhem mill-esperjenzi passati tiegħu. Jaħseb li l-gwerra, il-kunflitti bejn l-istati u l-popli huma xi forma ta’ soluzzjoni. Mentri, kif nafu tajjeb, dawn ebda vantaġġ ma jġibu salv tkissir u telf ta’ ħajjiet. Passi mhux progressivi imma rigressivi fl-iżvilupp uman.
Spes non confundit
2. Għandu raġun il-Papa Franġisku meta jiddikjara u jfakkarna li t-tama ma tqarraqx. Huwa sewwa u xieraq li ma nintilfux fil-pessimiżmu, ma nsirux ċiniċi, imma nibqgħu bnedmin li jħarsu lejn is-sewwa u lejn l-futur. Ma niqfux nittamaw. Anzi, forsi aħjar, ma niqfux naħdmu sabiex it-tama ma tonqosx. Għandna dmir u dritt li nesiġu li nħarsu lejn żmien aqwa fejn inneħħu u nsolvu dawn il-kumplikazzjonijiet umani. Dan il-Papa kien ċar din is-sena, meta ddikjara hekk: “Kulħadd jittama. Fil-qalb ta’ kull persuna hemm it-tama bħala xewqa u stennija ta’ ġid, imqar jekk ma nafux għada x’se jġib miegħu.”
Fis-Sena tal-Ġublew
3. F’dan il-proċess li qiegħed jiftaħ il-bibien tal-Knisja sabiex tinġieb lura l-maħfra u l-paċi tirbaħ kull persuna fis-soċjetà. Anki jekk m’intix Kattoliku jew ma taqbilx, xorta tifhem li dan huwa pass favur dak li huwa tajjeb. Il-miljuni li ser jimxu fil-pellegrinaġġ tagħhom, fir-realtà qed jimxu f’dik il-filosofija tal-mixi li tbaskat lill-bniedem. Dik li fit-triq, fl-esperjenzi li wieħed jaqbad, tibdlu għall-aħjar. Jifhem aktar il-ħajja u jifhem aktar x’għandu jwettaq biex l-eżistenza tiegħu u ta’ dawk ta’ madwaru titjieb.
Fl-iskumdità
4. Proprju aktar f’dawn il-jiem li fihom iċċelebrajna l-Jum tal-Milied. Dan fl-għarfien aktar qawwi li d-dinja, bħal meta ma tantx laqgħet koppja li riedet saqaf li taħtu setgħet tinġabar, mhix ser tilqa’ lil dawk ta’ rieda tajba. B’danakollu dan ma jfissirx li m’hemmx post għan-Nisrani, li dan għandu jaqta’ qalbu jew li għandu jabbanduna t-tama. F’dan imma hemm l-għarfien kontinwu li l-preżenza tiegħu mhix fil-kumdità, imma fl-iskumdità tal-messaġġ li jġib. Kif kien, u kif jibqa’, in-Nisrani huwa l-kontro-kurrent f’soċjetà fejn kulħadd ibaxxi rasu. Huwa dak li jsejjaħ, fil-vuċi tal-kuxjenza, dak li huwa sabiex tirbaħ il-ġustizzja u sabiex il-paċi tiġi fis-seħħ. Sabiex jikber l-għarfien ta’ dak li huwa ħażin u li dan irid jiġi kundannat u kumbattut.
Nittamaw
5. F’dan aktar irridu nagħrfu li l-vuċi tal-Knisja Kattolika ser tibqa’ skomda meta tgħid dak li ħaddieħor ma jridx jisma’. Ejja nifirħu u nittamaw f’dan. Fid-dmir tagħha li tkun xiehda ħajja favur l-Aħbar it-Tajba u li tibqa’ tiddikjara dak li jidher jaqa’ fuq widnejn torox imma li jmiss il-kuxjenzi. Hemm, kif qed naraw fix-xenarji tal-gwerra, arsenali letali li qed jiġu wżati biex ifarrku kull ċiviltà u dinjità umana. Imma l-Knisja għandha għad-dispożizzjoni tagħha arsenal ta’ determinazzjoni u perseveranza sabiex bil-mezzi non-vjolenti twassal kontinwament il-bżonn li nifhmu li bil-paċi, fil-qbil, wieħed jimxi aktar milli bil-ġlied.
Il-Futur tagħna
6. F’dan nittamaw aktar għax nafu li mill-esperjenza tas-sekli min ittama ma falliex. Il-vuċi tiegħu nstemgħet. Dawk li kienu jidhru daqshekk sodi u mimlija saħħa nvinċibbli spiċċaw, saru linji fl-istorja. Dawk li kienu jidhru qed joħolmu jew illużi sabu ruħhom iridu jibnu t-tifrik ta’ oħrajn. F’dan it-taħwid li qed naraw madwarna, barra minn xtutna, kif ukoll fi ħdanna għandna nifhmu aktar li għalina t-tama hija essenzjali. Mhux biss, imma għandna nagħrfu aktar li ma nkunux żbaljati jekk ma naqtgħux qalbna. Il-passat nafuh, il-preżent qegħdin ngħixuh, imma l-futur irridu nittamaw fih.
