1. Ftit ilu fakkarna li fit-23 ta’ Lulju 1957, kważi sebgħin sena ilu, ġie nieqes l-awtur Sqalli Giuseppe Tomasi di Lampedusa (1896). Dak li huwa magħruf ħafna għall-ktieb mill-isbaħ tiegħu Il Gattopardo (1958), li ġie pubblikat wara mewtu. Dak li fih, il-persunaġġ u l-eroj Garibaldin, Tancredi Falconeri, waqt li jdur fuq il-Prinċep Fabrizio Salina jiddikjara: “Se vogliamo che tutto rimanga com’è, bisogna che tutto cambi.” Jekk irridu li kollox jibqa’ l-istess, hemm bżonn li jinbidel kollox. Dan fix-xenarju ta’ sekli ta’ monarkija Borbonika li f’dik il-gżira tinbidel f’ħakka t’għajn mill-Mille ta’ Giuseppe Garibaldi. Kliem li rajt użat b’intelliġenza kbira minn oħrajn qabli f’dan il-pajjiż.
Proċess
2. Il-bnedmin mhux faċli li jinbidlu fil-modi tagħhom. Ħafna drabi jibqgħu jwettqu dak li kienu qabel, anki jekk mingħalihom li jkunu għaddejjin bil-ġdid. Forsi l-fatt li wieħed jitlob riformi jfisser għalihom dak li ma jafux. Iridu ħajja differenti u futur aħjar, imma jippreferu jibqgħu l-istess. Hemm dawk li jirkbu fuq dawn is-sejħiet. Jiddikjarawhom, imma jispiċċaw ma jwettquhomx. Kollox jibqa’ fejn hu. Hemm min dan jippreferih. Biss, fortunatament, fid-dinja ġew bnedmin differenti li rnexxielhom jibdlu u jikkumbattu lil dawk li riedu jmorru lura lejn il-passat. Dawk li kienu verament liberi fil-fidi Nisranija. Dawk li qrajt hekk dwarhom: “... ready to confront the wider manifestations of evil in the social and national life of mankind.” (... lesti li jikkonfrontaw il-manifestazzjonijiet wiesgħa tal-ħażen fil-ħajja soċjali u nazzjonali tal-umanità.)
San Sergius
3. Tul dan is-sajf qrajt żewġ kotba li mexxewna iktar f’dawn ir-riflessjonijiet. L-ewwel fil-ktieb mill-isbaħ ta’ Nicolas Zernov (1898-1980) bit-titlu St Sergius – Builder of Russia (1939). Wieħed miktub f’perjodu partikolari, mimli b’għerf u informazzjoni, l-iktar dwar dan il-qaddis u ħidmietu biex ġieb identità nazzjonali partikolari. Naħseb li biex wieħed jifhem parti mill-kultura Russa, irid jaqrah. Bniedem li ġie nieqes fil-25 ta’ Settembru 1392.
Bidliet
4. Fid-dawl tal-gwerra li kienet ġejja f’dan il-ktieb, fl-introduzzjoni tiegħu jgħid hekk: “The world of to-day is passing through a period of radical reconstruction. Things which have grown old are being destroyed, drastic alterations introduced, and fresh ideas advocated. Many Christians feel profoundly disturbed by these gigantic changes, not because they are opposed to any improvement, nor because they are particularly satisfied with existing solutions. Their anxiety is caused by the fact that the things being thrown away are not always obsolete or useless, while innovations which are introduced in their stead bring back familiar old evils.” (Id-dinja tal-lum għaddejja minn rikostruzzjoni radikali. Ħwejjeġ li xjaħu qed jiġu distrutti, tibdiliet drastiċi introdotti, u ideat ġodda mħeġġa. Ħafna Nsara jħossuhom disturbati b’dawn it-tibdiliet kbar mhux għax huma kontra xi tibdil, anqas għax huma sodisfatti bil-kundizzjonijiet preżenti. L-ansjetà tagħhom ġejja mill-fatt li qed jintrema dak li għadu ma spiċċax l-użu tiegħu, u dak li qiegħed jiġi introdott minfloku qiegħed iġib lura ħażen passat.)
’Il quddiem u lura
5. Dan iktar fil-ġlieda u kunflitt ta’ ideat bejn dak li huwa sewwa u dak li mhuwiex. F’dak li jidher ‘antik’ imma tajjeb u dak li jidher ‘ġdid’ imma li huwa żbaljat. Fl-isfidi li l-Insara jsibu ruħhom fihom. Fil-ġlieda għall-valuri etiċi fundamentali li jirrispettaw il-bniedem. Id-dinjità sħiħa tiegħu fil-ħidma sabiex ikun parteċipi ta’ ordni soċjali fil-ġustizzja. Fejn il-passat ma jintremiex, imma fl-għeruq sodi tiegħu jinbnew proġetti li jmexxu ’l quddiem l-umanità. Pożizzjonijiet li sab ruħu fihom San Sergius, kif ukoll persuna oħra qablu. Dan missejt miegħu waqt li b’interess u pjaċir qrajt il-ktieb bit-titlu Ambrogio Vescovo. Chiesa e impero nel IV secolo (1992) ta’ Lidia Storoni Mazzolani (1911-2006), dik l-istorika Taljana li tul din il-ġimgħa nfakkru, fil-11 ta’ Settembru, il-kważi għoxrin sena mill-mewt tagħha.
San Ambroġju
6. Bniedem kbir. Qaddis ukoll. Persuna li għex (339-397 WK) u ħadem fil-belt Taljana ta’ Milan. Wieħed li kien ġej mill-karriera governattiva, f’dik li tissejjaħ bħala “cursus honorum”, fil-kultura klassika fil-veru sens tal-kelma. Dak li sab ruħu kważi mġiegħel isir isqof. Dak li sab ruħu jrid jikkumbatti ma’ diversi imperaturi u mexxejja militari. Dak li żamm għolja l-Fidi Kattolika. Ikkumbatta lil dawk kollha li riedu jdaħħlu lura r-riti pagani. Dawk li għamlu minn kollox sabiex jieħdu knejjes Kattoliċi sabiex jingħataw lill-Arjani. Il-bniedem li ma beżax jieqaf lill-kurrenti avversarji kollha. Fi żmien meta l-Imperu kien avversat minn kull naħa huwa żamm sod sabiex il-progress soċjali u etiku Nisrani ma jiġix żarmat jew imkisser minn ideat bażati fuq superstizzjonijiet varji li kienu jiddominaw u jaħkmu l-kultura u l-moħħ għal sekli. Ġellied kbir għas-sewwa, u dan il-ktieb miktub tant tajjeb imexxik pass pass sija fl-eventi kif ukoll fil-kitbiet mill-aqwa tal-qaddis.
Dwar dan
7. L-awtriċi tibda b’dan il-ħsieb fuq dak li għadda minnu fil-ktieb tagħha: “Coloro che vissero in quei decenni funestati da sciagure d’ogni genere e dal presagio della fine si trovavano di fronte al problema di preservare i valori del passato senza opporsi a mutamenti ineluttabili, di adeguarsi al presenti senza recidere le proprie radici, di comporre nella società e nella propria coscienza conflitti laceranti.” (Dawk li għexu f’dawk is-snin mimlija b’kalamitajiet ta’ kull tip u tal-għarfien kontinwu ta’ tmiem id-dinja tagħhom sabu ruħhom quddiem il-problema ta’ kif tippreserva l-valuri tal-passat mingħajr ma topponi għall-bidliet li ma jistgħux jinżammu lura, li taddatta għall-preżent mingħajr ma taqta’ mill-għeruq proprju tiegħek, li tgħaqqad u ġġib f’daqqa fis-soċjetà u fil-kuxjenza kunflitti li kapaċi jċarrtuk.) Sfidi xejn faċli għal dawk li fid-dinja tal-lum jifhmu d-differenza bejn dak li huwa tajjeb u dak li mhuwiex. Dak li jista’ jinbidel, dak li m’għandux jinbidel u dak li huwa tajjeb li jinbidel.
Valuri u għeruq
8. F’dan ninsabu fix-xorti li sija San Ambroġju, kif ukoll San Sergius, it-tnejn ikkumbattew għas-sewwa. It-tnejn issieltu b’għaqal, intelliġenza, determinazzjoni u kuraġġ sabiex is-soċjetà timxi ’l quddiem. F’dan irnexxielhom, u warajhom ħallew legat sabiex ma jkunx hemm ir-rigress fl-ideat li flok iwettqu l-ġid komuni, iżarmawh. Bnedmin bħal dawn jagħtu eżempju lil dawk li verament iridu l-bidliet. Dawk li mhumiex ma’ Trancredi Falconeri fil-kliem: “Se vogliamo che tutto rimanga com’è, bisogna che tutto cambi.”, imma huma dawk li wrew li jagħrfu li l-valuri u l-għeruq tagħna jfissru li wieħed irid jagħżel bejn dak li huwa sewwa u dak li mhuwiex, u li meta jagħmel din l-għażla ma jibżax jimxi ’l quddiem.