Ser tkun Sena Speċjali
7. Proprju f’dan kollu għandna naċċettaw li jiżbalja aktar, kif l-istorja turina, min jonqos milli jittama f’futur aħjar. Qrajt analiżi ta’ dak li dawk fl-ekonomija jbassru. Kull sena jiġu bit-teoriji varji tagħhom. Ħafna, fil-fatt, ma jiċċumbawhomx. Imma tifhem xorta u tagħraf li jibqgħu bnedmin li jridu futur aħjar. Wieħed li jirrispetta dak kollu li għandna għal qalbna. F’din is-Sena Speċjali għalina, f’dan il-Ġublew, ejjew nagħrfu aktar, bħala Nsara fil-politika, li għandna minjiera unika u importanti ta’ għerf f’idejna. Li għandna għodda determinanti li fil-perseveranza tagħna biha nistgħu nibdlu dak li huwa ikrah u żbaljat. Li ninsabu fuq linja politika li trid tibdel fit-tama ta’ dinja aħjar. Fejn nagħrfu aktar, għalhekk, li t-Tama hija valur uniku li m’għandniex nabbandunaw, imma li għandna nsostnu.
Nawgura lilek, Sur Editur, u lill-ħaddiema tagħna, kif ukoll lil dawk kollha li jixtru, jaqraw u jxandru din il-gazzetta għal qalbna, Sena Ġdida mill-isbaħ u li tkun mimlija b’Tama qawwija.
Spes non confundit
2. Għandu raġun il-Papa Franġisku meta jiddikjara u jfakkarna li t-tama ma tqarraqx. Huwa sewwa u xieraq li ma nintilfux fil-pessimiżmu, ma nsirux ċiniċi, imma nibqgħu bnedmin li jħarsu lejn is-sewwa u lejn l-futur. Ma niqfux nittamaw. Anzi, forsi aħjar, ma niqfux naħdmu sabiex it-tama ma tonqosx. Għandna dmir u dritt li nesiġu li nħarsu lejn żmien aqwa fejn inneħħu u nsolvu dawn il-kumplikazzjonijiet umani. Dan il-Papa kien ċar din is-sena, meta ddikjara hekk: “Kulħadd jittama. Fil-qalb ta’ kull persuna hemm it-tama bħala xewqa u stennija ta’ ġid, imqar jekk ma nafux għada x’se jġib miegħu.”
Fis-Sena tal-Ġublew
3. F’dan il-proċess li qiegħed jiftaħ il-bibien tal-Knisja sabiex tinġieb lura l-maħfra u l-paċi tirbaħ kull persuna fis-soċjetà. Anki jekk m’intix Kattoliku jew ma taqbilx, xorta tifhem li dan huwa pass favur dak li huwa tajjeb. Il-miljuni li ser jimxu fil-pellegrinaġġ tagħhom, fir-realtà qed jimxu f’dik il-filosofija tal-mixi li tbaskat lill-bniedem. Dik li fit-triq, fl-esperjenzi li wieħed jaqbad, tibdlu għall-aħjar. Jifhem aktar il-ħajja u jifhem aktar x’għandu jwettaq biex l-eżistenza tiegħu u ta’ dawk ta’ madwaru titjieb.
Fl-iskumdità
4. Proprju aktar f’dawn il-jiem li fihom iċċelebrajna l-Jum tal-Milied. Dan fl-għarfien aktar qawwi li d-dinja, bħal meta ma tantx laqgħet koppja li riedet saqaf li taħtu setgħet tinġabar, mhix ser tilqa’ lil dawk ta’ rieda tajba. B’danakollu dan ma jfissirx li m’hemmx post għan-Nisrani, li dan għandu jaqta’ qalbu jew li għandu jabbanduna t-tama. F’dan imma hemm l-għarfien kontinwu li l-preżenza tiegħu mhix fil-kumdità, imma fl-iskumdità tal-messaġġ li jġib. Kif kien, u kif jibqa’, in-Nisrani huwa l-kontro-kurrent f’soċjetà fejn kulħadd ibaxxi rasu. Huwa dak li jsejjaħ, fil-vuċi tal-kuxjenza, dak li huwa sabiex tirbaħ il-ġustizzja u sabiex il-paċi tiġi fis-seħħ. Sabiex jikber l-għarfien ta’ dak li huwa ħażin u li dan irid jiġi kundannat u kumbattut.
Nittamaw
5. F’dan aktar irridu nagħrfu li l-vuċi tal-Knisja Kattolika ser tibqa’ skomda meta tgħid dak li ħaddieħor ma jridx jisma’. Ejja nifirħu u nittamaw f’dan. Fid-dmir tagħha li tkun xiehda ħajja favur l-Aħbar it-Tajba u li tibqa’ tiddikjara dak li jidher jaqa’ fuq widnejn torox imma li jmiss il-kuxjenzi. Hemm, kif qed naraw fix-xenarji tal-gwerra, arsenali letali li qed jiġu wżati biex ifarrku kull ċiviltà u dinjità umana. Imma l-Knisja għandha għad-dispożizzjoni tagħha arsenal ta’ determinazzjoni u perseveranza sabiex bil-mezzi non-vjolenti twassal kontinwament il-bżonn li nifhmu li bil-paċi, fil-qbil, wieħed jimxi aktar milli bil-ġlied.
Il-Futur tagħna
6. F’dan nittamaw aktar għax nafu li mill-esperjenza tas-sekli min ittama ma falliex. Il-vuċi tiegħu nstemgħet. Dawk li kienu jidhru daqshekk sodi u mimlija saħħa nvinċibbli spiċċaw, saru linji fl-istorja. Dawk li kienu jidhru qed joħolmu jew illużi sabu ruħhom iridu jibnu t-tifrik ta’ oħrajn. F’dan it-taħwid li qed naraw madwarna, barra minn xtutna, kif ukoll fi ħdanna għandna nifhmu aktar li għalina t-tama hija essenzjali. Mhux biss, imma għandna nagħrfu aktar li ma nkunux żbaljati jekk ma naqtgħux qalbna. Il-passat nafuh, il-preżent qegħdin ngħixuh, imma l-futur irridu nittamaw fih.
Ser tkun Sena Speċjali
7. Proprju f’dan kollu għandna naċċettaw li jiżbalja aktar, kif l-istorja turina, min jonqos milli jittama f’futur aħjar. Qrajt analiżi ta’ dak li dawk fl-ekonomija jbassru. Kull sena jiġu bit-teoriji varji tagħhom. Ħafna, fil-fatt, ma jiċċumbawhomx. Imma tifhem xorta u tagħraf li jibqgħu bnedmin li jridu futur aħjar. Wieħed li jirrispetta dak kollu li għandna għal qalbna. F’din is-Sena Speċjali għalina, f’dan il-Ġublew, ejjew nagħrfu aktar, bħala Nsara fil-politika, li għandna minjiera unika u importanti ta’ għerf f’idejna. Li għandna għodda determinanti li fil-perseveranza tagħna biha nistgħu nibdlu dak li huwa ikrah u żbaljat. Li ninsabu fuq linja politika li trid tibdel fit-tama ta’ dinja aħjar. Fejn nagħrfu aktar, għalhekk, li t-Tama hija valur uniku li m’għandniex nabbandunaw, imma li għandna nsostnu.
Nawgura lilek, Sur Editur, u lill-ħaddiema tagħna, kif ukoll lil dawk kollha li jixtru, jaqraw u jxandru din il-gazzetta għal qalbna, Sena Ġdida mill-isbaħ u li tkun mimlija b’Tama qawwija.
NISSEMMEW
1. Huma diversi l-kotba tal-letteratura fid-dinja li fihom jissemma pajjiżna. Ferm aktar milli naħsbu. Kull wieħed, speċjalment dawk li huma miktuba b’attenzjoni u minn awturi tajba, jidħlu biex b’xi mod jifhmuna. Fir-realtà, aħna soċjetà differenti minn oħrajn. Għandna l-aspett distint tagħna, li diversi jdumu biex jgħarblu. Imma jrid jingħad li hemm dawk ukoll li għexu magħna, jew kellhom esperjenzi diretti li minnhom kitbu dwarna. Irid jingħad li wieħed jieħu pjaċir meta nissemmew fit-tajjeb, jew b’xi mod nidħlu fl-istorja biex jagħmel sens għal min ikun qiegħed jaqra. Ovvjament, bħal ma hemm min jagħrafna fis-sħiħ, hemm ukoll min ma tantx, jew in parti, u kiteb xorta dwarna bħallikieku kien jafna kompletament.
Fortuna
2. F’dan, il-fortuna f’ħafna hija għalina li ninsabu fost dawk li nvolvewna fit-tajjeb. Hemm lista’ sabiħa ta’ kotba li qrajt u ċert li, intom ukoll, dawk il-kotba għaddew minn idejkom. F’dan proprju ħassejt li għandi nikteb dwar awtur speċjali li ċċelebrajna tul din is-sena, l-2024. Qiegħed nirreferi għall-awtur magħruf fost dawk li jaqraw, Leonardo Sciascia (1921-1989). Fakkarnih għax din is-sena kienet il-ħamsa u tletin waħda minn meta, fl-20 ta’ Novembru 1989, ġie nieqes ġewwa Palermo. Sciascia twieled f’Racalmuto fi Sqallija, mhux wisq ’il bgħid minn xtutna. Bniedem li m’abbandunax lil artu u wisq inqas lil għeruqu. Baqa’ hemm, jikteb u jaqra waqt li f’diversi jagħti xiehda għas-sewwa. Diversi ma qablux miegħu, imma wara s-snin ftit jistgħu jiddubitaw mill-intenzjonijiet tajba li mexxewh.