F’kelma waħda, bnedmin li ħadmu għas-Sewwa.
9.9.25
ID-DINJA NBIDLET?
1. Wara ċ-ċelebrazzjonijiet li saru fiċ-Ċina fit-2 ta’ Settembru biex ifakkru t-tmenin sena minn meta l-Ġappun ċeda u ffirma d-dikjarazzjoni ta’ tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, wieħed jifhem iktar li hemm tibdil. Hemm il-messaġġ ċar ħafna li l-bilanċi ġeopolitiċi li drajna, issa qed jieħdu triq oħra. L-iżviluppi li rajna tul dawn is-snin biddlu ħafna. L-iktar dawk li huma mwielda madwar il-gwerra li għaddejja ġewwa l-Ukrajna. Fir-realtà hija l-konsegwenza tal-kawża li twieldet mill-fatt li meta, b’xi mod, tattakka lil diversi, dawn jispiċċaw jingħaqdu kontra tiegħek. Anki jekk ma jkollhomx għalfejn, b’ħidmietek timbuttahom f’ħoġor xulxin.
Sakemm
2. Sakemm kien hemm l-għajnuna finanzjarja u militari lil dan il-pajjiż attakkat mill-Federazzjoni Russa kien hemm ekwilibriju li ma bidilx ix-xenarju. Biss, il-kwistjonijiet marbuta u mibnija madwar il-loġika jew le tat-tariffi mposti unilateralment oriġinarjament mill-Istati Uniti tal-Amerika ġiebu dan. Waqt li qabel konna nemmnu fil-globalizzazzjoni tal-kummerċ, fis-suq liberu u fl-iskambju ta’ merkanzija mingħajr tariffi, issa le. Jekk l-Oċċident estiż kien iċ-ċentru li minnu li wieħed jibda u jkompli fl-analiżi u fl-eżempju, issa m’għadux daqshekk. B’dak li rajna u smajna f’Beijing, mill-passi, mill-iffirmar tat-trattati, u fuq kollox mid-diskors preċiż u dirett ta’ Xi Jinping, ma tħalla l-ebda dubju fejn, jew lejn fejn iridu jimxu diversi stati.
Tlett mexxejja
3. F’dawn il-gżejjer insibu ruħna maqtugħin minn ċerti aħbarijiet. Imma l-fatt li Vladimir Putin (1952), Xi Jinping (1953) u Narendra Modi (1950) dehru f’daqqa huwa sinjal qawwi. Tlett mexxejja li għadhom kemm qabżu s-sebgħin sena, mimlija b’esperjenzi politiċi varji u fl-aħjar tagħhom. Il-Federazzjoni Russa, iċ-Ċina u l-Indja f’daqqa titlob analiżi u attenzjoni. Iktar il-fatt li ġew iffirmati għoxrin ftehim ta’ kollaborazzjoni bejn iċ-Ċina u l-Federazzjoni Russa. Pożizzjonijiet li jkun żball jekk jiġu injorati mill-Oċċident. Jista’ jkun li, kif ġiet definita, din hija “a global initiative to reshape the world order” (inizjattiva globali biex tagħġen mill-ġdid l-ordni mondjali). Imma wieħed ikun għaqli li jsegwi x’intqal fid-diskors attent, preċiż u kawt tal-President Xi Jinping. Hemm tifhem li l-pożizzjoni mhijiex ta’ alleanzi militari strateġiċi, imma forsi aktar tweġibiet għar-realtajiet tal-ġurnata.
X’ingħad
4. F’dan, diversi mumenti ingħad li dan seħħ minħabba ’l hekk imsejjaħ “bullying behaviour” tal-President tal-Istati Uniti Donald Trump (1946), u hemm ħafna ‘forom ta’ twissijiet’ f’dan. Iktar u iktar meta huwa ħafna evidenti li ċ-Ċina hija fattur determinanti fl-istabilità mondjali. Jekk ħaddieħor qiegħed joħroġ mil-linji tal-politika barranija tiegħu, dawn mhumiex. Fil-parti ċentrali tad-diskors tiegħu, Xi Jinping iddikjara hekk: “We must uphold the international system with the United Nations at its core and support the multilateral trading system with the World Trade Organization at its core.” (Għandna nżommu s-sistema internazzjonali fi ħdan il-Ġnus Magħquda fl-essenzjal tagħha u nappoġġjaw is-sistema tan-negozju multilaterali fi ħdan l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ (WTO) fl-essenzjal.) Messaġġ ċar sija lill-Federazzjoni Russa, kif ukoll lill-Istati Uniti tal-Amerika.
Ottimiżmu
5. Meta titkellem ma’ numru ta’ persuni nvoluti fil-politika Ewropea timmarka spirtu ta’ ottimiżmu. Fis-sens li Vladimir Putin ma rnexxilux jieħu dak li ried mill-Ukrajna, kif ukoll li jista’ jkun hemm bidliet jew lejn forma ta’ trattat ta’ paċi, inkella ta’ ċessjoni tal-ġlied. Imma l-fatt jibqa’ li l-Unjoni Ewropea, bl-inizjattivi varji tal-Istati Membri tagħha, kif ukoll għall-fatt li ma hemmx il-qbil ta’ kulħadd fuq numru ta’ punti, għadha ma rnexxilhiex issolvi s-sitwazzjoni. F’dan, l-aġendi politiċi huma varji ħafna. Barra minn hekk, rajna wkoll wisq bidliet li ma wasslu għal imkien. Huwa evidenti li hemm kumplikazzjonijiet li ma jistgħux jiġu ssuperati u li jridu ħafna snin biex isibu ruħhom lura f’posthom.
Tmiem żmien partikolari
6. Hemm xi wħud li jaħsbu, bħall-istoriku u antropologu Franċiż Emmanuel Todd (1951), li jaħsibha bħalhom u li kiteb hekk fil-ktieb tiegħu La defaite de l’occident (2024), li din il-gwerra qed isservi biex tindika t-tmiem tal-Ewropa demokratika u t-tisħiħ tal-Federazzjoni Russa. Anke jekk l-analiżi tiegħu titlob attenzjoni, xorta m’hemmx sitwazzjoni fejn parti rebħet, jew qegħda tirbaħ, u l-parti l-oħra li qed titlef. Hemm iktar għarfien li d-dinja tal-lum trid timxi f’direzzjonijiet oħra. Jekk kien hemm min ħaseb li r-Russja ser tikkrolla, iċ-Ċina u l-Indja qegħdin, fir-realtà, isostnuha finanzjarjament. Imma iktar minn hekk, fiċ-ċirkostanzi preżenti qed jibnu dak li qabel ma setgħux. Is-swieq rispettivi ser jikbru u jimxu fl-istess avvanz u pożizzjonijiet li l-Unjoni Ewropea, bis-suq komuni tagħha, irnexxielha.
Protezzjoni
7. Fil-fatt, wieħed jista’ jisma’ mezzi ta’ komunikazzjoni Amerikani jew Ewropej li jpinġu dan bħala theddida qawwija jew oltraġġ, imma jista’ aktar ikun wieħed ta’ protezzjoni. Jekk l-Istati Uniti ser jibqgħu bil-politika taż-żidiet sproporzjonati u illoġiċi, u kontra dak miftiehem fl-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ dwar it-tariffi, din hija miżura ċara fejn ħadd minnhom m’huwa ser jiġi għarkubbtejh. Kien ikun aħjar li kieku kellu jiżdied il-kummerċ b’mod leġittimu, milli tmur f’din id-direzzjoni. Kull mexxej għandu l-karattru tiegħu, imma kull wieħed għandu r-responsabbiltà li jħares l-interessi taċ-ċittadini tiegħu. F’dan huwa evidenti li sakemm il-politika Amerikana ma tinbidilx, jew għax jibdel fehmtu Donald Trump, inkella għax jispiċċa, ser nibqgħu naraw iktar passi f’dik id-direzzjoni. Is-swieq li ser jinfetħu u l-proċeduri stabbiliti jafu jneħħu kull vantaġġ ekonomiku li l-Oċċident għandu llum. Proprju f’dan, għad-domanda inizjali: “Id-dinja nbidlet?”, kollox ser ikun jiddependi fuq x’passi għaqlin l-Oċċident ser jagħraf jieħu.