Kiteb ħafna
3. F’ħafna huwa iben denju ta’ dik il-gżira. Dak li għex ħajja attiva, deċiżament impenjat kontra l-kriminalità, l-illegalità, il-korruzzjoni u l-mafja. Kien kittieb, ġurnalista, poeta, kritiku tal-arti u politiku. Segwa kemm seta’ l-loġika umana bl-użu kostanti tar-raġuni. Mhux dejjem kellu raġun, bħal kull persuna oħra ma beżax jiżbalja. Tgħallem minn dak li ra li ma kellux jagħmel u mexxa lilu nnifsu ’l quddiem. F’dan, għal min isegwih jagħraf li hemm proċess ta’ bidla mill-kitba oriġinali tiegħu għal dawk iktar viċini. Mexa ’l quddiem u kien vuċi importanti f’soċjetà ikkumplikata, diffiċli u mimlija b’forom ta’ ipokresija u biżgħat. Ikkritika inġustament bnedmin oħra, u anki ħaseb ħażin fejn ma kellux, imma l-ħajja mexxietu biex jifhem. Jagħraf li ma kellux jasal fil-konklużjonijiet li wasal għalihom u li kellu jimxi ’l quddiem.
Qrajt
4. Għalkemm l-ideat politiċi tiegħu ma nappartjenix għalihom billi kien għal xi żmien viċin ħafna u elett fil-Partit Komunista Taljan, u aktar tard f’dak tal-Partit Radikali, xorta dak li jgħid wieħed ma jistax jiskartah. Anzi, kien ikun żball tiegħi kieku għamilt hekk. Niftakar għalhekk żgur li qrajt Il Giorno della Civetta (1961), A Ciascuno il suo (1966), L’Affaire Moro (1978), Alfabeto Pirandelliano (1989) u Il Cavaliere e la Morte (1988). Kitba li tistimula l-ideat favur jew kontra. Dik li tieħdok fir-rakkonti diretti. Ċertament għalija l-aktar L’Affaire Moro, li huwa bażat fuq dak li kien qiegħed jirriżulta fil-kummissjoni parlamentari, li wara kien membru tagħha, li kienet qed tisma’ x-xiehda dwar il-martirju ta’ Aldo Moro. Il-linja prinċipali tiegħu kienet f’dan dejjem aktar dak li jrid jikkumbatti għas-sewwa fis-sejħa għall-verità. Irid il-ġid lill-bnedmin, anki jekk il-proġetti mhux dejjem wieħed kien jista’ jaqbel magħhom.
Influwenza
5. Fuq dan, fil-kitba tiegħu ħalla influwenza ċara li messet ma’ oħrajn warajh. L-iktar fl-għaġna ta’ kitbietu. Diretta, ċara u li tinftiehem minn ħafna. Ċert f’rasi li Andrea Camilleri (1925-2019) kien wieħed minnhom. Imma f’dan kollu nammetti li ma kontx daqshekk ċert, waqt li ġejt biex nikteb dan l-artiklu, jekk kontx qrajt il-ktieb Il Consiglio d’Egitto (1963). Għandi amment li iva. Imma biex inkun iktar ippreparat għaddejt biex naqrah mill-ġdid f’dawn il-jiem. Kitba mill-isbaħ, fi storja marbuta ma’ saċerdot Malti, Giuseppe Vella, li madwar l-1782 għex f’Palermo. L-istorja tmiss ma’ dokument, apparentement fil-lingwa Għarbija, li l-imsemmi saċerdot suppost li jittraduċi u jaqleb. L-għarfien tal-lingwa huwa bbażat fuq il-fatt li kien jaf jitkellem bil-Malti. Imma dan id-dokument, li fir-realtà huwa marbut mal-ħajja tal-Profeta Mawmettu, Vella jibnih f’wieħed politiku. Fejn minħabba fih, Sciascia jgħidilna li: “... permetterebbe, l-abolizione di tutti i privilegi feudali, potrebbe perciò valere da scintilla per un complotto rivoluzionario.” (jippermetti l-abolizzjoni tal-privileġġi fewdali kollha, u għalhekk seta’ kien ir-raġuni għal komplott rivoluzzjonarju.)
Grave ma lucido azzardo
6. L-awtur u impostur jispiċċa f’dan is-sogru perikoluż immens u jinqabad. F’paġni mill-isbaħ u drammatiċi. Fejn tibda taqra u verament ma tkunx trid titilqu minn idejk. Fejn f’dan, mingħajr ma trid, ta’ Malti tinġibed lejn din il-protagonista. L-abbiltajiet tiegħu “ċelebrati” u dan fl-isfond storiku u dettaljat. Sinjal ċar li Sciascia ħa ħafna ħin fir-riċerka sabiex ikun korrett f’dak li qiegħed jikteb dwarna. Mhux biss, imma għalkemm il-figura ċentrali fil-fatt kien iffalsifika kollox, xorta l-awtur ma jpinġihx bħala l-“ħażin”, imma l-intelliġenti. Mhux biss, imma kien attent sabiex ma jweġġgħax is-sentimenti u l-patrijottiżmu tagħna. Fil-fatt, f’mumenti varji, dan iben pajjiżna jirnexxilu jġib warajh biex jemmnuh u jsostnuh lil diversi fis-soċjetà ta’ dik il-gżira. Kapaċità li l-awtur jirrikonoxxilu. Ċertifikat b’karatteristiċi differenti, imma indirettament lilna wkoll.