Sakemm
2. Sakemm kien hemm l-għajnuna finanzjarja u militari lil dan il-pajjiż attakkat mill-Federazzjoni Russa kien hemm ekwilibriju li ma bidilx ix-xenarju. Biss, il-kwistjonijiet marbuta u mibnija madwar il-loġika jew le tat-tariffi mposti unilateralment oriġinarjament mill-Istati Uniti tal-Amerika ġiebu dan. Waqt li qabel konna nemmnu fil-globalizzazzjoni tal-kummerċ, fis-suq liberu u fl-iskambju ta’ merkanzija mingħajr tariffi, issa le. Jekk l-Oċċident estiż kien iċ-ċentru li minnu li wieħed jibda u jkompli fl-analiżi u fl-eżempju, issa m’għadux daqshekk. B’dak li rajna u smajna f’Beijing, mill-passi, mill-iffirmar tat-trattati, u fuq kollox mid-diskors preċiż u dirett ta’ Xi Jinping, ma tħalla l-ebda dubju fejn, jew lejn fejn iridu jimxu diversi stati.
Tlett mexxejja
3. F’dawn il-gżejjer insibu ruħna maqtugħin minn ċerti aħbarijiet. Imma l-fatt li Vladimir Putin (1952), Xi Jinping (1953) u Narendra Modi (1950) dehru f’daqqa huwa sinjal qawwi. Tlett mexxejja li għadhom kemm qabżu s-sebgħin sena, mimlija b’esperjenzi politiċi varji u fl-aħjar tagħhom. Il-Federazzjoni Russa, iċ-Ċina u l-Indja f’daqqa titlob analiżi u attenzjoni. Iktar il-fatt li ġew iffirmati għoxrin ftehim ta’ kollaborazzjoni bejn iċ-Ċina u l-Federazzjoni Russa. Pożizzjonijiet li jkun żball jekk jiġu injorati mill-Oċċident. Jista’ jkun li, kif ġiet definita, din hija “a global initiative to reshape the world order” (inizjattiva globali biex tagħġen mill-ġdid l-ordni mondjali). Imma wieħed ikun għaqli li jsegwi x’intqal fid-diskors attent, preċiż u kawt tal-President Xi Jinping. Hemm tifhem li l-pożizzjoni mhijiex ta’ alleanzi militari strateġiċi, imma forsi aktar tweġibiet għar-realtajiet tal-ġurnata.
X’ingħad
4. F’dan, diversi mumenti ingħad li dan seħħ minħabba ’l hekk imsejjaħ “bullying behaviour” tal-President tal-Istati Uniti Donald Trump (1946), u hemm ħafna ‘forom ta’ twissijiet’ f’dan. Iktar u iktar meta huwa ħafna evidenti li ċ-Ċina hija fattur determinanti fl-istabilità mondjali. Jekk ħaddieħor qiegħed joħroġ mil-linji tal-politika barranija tiegħu, dawn mhumiex. Fil-parti ċentrali tad-diskors tiegħu, Xi Jinping iddikjara hekk: “We must uphold the international system with the United Nations at its core and support the multilateral trading system with the World Trade Organization at its core.” (Għandna nżommu s-sistema internazzjonali fi ħdan il-Ġnus Magħquda fl-essenzjal tagħha u nappoġġjaw is-sistema tan-negozju multilaterali fi ħdan l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ (WTO) fl-essenzjal.) Messaġġ ċar sija lill-Federazzjoni Russa, kif ukoll lill-Istati Uniti tal-Amerika.
Ottimiżmu
5. Meta titkellem ma’ numru ta’ persuni nvoluti fil-politika Ewropea timmarka spirtu ta’ ottimiżmu. Fis-sens li Vladimir Putin ma rnexxilux jieħu dak li ried mill-Ukrajna, kif ukoll li jista’ jkun hemm bidliet jew lejn forma ta’ trattat ta’ paċi, inkella ta’ ċessjoni tal-ġlied. Imma l-fatt jibqa’ li l-Unjoni Ewropea, bl-inizjattivi varji tal-Istati Membri tagħha, kif ukoll għall-fatt li ma hemmx il-qbil ta’ kulħadd fuq numru ta’ punti, għadha ma rnexxilhiex issolvi s-sitwazzjoni. F’dan, l-aġendi politiċi huma varji ħafna. Barra minn hekk, rajna wkoll wisq bidliet li ma wasslu għal imkien. Huwa evidenti li hemm kumplikazzjonijiet li ma jistgħux jiġu ssuperati u li jridu ħafna snin biex isibu ruħhom lura f’posthom.
Tmiem żmien partikolari
6. Hemm xi wħud li jaħsbu, bħall-istoriku u antropologu Franċiż Emmanuel Todd (1951), li jaħsibha bħalhom u li kiteb hekk fil-ktieb tiegħu La defaite de l’occident (2024), li din il-gwerra qed isservi biex tindika t-tmiem tal-Ewropa demokratika u t-tisħiħ tal-Federazzjoni Russa. Anke jekk l-analiżi tiegħu titlob attenzjoni, xorta m’hemmx sitwazzjoni fejn parti rebħet, jew qegħda tirbaħ, u l-parti l-oħra li qed titlef. Hemm iktar għarfien li d-dinja tal-lum trid timxi f’direzzjonijiet oħra. Jekk kien hemm min ħaseb li r-Russja ser tikkrolla, iċ-Ċina u l-Indja qegħdin, fir-realtà, isostnuha finanzjarjament. Imma iktar minn hekk, fiċ-ċirkostanzi preżenti qed jibnu dak li qabel ma setgħux. Is-swieq rispettivi ser jikbru u jimxu fl-istess avvanz u pożizzjonijiet li l-Unjoni Ewropea, bis-suq komuni tagħha, irnexxielha.
Protezzjoni
7. Fil-fatt, wieħed jista’ jisma’ mezzi ta’ komunikazzjoni Amerikani jew Ewropej li jpinġu dan bħala theddida qawwija jew oltraġġ, imma jista’ aktar ikun wieħed ta’ protezzjoni. Jekk l-Istati Uniti ser jibqgħu bil-politika taż-żidiet sproporzjonati u illoġiċi, u kontra dak miftiehem fl-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ dwar it-tariffi, din hija miżura ċara fejn ħadd minnhom m’huwa ser jiġi għarkubbtejh. Kien ikun aħjar li kieku kellu jiżdied il-kummerċ b’mod leġittimu, milli tmur f’din id-direzzjoni. Kull mexxej għandu l-karattru tiegħu, imma kull wieħed għandu r-responsabbiltà li jħares l-interessi taċ-ċittadini tiegħu. F’dan huwa evidenti li sakemm il-politika Amerikana ma tinbidilx, jew għax jibdel fehmtu Donald Trump, inkella għax jispiċċa, ser nibqgħu naraw iktar passi f’dik id-direzzjoni. Is-swieq li ser jinfetħu u l-proċeduri stabbiliti jafu jneħħu kull vantaġġ ekonomiku li l-Oċċident għandu llum. Proprju f’dan, għad-domanda inizjali: “Id-dinja nbidlet?”, kollox ser ikun jiddependi fuq x’passi għaqlin l-Oċċident ser jagħraf jieħu.
ĊERTEZZA TAD-DRITT
1. Ftit jiem ilu, il-Ħadd li għadda, ftakarna fit-tlettax-il anniversarju minn meta ġie nieqes bniedem uniku. Fil-31 ta’ Awissu 2012 ġie msejjaħ lura għand il-Ħallieq persuna mimlija bi tjubija u għerf li ġabar frott l-esperjenza, il-qari, l-istudju u l-impenn dirett mal-bnedmin l-oħra. Twieled f’Torino fl-1927, sar Ġiżwita, wara Arċisqof ta’ Milan mill-1980 sal-2002, u fl-1983 sar Kardinal. Carlo Maria Martini kien magħruf sew u msemmi minn uħud li seta’ wkoll intgħażel Papa. Kien ikun hu l-ewwel Papa Ġiżwita. Magħruf minħabba kitbietu. Dawk li sawwar bħala biblista. Kien Rettur tal-Pontificio Istituto Biblico f’Ruma u tal-Pontificia Università Gregoriana. Dak li ħa ħsieb li jkun hemm ‘Cattedra dei non credenti’ biex seta’ jiftaħ bieb, post għad-djalogu bejn il-bnedmin ta’ fidi u dawk le fuq suġġetti urġenti ta’ attwalità. Għaref li anqas ma kien joqgħod lura milli jesprimi ħsibijietu, anke jekk minħabba f’hekk sofra minn oħrajn.
Triq il-Ġustizzja
2. Hemm diversi pubblikazzjonijiet tiegħu. Għandi jien ukoll xi wħud minnhom fil-librerija. Kull wieħed fih x’taqra u x’tgħarbel. Anke jekk m’għadux magħna, xorta waħda għadu rilevanti ħafna. Fost dawn għandi ġabra ta’ ideat tiegħu dwar il-ġustizzja. Il-ktejjeb jismu proprju hekk: Sulla Giustizia (1999). Mimli bi kwotazzjonijiet u direzzjonijiet, fosthom fuq il-ġustizzja riparatriċi, li tibqa’ għal qalbi fil-liġi li kelli l-unur u l-pjaċir li nġib fis-seħħ f’Jannar tal-2012. Fil-ktieb għandu ħsibijietu u dawk ta’ wħud mill-aqwa bnedmin ta’ kultura. Jiftaħ b’Origene (185-253 WK): “La giustizia, anche se è debole di forze, vince; invece l’ingiustizia, anche se ha molti e vigorosi sostenitori, viene sconfitta.” (Il-Ġustizzja, anke jekk dgħajfa u nieqsa mis-saħħa, tirbaħ; mentri l-inġustizzja, anke jekk għandha diversi sostenituri b’saħħithom, titlef.)
B’bibien għaliha
3. Jkompli, fost oħrajn, jiċċita lil Blaise Pascal (1632-1662) li jgħid hekk: “La giustizia senza forza è impotente; la forza senza la giustizia è tirannica. Bisogna metter insieme la giustizia e la forza; e per giungervi occorre far si che ciò che è giusto sia forte e ciò che è forte sia giusto.” (Il-Ġustizzja mingħajr forza hija impotenti; il-forza mingħajr ġustizzja hija tirannija. Hemm bżonn li wieħed iqiegħed flimkien il-ġustizzja u l-forza; u biex tasal jeħtieġ tassigura li dak li huwa ġust huwa b’saħħtu u dak li huwa b’saħħtu huwa ġust.) Martini jkompli josserva hekk hu: “In realtà se non si riscopre il fondamento divino, non si riesce a definire con chiarezza l’inalienabilità dei diritti umani e della giustizia tesa a rispettarli e a promuoverli.” (Fir-realtà jekk wieħed ma jirriskoprix mill-ġdid il-pedament Divin, wieħed ma jirnexxilux jiddefinixxi bi kjarezza li d-drittijiet fundamentali tal-bniedem ma jinbiegħux, kif lanqas il-ġustizzja li qegħda hemm sabiex jiġu rispettati u promossi.)
Fil-libertà u ċ-ċertezza
4. Kunċetti li diversi jaqblu magħhom. Għalkemm wieħed jaċċetta wkoll li dak li jiġi dikjarat fil-komun ma jfissirx l-istess għal min jiddikjarah. Kliem il-Kardinal huma mwielda minn formazzjoni soda fid-duttrina soċjali tal-Knisja. Dik li diversi ma jaqrawx u oħrajn, sfortunatament, jiddisprezzaw. Kelli aktar ħin napprezza dan jien u ġej minn Copenhagen ftit jiem ilu waqt li kont qed naqra l-ktieb tad-deputat Demokristjan Gianfranco Merli (1924-1998) bit-titlu Don Angeli e i Cattolici democratici in Toscana (1978). Ktieb ispirat minn ħidmet Don Roberto Angeli (1913-1978). Saċerdot mimli b’għerf u li ġġieled fir-Reżistenza, maqbud u mibgħut fil-kampijiet tal-konċentrament. Magħruf l-iktar għall-ktieb tiegħu Vangelo nei Lager; Un prete nella Resistenza (1964).
Liġi morali
5. Fil-ktieb tassew interessanti ta’ Merli hemm miġbura l-lezzjonijiet li kien ta lil diversi studenti tul il-gwerra dwar ħidmet in-Nisrani fil-politika. X’għandu jiġi protett, x’għandu jwettaq l-Istat. Jgħid hekk: “Il compito dello stato è duplice; fornire la sicurezza giuridica (compito negattivo) e promuovere il bene comune (compito positivo)”. (Ħidmet l-Istat hija doppja: tassigura s-sigurtà ġuridika (ħidma passiva) u tippromwovi l-ġid komuni (ħidma attiva u pożittiva). L-awtur jiċċita aktar lill-istess Don Roberto, li waqt li jinsisti li kull Stat għandu jipproteġi d-drittijiet fundamentali u dawk privati tal-familja u li ma jinsiex li hemm liġi superjuri morali, jgħid hekk: “Chiamiamo sicurezza giuridica quella protezione che assicuri a tutti il pacifico uso dei loro diritti; alla vita, alla proprietà, alla legittima libertà, all’onore, ecc. Per questo lo Stato avrà le sue leggi, le sue sanzioni, il suo tribunale; intesi non a far dominare un ceto, o una razza o un partito, ma a difendere e tutelare ogni singolo cittadino.” (Insejħu ċertezza ġuridika dik il-protezzjoni li tassigura lil kulħadd l-użu paċifiku tad-drittijiet tagħhom; tal-ħajja, tal-proprjetà, tal-libertajiet leġittimi, tal-unur, eċċ. Għalhekk l-Istat għandu l-liġijiet tiegħu, il-pieni, il-qrati; stabbiliti mhux biex ikun hemm id-dominju tal-klassi, razza jew partit fuq oħrajn imma biex jiddefendi u jipproteġi kull ċittadin.)
Ċiċerun
6. L-awtur jikkwota lil Ċiċerun, li kien fakkarna li “Legum servi sumus ut liberi esse possimus” (Inservu l-liġi sabiex inkunu liberi). Però f’dan ikompli jissoda l-argument b’kitbet il-Papa Piju XII (1876-1958) fejn jiċċara aktar il-kunċett fid-duttrina soċjali taċ-ċertezza tad-dritt. F’dan insibu hekk, fost punti oħra: “Ciò suppone; a) un tribunale e un Giudice che prendano le direttive da un diritto chiaramente formulato e circoscritto; b) chiare norme giuridiche che non possono essere stravolte con abusivi richiami ad un supposto sentimento popolari e con mere ragioni di utilità.” (Dan jitlob: a) qorti u ġudikant li jieħdu d-direzzjoni tagħhom minn liġijiet miktuba b’mod ċar u kontrollat; b) normi ġuridiċi stabbli u ċari li ma jistgħux jinbidlu skont iċ-ċirkostanzi, b’abbużi minħabba s-sentiment popolari jew raġunijiet hekk imsejħa ta’ utilità).
Parti mis-saltna tad-dritt
7. F’dan huwa iktar evidenti għalina llum fis-soċjetà tagħna li jkollna sistema ġuridika ċerta mhux biss fil-liġijiet miktuba u pubbliċi, imma iktar ukoll fl-applikazzjoni tagħhom. L-isforz legali u ġuridiku li jrid jiġi konfrontat b’aktar attenzjoni u preċiżjoni proprju għax il-liġi hija xjenza huwa proprju dan. Irid ikollna sistema li tinbena sabiex fil-libertà intellettwali u l-kuxjenza retta jkollna ċertezza tad-dritt. Fejn is-sistema ssegwi aktar li fuq punti legali ma jkunx hemm dubji jew inċertezza kif jiġu finalment deċiżi kwistjonijiet legali. Sfida kbira fis-sistema legali tagħna bil-passat twil tagħha. Imma waħda li trid ideat ġodda sabiex tingħeleb u jkollna Stat demokratiku li fih is-saltna tad-dritt tassigura aktar iċ-ċertezza tad-dritt.
Triq il-Ġustizzja
2. Hemm diversi pubblikazzjonijiet tiegħu. Għandi jien ukoll xi wħud minnhom fil-librerija. Kull wieħed fih x’taqra u x’tgħarbel. Anke jekk m’għadux magħna, xorta waħda għadu rilevanti ħafna. Fost dawn għandi ġabra ta’ ideat tiegħu dwar il-ġustizzja. Il-ktejjeb jismu proprju hekk: Sulla Giustizia (1999). Mimli bi kwotazzjonijiet u direzzjonijiet, fosthom fuq il-ġustizzja riparatriċi, li tibqa’ għal qalbi fil-liġi li kelli l-unur u l-pjaċir li nġib fis-seħħ f’Jannar tal-2012. Fil-ktieb għandu ħsibijietu u dawk ta’ wħud mill-aqwa bnedmin ta’ kultura. Jiftaħ b’Origene (185-253 WK): “La giustizia, anche se è debole di forze, vince; invece l’ingiustizia, anche se ha molti e vigorosi sostenitori, viene sconfitta.” (Il-Ġustizzja, anke jekk dgħajfa u nieqsa mis-saħħa, tirbaħ; mentri l-inġustizzja, anke jekk għandha diversi sostenituri b’saħħithom, titlef.)