Ce ne ricorderemo, di questa pianeta
7. Fuq il-lapida fejn jinsab midfun hemm dawn il-kliem speċjali. Meħuda minn dak li Auguste de Villiers de l’Isle Adam (1838-1889), li kien neputi tal-ewwel Granmastru li kellna f’pajjiżna, kien kiteb. F’dan, konnessjoni oħra iktar ċara fir-rabtiet “Maltin” li huwa kellu. Sciascia jgħid hekk dwar din l-għażla: “... avverto che una certa attenzione questa terra, questa vita meritano.” Għandu raġun l-awtur anke jekk għaddew ħamsa u tletin sena li d-dinja verament ħaqqha attenzjoni u ħaqqha li nikkumbattu għaliha sabiex tkun aħjar u protetta. Inħarsu ’l quddiem wara sena xejn faċli għad-dinja sabiex niftakru fl-ambjent ta’ madwarna u nipproteġuh.
Minn qalbi nawgura lilek, Sur Editur, u lill-ħaddiema kollha tagħna. Nawgura l-isbaħ xewqat ukoll lil dawk kollha li jaqraw u jixtru l-gazzetta, għax mertu tagħhom li għandna vuċi rilevanti fis-soċjetà demokratika tagħna.
Fortuna
2. F’dan, il-fortuna f’ħafna hija għalina li ninsabu fost dawk li nvolvewna fit-tajjeb. Hemm lista’ sabiħa ta’ kotba li qrajt u ċert li, intom ukoll, dawk il-kotba għaddew minn idejkom. F’dan proprju ħassejt li għandi nikteb dwar awtur speċjali li ċċelebrajna tul din is-sena, l-2024. Qiegħed nirreferi għall-awtur magħruf fost dawk li jaqraw, Leonardo Sciascia (1921-1989). Fakkarnih għax din is-sena kienet il-ħamsa u tletin waħda minn meta, fl-20 ta’ Novembru 1989, ġie nieqes ġewwa Palermo. Sciascia twieled f’Racalmuto fi Sqallija, mhux wisq ’il bgħid minn xtutna. Bniedem li m’abbandunax lil artu u wisq inqas lil għeruqu. Baqa’ hemm, jikteb u jaqra waqt li f’diversi jagħti xiehda għas-sewwa. Diversi ma qablux miegħu, imma wara s-snin ftit jistgħu jiddubitaw mill-intenzjonijiet tajba li mexxewh.
Kiteb ħafna
3. F’ħafna huwa iben denju ta’ dik il-gżira. Dak li għex ħajja attiva, deċiżament impenjat kontra l-kriminalità, l-illegalità, il-korruzzjoni u l-mafja. Kien kittieb, ġurnalista, poeta, kritiku tal-arti u politiku. Segwa kemm seta’ l-loġika umana bl-użu kostanti tar-raġuni. Mhux dejjem kellu raġun, bħal kull persuna oħra ma beżax jiżbalja. Tgħallem minn dak li ra li ma kellux jagħmel u mexxa lilu nnifsu ’l quddiem. F’dan, għal min isegwih jagħraf li hemm proċess ta’ bidla mill-kitba oriġinali tiegħu għal dawk iktar viċini. Mexa ’l quddiem u kien vuċi importanti f’soċjetà ikkumplikata, diffiċli u mimlija b’forom ta’ ipokresija u biżgħat. Ikkritika inġustament bnedmin oħra, u anki ħaseb ħażin fejn ma kellux, imma l-ħajja mexxietu biex jifhem. Jagħraf li ma kellux jasal fil-konklużjonijiet li wasal għalihom u li kellu jimxi ’l quddiem.
Qrajt
4. Għalkemm l-ideat politiċi tiegħu ma nappartjenix għalihom billi kien għal xi żmien viċin ħafna u elett fil-Partit Komunista Taljan, u aktar tard f’dak tal-Partit Radikali, xorta dak li jgħid wieħed ma jistax jiskartah. Anzi, kien ikun żball tiegħi kieku għamilt hekk. Niftakar għalhekk żgur li qrajt Il Giorno della Civetta (1961), A Ciascuno il suo (1966), L’Affaire Moro (1978), Alfabeto Pirandelliano (1989) u Il Cavaliere e la Morte (1988). Kitba li tistimula l-ideat favur jew kontra. Dik li tieħdok fir-rakkonti diretti. Ċertament għalija l-aktar L’Affaire Moro, li huwa bażat fuq dak li kien qiegħed jirriżulta fil-kummissjoni parlamentari, li wara kien membru tagħha, li kienet qed tisma’ x-xiehda dwar il-martirju ta’ Aldo Moro. Il-linja prinċipali tiegħu kienet f’dan dejjem aktar dak li jrid jikkumbatti għas-sewwa fis-sejħa għall-verità. Irid il-ġid lill-bnedmin, anki jekk il-proġetti mhux dejjem wieħed kien jista’ jaqbel magħhom.
Influwenza
5. Fuq dan, fil-kitba tiegħu ħalla influwenza ċara li messet ma’ oħrajn warajh. L-iktar fl-għaġna ta’ kitbietu. Diretta, ċara u li tinftiehem minn ħafna. Ċert f’rasi li Andrea Camilleri (1925-2019) kien wieħed minnhom. Imma f’dan kollu nammetti li ma kontx daqshekk ċert, waqt li ġejt biex nikteb dan l-artiklu, jekk kontx qrajt il-ktieb Il Consiglio d’Egitto (1963). Għandi amment li iva. Imma biex inkun iktar ippreparat għaddejt biex naqrah mill-ġdid f’dawn il-jiem. Kitba mill-isbaħ, fi storja marbuta ma’ saċerdot Malti, Giuseppe Vella, li madwar l-1782 għex f’Palermo. L-istorja tmiss ma’ dokument, apparentement fil-lingwa Għarbija, li l-imsemmi saċerdot suppost li jittraduċi u jaqleb. L-għarfien tal-lingwa huwa bbażat fuq il-fatt li kien jaf jitkellem bil-Malti. Imma dan id-dokument, li fir-realtà huwa marbut mal-ħajja tal-Profeta Mawmettu, Vella jibnih f’wieħed politiku. Fejn minħabba fih, Sciascia jgħidilna li: “... permetterebbe, l-abolizione di tutti i privilegi feudali, potrebbe perciò valere da scintilla per un complotto rivoluzionario.” (jippermetti l-abolizzjoni tal-privileġġi fewdali kollha, u għalhekk seta’ kien ir-raġuni għal komplott rivoluzzjonarju.)
Grave ma lucido azzardo
6. L-awtur u impostur jispiċċa f’dan is-sogru perikoluż immens u jinqabad. F’paġni mill-isbaħ u drammatiċi. Fejn tibda taqra u verament ma tkunx trid titilqu minn idejk. Fejn f’dan, mingħajr ma trid, ta’ Malti tinġibed lejn din il-protagonista. L-abbiltajiet tiegħu “ċelebrati” u dan fl-isfond storiku u dettaljat. Sinjal ċar li Sciascia ħa ħafna ħin fir-riċerka sabiex ikun korrett f’dak li qiegħed jikteb dwarna. Mhux biss, imma għalkemm il-figura ċentrali fil-fatt kien iffalsifika kollox, xorta l-awtur ma jpinġihx bħala l-“ħażin”, imma l-intelliġenti. Mhux biss, imma kien attent sabiex ma jweġġgħax is-sentimenti u l-patrijottiżmu tagħna. Fil-fatt, f’mumenti varji, dan iben pajjiżna jirnexxilu jġib warajh biex jemmnuh u jsostnuh lil diversi fis-soċjetà ta’ dik il-gżira. Kapaċità li l-awtur jirrikonoxxilu. Ċertifikat b’karatteristiċi differenti, imma indirettament lilna wkoll.
Ce ne ricorderemo, di questa pianeta
7. Fuq il-lapida fejn jinsab midfun hemm dawn il-kliem speċjali. Meħuda minn dak li Auguste de Villiers de l’Isle Adam (1838-1889), li kien neputi tal-ewwel Granmastru li kellna f’pajjiżna, kien kiteb. F’dan, konnessjoni oħra iktar ċara fir-rabtiet “Maltin” li huwa kellu. Sciascia jgħid hekk dwar din l-għażla: “... avverto che una certa attenzione questa terra, questa vita meritano.” Għandu raġun l-awtur anke jekk għaddew ħamsa u tletin sena li d-dinja verament ħaqqha attenzjoni u ħaqqha li nikkumbattu għaliha sabiex tkun aħjar u protetta. Inħarsu ’l quddiem wara sena xejn faċli għad-dinja sabiex niftakru fl-ambjent ta’ madwarna u nipproteġuh.
Minn qalbi nawgura lilek, Sur Editur, u lill-ħaddiema kollha tagħna. Nawgura l-isbaħ xewqat ukoll lil dawk kollha li jaqraw u jixtru l-gazzetta, għax mertu tagħhom li għandna vuċi rilevanti fis-soċjetà demokratika tagħna.
MA' ELIŻABETTA FIS-SKIET
1. F’dawn il-jiem forsi wieħed ikollu l-ħin jieqaf jaħseb. Iwettaq dan aħjar meta jkun waħdu, maqtugħ ’il bgħid minn dik ir-rutina tal-ħajja li jkollu. Jidħol, jew idaħħal lilu nnifsu, fis-solitudni. Jiskopri dak li għaddej minnu. Jagħraf aħjar dak li jaħseb li jinsab fih. Fuq kollox, isib xi forma minnu nnifsu, lilu nnifsu. Fejn hu, fejn jinsab sejjer u fejn jixtieq li finalment jasal.