B’bibien għaliha
3. Jkompli, fost oħrajn, jiċċita lil Blaise Pascal (1632-1662) li jgħid hekk: “La giustizia senza forza è impotente; la forza senza la giustizia è tirannica. Bisogna metter insieme la giustizia e la forza; e per giungervi occorre far si che ciò che è giusto sia forte e ciò che è forte sia giusto.” (Il-Ġustizzja mingħajr forza hija impotenti; il-forza mingħajr ġustizzja hija tirannija. Hemm bżonn li wieħed iqiegħed flimkien il-ġustizzja u l-forza; u biex tasal jeħtieġ tassigura li dak li huwa ġust huwa b’saħħtu u dak li huwa b’saħħtu huwa ġust.) Martini jkompli josserva hekk hu: “In realtà se non si riscopre il fondamento divino, non si riesce a definire con chiarezza l’inalienabilità dei diritti umani e della giustizia tesa a rispettarli e a promuoverli.” (Fir-realtà jekk wieħed ma jirriskoprix mill-ġdid il-pedament Divin, wieħed ma jirnexxilux jiddefinixxi bi kjarezza li d-drittijiet fundamentali tal-bniedem ma jinbiegħux, kif lanqas il-ġustizzja li qegħda hemm sabiex jiġu rispettati u promossi.)
Fil-libertà u ċ-ċertezza
4. Kunċetti li diversi jaqblu magħhom. Għalkemm wieħed jaċċetta wkoll li dak li jiġi dikjarat fil-komun ma jfissirx l-istess għal min jiddikjarah. Kliem il-Kardinal huma mwielda minn formazzjoni soda fid-duttrina soċjali tal-Knisja. Dik li diversi ma jaqrawx u oħrajn, sfortunatament, jiddisprezzaw. Kelli aktar ħin napprezza dan jien u ġej minn Copenhagen ftit jiem ilu waqt li kont qed naqra l-ktieb tad-deputat Demokristjan Gianfranco Merli (1924-1998) bit-titlu Don Angeli e i Cattolici democratici in Toscana (1978). Ktieb ispirat minn ħidmet Don Roberto Angeli (1913-1978). Saċerdot mimli b’għerf u li ġġieled fir-Reżistenza, maqbud u mibgħut fil-kampijiet tal-konċentrament. Magħruf l-iktar għall-ktieb tiegħu Vangelo nei Lager; Un prete nella Resistenza (1964).
Liġi morali
5. Fil-ktieb tassew interessanti ta’ Merli hemm miġbura l-lezzjonijiet li kien ta lil diversi studenti tul il-gwerra dwar ħidmet in-Nisrani fil-politika. X’għandu jiġi protett, x’għandu jwettaq l-Istat. Jgħid hekk: “Il compito dello stato è duplice; fornire la sicurezza giuridica (compito negattivo) e promuovere il bene comune (compito positivo)”. (Ħidmet l-Istat hija doppja: tassigura s-sigurtà ġuridika (ħidma passiva) u tippromwovi l-ġid komuni (ħidma attiva u pożittiva). L-awtur jiċċita aktar lill-istess Don Roberto, li waqt li jinsisti li kull Stat għandu jipproteġi d-drittijiet fundamentali u dawk privati tal-familja u li ma jinsiex li hemm liġi superjuri morali, jgħid hekk: “Chiamiamo sicurezza giuridica quella protezione che assicuri a tutti il pacifico uso dei loro diritti; alla vita, alla proprietà, alla legittima libertà, all’onore, ecc. Per questo lo Stato avrà le sue leggi, le sue sanzioni, il suo tribunale; intesi non a far dominare un ceto, o una razza o un partito, ma a difendere e tutelare ogni singolo cittadino.” (Insejħu ċertezza ġuridika dik il-protezzjoni li tassigura lil kulħadd l-użu paċifiku tad-drittijiet tagħhom; tal-ħajja, tal-proprjetà, tal-libertajiet leġittimi, tal-unur, eċċ. Għalhekk l-Istat għandu l-liġijiet tiegħu, il-pieni, il-qrati; stabbiliti mhux biex ikun hemm id-dominju tal-klassi, razza jew partit fuq oħrajn imma biex jiddefendi u jipproteġi kull ċittadin.)
Ċiċerun
6. L-awtur jikkwota lil Ċiċerun, li kien fakkarna li “Legum servi sumus ut liberi esse possimus” (Inservu l-liġi sabiex inkunu liberi). Però f’dan ikompli jissoda l-argument b’kitbet il-Papa Piju XII (1876-1958) fejn jiċċara aktar il-kunċett fid-duttrina soċjali taċ-ċertezza tad-dritt. F’dan insibu hekk, fost punti oħra: “Ciò suppone; a) un tribunale e un Giudice che prendano le direttive da un diritto chiaramente formulato e circoscritto; b) chiare norme giuridiche che non possono essere stravolte con abusivi richiami ad un supposto sentimento popolari e con mere ragioni di utilità.” (Dan jitlob: a) qorti u ġudikant li jieħdu d-direzzjoni tagħhom minn liġijiet miktuba b’mod ċar u kontrollat; b) normi ġuridiċi stabbli u ċari li ma jistgħux jinbidlu skont iċ-ċirkostanzi, b’abbużi minħabba s-sentiment popolari jew raġunijiet hekk imsejħa ta’ utilità).
Parti mis-saltna tad-dritt
7. F’dan huwa iktar evidenti għalina llum fis-soċjetà tagħna li jkollna sistema ġuridika ċerta mhux biss fil-liġijiet miktuba u pubbliċi, imma iktar ukoll fl-applikazzjoni tagħhom. L-isforz legali u ġuridiku li jrid jiġi konfrontat b’aktar attenzjoni u preċiżjoni proprju għax il-liġi hija xjenza huwa proprju dan. Irid ikollna sistema li tinbena sabiex fil-libertà intellettwali u l-kuxjenza retta jkollna ċertezza tad-dritt. Fejn is-sistema ssegwi aktar li fuq punti legali ma jkunx hemm dubji jew inċertezza kif jiġu finalment deċiżi kwistjonijiet legali. Sfida kbira fis-sistema legali tagħna bil-passat twil tagħha. Imma waħda li trid ideat ġodda sabiex tingħeleb u jkollna Stat demokratiku li fih is-saltna tad-dritt tassigura aktar iċ-ċertezza tad-dritt.
VUĊIJIET EKONOMIĊI
1. Diversi drabi, dawk fil-politika jiżbaljaw li ma jikkunsidrawx dak li jgħidu bnedmin fl-ekonomija. Anki jekk dawn jintervjenu fil-kamp pubbliku, hemm min jinjorahom. Imma huma għandhom vuċi li trid tiġi rispettata u meħuda fil-kuntest li tingħad, minn bnedmin li ħafna drabi huma marbuta mal-fatti, ċifri u l-istatistika. Mhumiex lesti li ‘joħolmu’. Wisq inqas li jinjoraw dak li huma stess jipprevjenu li ser iseħħ. Mhux neċessarjament ikollhom raġun fuq dak kollu li jgħidu, imma huwa dejjem kontra l-għaqal li ma tismax u ma tikkunsidrax dak li jkunu qed jgħarblu u jbassru. Nemmen dejjem f’ekonomija li fil-libertà tagħha taħdem li però għandha, minn żmien għal żmien, il-bżonn ta’ interventi tal-liġi mill-Istat. Dik li biha tikkontrolla l-abbuż tal-monopolji, tipproteġi l-kompetizzjoni ġusta u tħarisha mill-korruzzjoni, fil-forom varji tagħha. Dawn mhumiex limitazzjonijiet għal-libertà tas-suq, imma huma dmirijiet li jkunu mħaddma kontinwament.
Mario Draghi
2. Persuna li f’dan għandu vuċi partikolari, mhux biss minħabba l-formazzjoni akkademika tiegħu, imma l-iktar mertu tal-esperjenza li ġabar. Persuna li ftit jiem oħra, fit-3 ta’ Settembru, jagħlaq tmienja u sebgħin sena. Bniedem li serva bejn l-2011 u l-2019 fil-kariga determinanti ta’ President tal-Bank Ċentrali Ewropew u dik ta’ Prim Ministru tal-Italja bejn l-2021 u l-2022. Wieħed li proprju kellu l-opportunità li jiġbor l-ekonomija u l-politika f’daqqa. F’għarfien ta’ fejn iwasslu t-tnejn, iktar u iktar meta f’daqqa jkunu iktar kordinati. Mhux waħda tiddomina lill-oħra, imma tassistiha. Dan il-bniedem diġà kellu diversi punti tajba fir-rapport li ressaq lill-Kummissjoni Ewropea s-sena li għaddiet. Imma ftit jiem ilu, fit-22 ta’ Awwissu, fil-Meeting ta’ Rimini, li bħalissa għadu għaddej, ressaq pożizzjonijiet ġodda li għandhom jiġu kkunsidrati. Dawk li ġew mit-tibdiliet li rajna u li għadna qed naraw tul din is-sena.
X’qal
3. Fost dawn, li l-Unjoni Ewropea trid tifhem ferm iktar ir-realtà preżenti. It-tieni: fil-politika ekonomika li fiha wieħed għandu jagħraf li l-globalizzazzjoni nbidlet u m’għadhiex ‘tiddomina’. Fejn ġie rappurtat li qal: “Per anni l’Unione Europea ha creduto che la dimensione economica, con 459 milioni di consumatori, portasse con sè potere geopolitico e nelle relazioni commerciali internazionali. Quest’anno sarà ricordato come l’anno in cui quest’illusione è evaporata.” (Għal snin, l-Unjoni Ewropea emmnet li d-dimensjoni ekonomika, b’459 miljun konsumatur, twassal inevitabbilment għal poter ġeopolitiku fir-relazzjonijiet internazzjonali. Imma din is-sena ser tkun imfakkra bħala dik li tirreġistra li din l-illużjoni evaporat.) Il-punt huwa proprju dan: li fl-għaqda neċessarja Ewropea wieħed irid jifhem aħjar dak li ninsabu fih u li l-parti politika trid tikber iktar biex tgawdi influwenza. Rispett aktar mill-potenzi preżenti, u għalhekk, direzzjoni ċara.
Kompromess ġdid
4. F’din l-ikbar demokrazija li tista’ u kapaċi tikkumbatti d-dittatorjati. Fost affarijiet oħra, Draghi jkompli jgħid: “Possiamo cambiare la traiettoria del nostro continente. Trasformate il vostro scetticismo in azione, fate sentire la vostra voce. L’Unione Europea è sopratutto un meccanismo per raggiungere gli obiettivi condivisi dai suoi ċittadini. La nostra migliore opportunità per un futuro di pace, sicurezza, indipendenza: è una democrazia e siamo noi, voi, i suoi cittadini, gli europei, che decidono le sue priorità.” (Nistgħu nibdlu t-trajettorja tal-kontinent tagħna. Ibdlu x-xettiċiżmu f’azzjoni, semmgħu leħinkom. L-Unjoni Ewropea hija, fuq kollox, mekkaniżmu biex jintlaħqu l-objettivi maqbula miċ-ċittadini tagħha. Hija l-aqwa opportunità lejn futur ta’ paċi, sigurtà, indipendenza; hija demokrazija u aħna, intom, iċ-ċittadini, l-Ewropej li jiddeċiedu l-prijoritajiet.) Draghi, kull darba li jitkellem, jesiġi mingħandna mumenti ta’ riflessjoni. Affermazzjoni ċara aktar fil-kapaċità u l-fiduċja li wieħed irid jagħti lill-Unjoni Ewropea.
Piero Sraffa
5. Pożizzjoni li ħaditni fil-ktieb mill-iktar interessanti dwar dan l-ekonomista. Dak li twieled fil-5 ta’ Awwissu 1898 u li miet fit-3 ta’ Settembru 1983 (ġurnata komuni). Persuna ftit magħrufa li sirna nafuha ftit aħjar fil-librett Piero Sraffa – unorthodox economist ta’ Jean Pierre Potier, oriġinarjament bil-Franċiż u tradott fl-Ingliż. Ktejjeb li huwa ċavetta għal spjegazzjoni ta’ diversi bnedmin li kienu parti mill-anti-Faxxiżmu fl-Italja. Fil-ħbiberija li Sraffa kellu ma’ Antonio Gramsci (1891-1937) u diversi oħra fi ħdan il-Partit Komunista. Waħda viċin bħala bnedmin, mhux fl-ideat. Strumentali fil-preservazzjoni tan-noti li Gramsci kiteb waqt li kien ikkundannat. Noti studjati u mfaħħra minn diversi.
Magħruf
6. Partikolarment għall-kitba Production of Commodities by Means of Commodities; Prelude to a Critique of Economic Theory (1960), kif ukoll fil-pubblikazzjoni tal-opri sħaħ tal-magħruf ekonomista David Ricardo (1717-1823), li raw id-dawl fl-1951. Mhux limitat għal dan u fl-eżilju li kellu jgħaddi minn f’Cambridge, l-Ingilterra, kiteb diversi artikoli varji fuq suġġetti ekonomiċi u f’difiża għal dawk li kienu għaddejjin minn persekuzzjoni. Professur rikonoxxut f’ħafna, imma li fuq l-ekonomija ma kitibx wisq. Di fatti, Gramsci stess jikkritikah fuq dan il-fatt, imma huwa kien kawt u ried ikun ċert f’dak li qiegħed jgħid. Iktar u iktar meta kellu l-opportunità li jeżamina kitbet oħrajn u jikkritika dak li waslu għalih.
L-intelliġenza
7. Bniedem kompletament barra mill-ordinarju. F’ħajtu mess ma’ diversi bnedmin magħrufa fid-dinja tal-intelliġenza bħal Benedetto Croce (1886-1952) u Ludwig Wittgenstein (1889-1951) fost oħrajn. Sab ruħu f’toroq differenti proprju minħabba l-fatt li kien Lhudi u ppersegwitat sew f’pajjiżu, u għalhekk sab rifuġju minn bnedmin oħra li apprezzaw it-talenti tiegħu. Tgħallem l-Ingliż tajjeb u kien jikteb u jagħti lezzjonijiet fl-Università. Apprezzat partikolarment minn John Maynard Keynes (1883-1946), persuna magħrufa sew fil-ħidma ekonomika tiegħu. Sal-lum kwotat, ċitat u dak li nfluwenza, u għadu, lil diversi mexxejja. Meta wieħed jaqra din il-kitba ta’ Jean Pierre Potier, fil-fatt jiskopri ħafna dettalji li jgħaqqdu xenarji oħra. Djalogu miftuħ, li bih wieħed jista’ jħares lura u jifhem l-influwenza tal-Marxiżmu u l-liberaliżmu. F’dak li nkiteb u f’dak li diversi, fosthom Sraffa ppruvaw jikkonkludu mingħajr ma jikkondividu.
Fosthom
8. Ċertament, hemm x’taqra. Laqatni l-iktar fil-bżonn tiegħu ta’ realpolitik. Fl-1921 kiteb punt li laqatni fil-ħruxija tiegħu, imma li huwa ta’ riflessjoni: “As the proletariat is entirely lacking in political preparation and organization, its action is necessarily limited to the industrial domain, and its leaders do all they can to confine it to that. But goodwill is not sufficient to remedy the theoretical and practical absurdiy of separating the economic struggle from the political struggle.” (Billi l-proletarjat huwa kompletament nieqes minn preparazzjoni u organizzazzjoni politika, l-azzjoni tiegħu hija neċessarjament limitata mad-dominju industrijali, u l-mexxejja tiegħu jwettqu kollox biex iħalluh hemm. Imma r-rieda t-tajba mhijiex biżżejjed biex tagħmel tajjeb għall-assurdità teoretika u prattika li tifred il-ġlieda ekonomika minn dik politika.)
Nistaqsu
9. F’dan illum wieħed għandu jistaqsi kemm dan għadu jgħodd. L-iktar f’kemm aħna fil-politika ninsabu esposti għall-kurrenti u l-ideat ekonomiċi preżenti. F’kemm aktar, wara, aħna kapaċi li waqt li nżommu l-pożizzjoni tagħna fil-ħajja politika nifhmu li f’ħafna rridu nimxu id f’id. Iktar u iktar quddiem dak li ninsabu preżentement fih fl-Unjoni Ewropea, f’dak li Mario Draghi qalilna: “Quest’anno sarà ricordato come l’anno in cui quest’illusione è evaporata.” Proprju fil-bżonn li nifhmu aktar fejn ser immorru. Nifhmu r-realtà Ewropea li sejrin lejha. Dmirna bħala politiċi huwa li nifhmu u nisimgħu l-vuċijiet ekonomiċi.