Esklużi
2. Hemm ukoll dawk li jinsabu emarġinati. Dawk li oħrajn iridu jaqtgħu mill-kumpanija tagħhom. Jew għax skomdi għalihom, fi kliemhom u ħidmiethom. Forsi jidhru antipatiċi. Inkella għax jaħsbu li ma jmorrux tajjeb magħhom. Imma l-fatt jibqa’ li indipendentement mir-raġuni, ikun hemm min jiddeċiedi li jwarrabhom. F’dan hemm ukoll u jrid jingħad li hemm dawk li jsibu ruħhom esklużi f’soċjetà mimlija ħsejjes. Dawk minħabba l-mard, inkella minħabba l-età, inkella sempliċement għax huma mistħija. Dik li titwieled minn dawk li jibqgħu lura biex ma jdejqux lill-oħrajn. Inkella f’dawn li jiġu minsija jew għax ħaddieħor jaħseb li għandhom diġà biżżejjed kumpanija, inkella għax oħrajn jaħsbu li m’għandhomx bżonn kumpanija.
Għażliet
3. F’dan hemm diversi għażliet li jiġu quddiemna. Diversi drabi jiddependi minna xi jsib ħaddieħor lilu nnifsu fih. Dawk li nagħżlu li ma nkellmux. Jew dawk li naħsbu li huwa fl-interess tagħna li naħarbuhom. Il-ħajja hija mimlija b’dawn il-mumenti. Aktar u aktar f’soċjetà fejn l-akkużi huma mill-iktar irħas. Meta huwa ferm faċli li tgħid u tallega fuq l-oħrajn bil-mezzi li għandna llum f’idejna. Fejn dak li mhuwiex fatt jiġi mressaq bħala fatt. Fejn id-diskors isir żejjed, imħawwar u mill-iktar bla sens. Imma d-dinja bħal ma hija mimlija b’kollox għandha wkoll dan l-aspett iebes fix-xejn.
Kull deni
4. Billi ninsab fid-dinja, ġarrabt ukoll minn dan, bħal diversi oħrajn qabli u dawk li għad jiġu warajja. Tgħallimt ukoll li s-solitudni, l-emarġinazzjoni, ma jiġux għal xejn. Dak li jidher li huwa ta’ deni, maż-żmien tapprezza li hemm l-aspett ta’ ġid tiegħu. Waqt li jifirduk minnhom tkun fil-fatt qiegħed tinfired minnhom. Tifhem sewwa dawk li huma verament ħtijietek u dawk li għabbewk bihom imma mhumiex. Timxi, anzi, pass ieħor forsi wkoll ikbar lejn il-verità. Dik li tibda jew tkompli tapprezza ferm u ferm iktar. Tifhem li ’l bgħid minn dak li jgħidu għandek tfittex lilha. Tfittixha u ma tistrieħx fuq dak li jgħidu, imma fuq dak li huwa minnu.
Fittxet li tinħeba
5. Is-solitudni hija wkoll parti minn dan il-proċess. Tinqata’ biex tagħraf aktar. Tħalli l-affarijiet għaddejja biex tifhem aktar. F’dawn il-jiem tal-Milied, li għalina nibqgħu ngħożżu l-iktar il-ġabra fil-familji u l-ħbieb rispettivi, wieħed għandu japprezza ferm aktar dan kollu. Proprju meta wieħed jitlaq mill-pożizzjoni li ħadet Eliżabetta wara li nisslet fil-ġuf. Meta minkejja dak li kien mill-isbaħ għaliha, proprju dawk li kienu iebsa magħha għax ma kellhiex ulied, issa kienu ġejjin fis-skiet u għalhekk għarfet fejn u f’liema ambjent qegħda tgħix. U hemm naqraw li hija, b’għaqal iddeċidiet li “fittxet li tinħeba min-nies”. Tinġabar u tifhem ferm iktar minn qabel.
Id-dinja hija iebsa
6. Lezzjonijiet għal min huwa fil-politika jew fil-ħajja pubblika. Tagħlim li l-mumenti jiġu, jgħaddu, imma aktar importanti, li nieħdu direzzjoni minnhom. Ninbidlu aħna għall-aħjar u naħdmu biex nibdlu lill-oħrajn. Fid-dinja iebsa u kiefra li ninsabu fiha, jew aħjar, f’dan il-wied ta’ dmugħ, fejn ħafna jispiċċaw emarġinati minn oħrajn, f’dawn il-jiem għandna naġixxu. Niġbru lil dawk li ma jinġabrux. Nagħmlu l-kuraġġ li nkellmuhom. Naħdmu biex din ma tkunx ta’ darba, imma kostanti. Pajjiżna mimli b’nies fl-irkejjen. Huma qegħdin fis-skiet isofru wkoll. Imma aħna, f’dan kollu għandna d-dmir nagħrfu li fis-skiet ta’ Eliżabetta hemm ukoll il-ferħ tal-verità.
Awguri
7. Nawgura l-Milied it-Tajjeb mill-qalb lilek, Sur Editur, u lill-ħaddiema kollha tagħna. Nawgura wkoll lil kull min jibqa’ jixtri, jaqra u jxerred din il-gazzetta, li hija tant neċessarja fil-progress politiku, soċjali u ekonomiku ta’ pajjiżna.
Esklużi
2. Hemm ukoll dawk li jinsabu emarġinati. Dawk li oħrajn iridu jaqtgħu mill-kumpanija tagħhom. Jew għax skomdi għalihom, fi kliemhom u ħidmiethom. Forsi jidhru antipatiċi. Inkella għax jaħsbu li ma jmorrux tajjeb magħhom. Imma l-fatt jibqa’ li indipendentement mir-raġuni, ikun hemm min jiddeċiedi li jwarrabhom. F’dan hemm ukoll u jrid jingħad li hemm dawk li jsibu ruħhom esklużi f’soċjetà mimlija ħsejjes. Dawk minħabba l-mard, inkella minħabba l-età, inkella sempliċement għax huma mistħija. Dik li titwieled minn dawk li jibqgħu lura biex ma jdejqux lill-oħrajn. Inkella f’dawn li jiġu minsija jew għax ħaddieħor jaħseb li għandhom diġà biżżejjed kumpanija, inkella għax oħrajn jaħsbu li m’għandhomx bżonn kumpanija.
Għażliet
3. F’dan hemm diversi għażliet li jiġu quddiemna. Diversi drabi jiddependi minna xi jsib ħaddieħor lilu nnifsu fih. Dawk li nagħżlu li ma nkellmux. Jew dawk li naħsbu li huwa fl-interess tagħna li naħarbuhom. Il-ħajja hija mimlija b’dawn il-mumenti. Aktar u aktar f’soċjetà fejn l-akkużi huma mill-iktar irħas. Meta huwa ferm faċli li tgħid u tallega fuq l-oħrajn bil-mezzi li għandna llum f’idejna. Fejn dak li mhuwiex fatt jiġi mressaq bħala fatt. Fejn id-diskors isir żejjed, imħawwar u mill-iktar bla sens. Imma d-dinja bħal ma hija mimlija b’kollox għandha wkoll dan l-aspett iebes fix-xejn.
Kull deni
4. Billi ninsab fid-dinja, ġarrabt ukoll minn dan, bħal diversi oħrajn qabli u dawk li għad jiġu warajja. Tgħallimt ukoll li s-solitudni, l-emarġinazzjoni, ma jiġux għal xejn. Dak li jidher li huwa ta’ deni, maż-żmien tapprezza li hemm l-aspett ta’ ġid tiegħu. Waqt li jifirduk minnhom tkun fil-fatt qiegħed tinfired minnhom. Tifhem sewwa dawk li huma verament ħtijietek u dawk li għabbewk bihom imma mhumiex. Timxi, anzi, pass ieħor forsi wkoll ikbar lejn il-verità. Dik li tibda jew tkompli tapprezza ferm u ferm iktar. Tifhem li ’l bgħid minn dak li jgħidu għandek tfittex lilha. Tfittixha u ma tistrieħx fuq dak li jgħidu, imma fuq dak li huwa minnu.
Fittxet li tinħeba
5. Is-solitudni hija wkoll parti minn dan il-proċess. Tinqata’ biex tagħraf aktar. Tħalli l-affarijiet għaddejja biex tifhem aktar. F’dawn il-jiem tal-Milied, li għalina nibqgħu ngħożżu l-iktar il-ġabra fil-familji u l-ħbieb rispettivi, wieħed għandu japprezza ferm aktar dan kollu. Proprju meta wieħed jitlaq mill-pożizzjoni li ħadet Eliżabetta wara li nisslet fil-ġuf. Meta minkejja dak li kien mill-isbaħ għaliha, proprju dawk li kienu iebsa magħha għax ma kellhiex ulied, issa kienu ġejjin fis-skiet u għalhekk għarfet fejn u f’liema ambjent qegħda tgħix. U hemm naqraw li hija, b’għaqal iddeċidiet li “fittxet li tinħeba min-nies”. Tinġabar u tifhem ferm iktar minn qabel.
Id-dinja hija iebsa
6. Lezzjonijiet għal min huwa fil-politika jew fil-ħajja pubblika. Tagħlim li l-mumenti jiġu, jgħaddu, imma aktar importanti, li nieħdu direzzjoni minnhom. Ninbidlu aħna għall-aħjar u naħdmu biex nibdlu lill-oħrajn. Fid-dinja iebsa u kiefra li ninsabu fiha, jew aħjar, f’dan il-wied ta’ dmugħ, fejn ħafna jispiċċaw emarġinati minn oħrajn, f’dawn il-jiem għandna naġixxu. Niġbru lil dawk li ma jinġabrux. Nagħmlu l-kuraġġ li nkellmuhom. Naħdmu biex din ma tkunx ta’ darba, imma kostanti. Pajjiżna mimli b’nies fl-irkejjen. Huma qegħdin fis-skiet isofru wkoll. Imma aħna, f’dan kollu għandna d-dmir nagħrfu li fis-skiet ta’ Eliżabetta hemm ukoll il-ferħ tal-verità.
Awguri
7. Nawgura l-Milied it-Tajjeb mill-qalb lilek, Sur Editur, u lill-ħaddiema kollha tagħna. Nawgura wkoll lil kull min jibqa’ jixtri, jaqra u jxerred din il-gazzetta, li hija tant neċessarja fil-progress politiku, soċjali u ekonomiku ta’ pajjiżna.
Subscribe to:
Posts (Atom)