Mario Draghi
2. Persuna li f’dan għandu vuċi partikolari, mhux biss minħabba l-formazzjoni akkademika tiegħu, imma l-iktar mertu tal-esperjenza li ġabar. Persuna li ftit jiem oħra, fit-3 ta’ Settembru, jagħlaq tmienja u sebgħin sena. Bniedem li serva bejn l-2011 u l-2019 fil-kariga determinanti ta’ President tal-Bank Ċentrali Ewropew u dik ta’ Prim Ministru tal-Italja bejn l-2021 u l-2022. Wieħed li proprju kellu l-opportunità li jiġbor l-ekonomija u l-politika f’daqqa. F’għarfien ta’ fejn iwasslu t-tnejn, iktar u iktar meta f’daqqa jkunu iktar kordinati. Mhux waħda tiddomina lill-oħra, imma tassistiha. Dan il-bniedem diġà kellu diversi punti tajba fir-rapport li ressaq lill-Kummissjoni Ewropea s-sena li għaddiet. Imma ftit jiem ilu, fit-22 ta’ Awwissu, fil-Meeting ta’ Rimini, li bħalissa għadu għaddej, ressaq pożizzjonijiet ġodda li għandhom jiġu kkunsidrati. Dawk li ġew mit-tibdiliet li rajna u li għadna qed naraw tul din is-sena.
X’qal
3. Fost dawn, li l-Unjoni Ewropea trid tifhem ferm iktar ir-realtà preżenti. It-tieni: fil-politika ekonomika li fiha wieħed għandu jagħraf li l-globalizzazzjoni nbidlet u m’għadhiex ‘tiddomina’. Fejn ġie rappurtat li qal: “Per anni l’Unione Europea ha creduto che la dimensione economica, con 459 milioni di consumatori, portasse con sè potere geopolitico e nelle relazioni commerciali internazionali. Quest’anno sarà ricordato come l’anno in cui quest’illusione è evaporata.” (Għal snin, l-Unjoni Ewropea emmnet li d-dimensjoni ekonomika, b’459 miljun konsumatur, twassal inevitabbilment għal poter ġeopolitiku fir-relazzjonijiet internazzjonali. Imma din is-sena ser tkun imfakkra bħala dik li tirreġistra li din l-illużjoni evaporat.) Il-punt huwa proprju dan: li fl-għaqda neċessarja Ewropea wieħed irid jifhem aħjar dak li ninsabu fih u li l-parti politika trid tikber iktar biex tgawdi influwenza. Rispett aktar mill-potenzi preżenti, u għalhekk, direzzjoni ċara.
Kompromess ġdid
4. F’din l-ikbar demokrazija li tista’ u kapaċi tikkumbatti d-dittatorjati. Fost affarijiet oħra, Draghi jkompli jgħid: “Possiamo cambiare la traiettoria del nostro continente. Trasformate il vostro scetticismo in azione, fate sentire la vostra voce. L’Unione Europea è sopratutto un meccanismo per raggiungere gli obiettivi condivisi dai suoi ċittadini. La nostra migliore opportunità per un futuro di pace, sicurezza, indipendenza: è una democrazia e siamo noi, voi, i suoi cittadini, gli europei, che decidono le sue priorità.” (Nistgħu nibdlu t-trajettorja tal-kontinent tagħna. Ibdlu x-xettiċiżmu f’azzjoni, semmgħu leħinkom. L-Unjoni Ewropea hija, fuq kollox, mekkaniżmu biex jintlaħqu l-objettivi maqbula miċ-ċittadini tagħha. Hija l-aqwa opportunità lejn futur ta’ paċi, sigurtà, indipendenza; hija demokrazija u aħna, intom, iċ-ċittadini, l-Ewropej li jiddeċiedu l-prijoritajiet.) Draghi, kull darba li jitkellem, jesiġi mingħandna mumenti ta’ riflessjoni. Affermazzjoni ċara aktar fil-kapaċità u l-fiduċja li wieħed irid jagħti lill-Unjoni Ewropea.
Piero Sraffa
5. Pożizzjoni li ħaditni fil-ktieb mill-iktar interessanti dwar dan l-ekonomista. Dak li twieled fil-5 ta’ Awwissu 1898 u li miet fit-3 ta’ Settembru 1983 (ġurnata komuni). Persuna ftit magħrufa li sirna nafuha ftit aħjar fil-librett Piero Sraffa – unorthodox economist ta’ Jean Pierre Potier, oriġinarjament bil-Franċiż u tradott fl-Ingliż. Ktejjeb li huwa ċavetta għal spjegazzjoni ta’ diversi bnedmin li kienu parti mill-anti-Faxxiżmu fl-Italja. Fil-ħbiberija li Sraffa kellu ma’ Antonio Gramsci (1891-1937) u diversi oħra fi ħdan il-Partit Komunista. Waħda viċin bħala bnedmin, mhux fl-ideat. Strumentali fil-preservazzjoni tan-noti li Gramsci kiteb waqt li kien ikkundannat. Noti studjati u mfaħħra minn diversi.
Magħruf
6. Partikolarment għall-kitba Production of Commodities by Means of Commodities; Prelude to a Critique of Economic Theory (1960), kif ukoll fil-pubblikazzjoni tal-opri sħaħ tal-magħruf ekonomista David Ricardo (1717-1823), li raw id-dawl fl-1951. Mhux limitat għal dan u fl-eżilju li kellu jgħaddi minn f’Cambridge, l-Ingilterra, kiteb diversi artikoli varji fuq suġġetti ekonomiċi u f’difiża għal dawk li kienu għaddejjin minn persekuzzjoni. Professur rikonoxxut f’ħafna, imma li fuq l-ekonomija ma kitibx wisq. Di fatti, Gramsci stess jikkritikah fuq dan il-fatt, imma huwa kien kawt u ried ikun ċert f’dak li qiegħed jgħid. Iktar u iktar meta kellu l-opportunità li jeżamina kitbet oħrajn u jikkritika dak li waslu għalih.
L-intelliġenza
7. Bniedem kompletament barra mill-ordinarju. F’ħajtu mess ma’ diversi bnedmin magħrufa fid-dinja tal-intelliġenza bħal Benedetto Croce (1886-1952) u Ludwig Wittgenstein (1889-1951) fost oħrajn. Sab ruħu f’toroq differenti proprju minħabba l-fatt li kien Lhudi u ppersegwitat sew f’pajjiżu, u għalhekk sab rifuġju minn bnedmin oħra li apprezzaw it-talenti tiegħu. Tgħallem l-Ingliż tajjeb u kien jikteb u jagħti lezzjonijiet fl-Università. Apprezzat partikolarment minn John Maynard Keynes (1883-1946), persuna magħrufa sew fil-ħidma ekonomika tiegħu. Sal-lum kwotat, ċitat u dak li nfluwenza, u għadu, lil diversi mexxejja. Meta wieħed jaqra din il-kitba ta’ Jean Pierre Potier, fil-fatt jiskopri ħafna dettalji li jgħaqqdu xenarji oħra. Djalogu miftuħ, li bih wieħed jista’ jħares lura u jifhem l-influwenza tal-Marxiżmu u l-liberaliżmu. F’dak li nkiteb u f’dak li diversi, fosthom Sraffa ppruvaw jikkonkludu mingħajr ma jikkondividu.
Fosthom
8. Ċertament, hemm x’taqra. Laqatni l-iktar fil-bżonn tiegħu ta’ realpolitik. Fl-1921 kiteb punt li laqatni fil-ħruxija tiegħu, imma li huwa ta’ riflessjoni: “As the proletariat is entirely lacking in political preparation and organization, its action is necessarily limited to the industrial domain, and its leaders do all they can to confine it to that. But goodwill is not sufficient to remedy the theoretical and practical absurdiy of separating the economic struggle from the political struggle.” (Billi l-proletarjat huwa kompletament nieqes minn preparazzjoni u organizzazzjoni politika, l-azzjoni tiegħu hija neċessarjament limitata mad-dominju industrijali, u l-mexxejja tiegħu jwettqu kollox biex iħalluh hemm. Imma r-rieda t-tajba mhijiex biżżejjed biex tagħmel tajjeb għall-assurdità teoretika u prattika li tifred il-ġlieda ekonomika minn dik politika.)
Nistaqsu
9. F’dan illum wieħed għandu jistaqsi kemm dan għadu jgħodd. L-iktar f’kemm aħna fil-politika ninsabu esposti għall-kurrenti u l-ideat ekonomiċi preżenti. F’kemm aktar, wara, aħna kapaċi li waqt li nżommu l-pożizzjoni tagħna fil-ħajja politika nifhmu li f’ħafna rridu nimxu id f’id. Iktar u iktar quddiem dak li ninsabu preżentement fih fl-Unjoni Ewropea, f’dak li Mario Draghi qalilna: “Quest’anno sarà ricordato come l’anno in cui quest’illusione è evaporata.” Proprju fil-bżonn li nifhmu aktar fejn ser immorru. Nifhmu r-realtà Ewropea li sejrin lejha. Dmirna bħala politiċi huwa li nifhmu u nisimgħu l-vuċijiet ekonomiċi.
SERJETÀ POLITIKA
1. M’aħniex ’il bgħid. Fl-entużjażmu li għaddej, li huwa fih innifsu pożittiv, wieħed irid iħares ’il quddiem. Jifhem li l-politika għandha r-regoli tagħha u li jekk wieħed irid iwettaqha sewwa, allura jrid jibqa’ marbut mar-realtà. Illum hemm iktar il-politika tal-immaġini, tal-apparenzi u tal-paraventi. Imma din ma ddumx trieġi l-eventi tal-ġurnata. Il-politika trid għeruq sodi u preparazzjoni formattiva sabiex dak li tkun beħsiebek twettaq ikun ta’ ġid għall-bnedmin li inti tirrappreżenta.
Dmirijiet
2. Mill-esperjenza li għaddietli l-politika nemmen dejjem iktar li hemm numru ta’ dmirijiet fundamentali li l-politiku jrid iwettaq. F’dawn, ċertament dak tal-formazzjoni informattiva u kulturali kontinwa tiegħu. Dak li jidħol għall-politika u jaħseb li m’għandux bżonn jaqra u jarma ruħu intellettwalment ikun qed jiżbalja. Jista’ jkollok diversi kwalitajiet bħas-simpatija, il-preżenza, il-kariżma, imma dawn m’għandhom l-ebda sustanza jekk ma tkunx iffurmat. Iffurmat mhux biss fil-passat, imma fit-triq kontinwa ’l quddiem biex tifhem dak li għaddej u fejn tista’ tmur. F’ħafna, id-doża qawwija ta’ umiltà li trid iżomm fuqek u ġewwa fik f’kull ma twettaq.
Mhux l-istess
3. Kif nafu, mhux kull poplu huwa bħal ieħor. Jista’ jkollu tixbihat, imma fihom issib il-konfront ta’ dak li japplika jew le għas-soċjetà li taħdem għaliha. Trid tħares madwarek u tieħu wkoll minn dak li ġarrbu oħrajn. Mhux kollox f’daqqa, imma f’dak li fuq naħa twettaq is-sewwa u fuq in-naħa l-oħra dak li taħrab dak li mhuwiex hekk. Lezzjonijiet u eżempji huma determinanti minn kif iġibu, jew kif ġiebu ruħhom f’dan politiċi oħra qabilna. Il-punt li wieħed bilfors jislet u bilfors jara li l-poplu jippretendi huwa dak li jibqa’ marbut mas-serjetà fil-ħidma tiegħu.
Infakkru
4. Fid-19 ta’ Awissu 1954 kien ġie nieqes il-politiku Demokristjan Taljan Alcide de Gasperi. Bniedem straordinarju fil-ħidma li huwa wettaq għal pajjiżu. Fis-serjetà li kellu u fl-abbiltà li bena mill-esperjenza li ġarrab mexxa sabiex mit-tifrik u l-miżerja li l-Faxxiżmu ħallih fih seta’ jibni mill-ġdid. Kien serju u baqa’ dawl iktar illum għal dawk li jridu jwettqu sewwa dmirijiethom. Tul il-ġimgħa, diversi minn partiti politiċi varji fl-Ewropa sellmu l-memorja tiegħu. Fakkru l-kwalitajiet uniċi tiegħu. Faħħru l-abbiltajiet li kellu biex iġib lill-bnedmin jaħdmu f’daqqa. Fissru kemm kien ikun preċiż fl-għarfien ta’ dak li kien hemm bżonn biex wieħed iservi tajjeb u b’dinjità lil bnedmin oħra.
Dritt
5. F’dan, mas-serjetà tingħaqad ir-rettitudni fl-ideat u fil-komportament uman. Min jidħol fil-politika mingħajr m’għandu proġetti ċari u ideoloġiji kostanti jispiċċa biex ma jibqax dritt. Jiġi mmexxi min-naħa jew oħra. Filgħodu jiddikjara ħaġa u filgħaxija jiddikjara oħra. Ikun aħjar għall-bniedem li ma jitkellimx milli jħawwad lilu nnifsu u lil dawk li jsegwuh b’ideat kontradittorji. Il-poplu jippretendi koerenza politika ċara, u f’dan għax hemm l-għarfien politiku ta’ dak li huwa sewwa u dak li mhuwiex. Iż-żmien ibaskat lill-bniedem, u dan għax jirnexxilu jgħallmu. Altru barra mill-politika, u altru fiha. Għax din il-ħidma hija sfida fiha nfisha. Tingħaqad ma’ dawk li jiddeċiedi l-elettorat sabiex fil-kwalitajiet li għandhom tagħraf sa fejn tista’ tasal biex tibdel.
Ġustizzja Soċjali
6. Is-serjetà politika titlob li tkun kontinwament determinat li twettaq atti siewja permezz tal-ġustizzja soċjali. Kif tassigura li min huwa minn taħt tgħinu jgħix ħajja iktar dinjituża. Tassiguralu eżistenza aqwa milli għandu. Mhux billi ċċekken lill-oħrajn imma billi tqassam aħjar, fl-għarfien li l-bnedmin jiġu maħluqa bi skop preċiż. Fejn kull persuna hija importanti u trid tiġi protetta mill-Istat. Is-serjetà politika tippreparak sabiex tindirizza lil dawk li huma l-iktar ’l isfel għax tmiss magħhom, u mhux taħrabhom. Għax tieqaf u tifhem li trid taqbeż għalihom u mhux tużahom għal xi ritratt li mbagħad pront pront titfgħu fid-dinja tal-propaganda.
Nittama
7. F’dan nittama li qed nifhmu li aħna issa għandna sfida determinanti quddiemna. Nittama li qed nifhmu li hemm probabilità għolja li jkun hemm bidla fil-Gvern. Nittama li qed nifhmu li rridu nkunu kapaċi nwieġbu għal dawn iċ-ċirkostanzi b’soluzzjonijiet politiċi serji. Nittama li ħadd ma jibqa’ jimmaġina aktar li l-politika ssir meta finalment tkun fis-siġġu tal-poter. Nittama li nifhmu li biex inkunu soluzzjoni għall-problemi li hawn f’pajjiżna rridu nkunu ppreparati fis-serjetà. Nittama li nifhmu li rridu nħarsu ’l quddiem sew. F’dan insellem lil kull min japprezza lejn fejn irridu mmorru sabiex ikun hemm il-bidliet veri u mhux apparenti. Insellem aktar mill-qalb lil dawk kollha li jifhmu li d-dmir tagħhom hu li jridu jwettqu politika serja.
Dmirijiet
2. Mill-esperjenza li għaddietli l-politika nemmen dejjem iktar li hemm numru ta’ dmirijiet fundamentali li l-politiku jrid iwettaq. F’dawn, ċertament dak tal-formazzjoni informattiva u kulturali kontinwa tiegħu. Dak li jidħol għall-politika u jaħseb li m’għandux bżonn jaqra u jarma ruħu intellettwalment ikun qed jiżbalja. Jista’ jkollok diversi kwalitajiet bħas-simpatija, il-preżenza, il-kariżma, imma dawn m’għandhom l-ebda sustanza jekk ma tkunx iffurmat. Iffurmat mhux biss fil-passat, imma fit-triq kontinwa ’l quddiem biex tifhem dak li għaddej u fejn tista’ tmur. F’ħafna, id-doża qawwija ta’ umiltà li trid iżomm fuqek u ġewwa fik f’kull ma twettaq.
Mhux l-istess
3. Kif nafu, mhux kull poplu huwa bħal ieħor. Jista’ jkollu tixbihat, imma fihom issib il-konfront ta’ dak li japplika jew le għas-soċjetà li taħdem għaliha. Trid tħares madwarek u tieħu wkoll minn dak li ġarrbu oħrajn. Mhux kollox f’daqqa, imma f’dak li fuq naħa twettaq is-sewwa u fuq in-naħa l-oħra dak li taħrab dak li mhuwiex hekk. Lezzjonijiet u eżempji huma determinanti minn kif iġibu, jew kif ġiebu ruħhom f’dan politiċi oħra qabilna. Il-punt li wieħed bilfors jislet u bilfors jara li l-poplu jippretendi huwa dak li jibqa’ marbut mas-serjetà fil-ħidma tiegħu.
Infakkru
4. Fid-19 ta’ Awissu 1954 kien ġie nieqes il-politiku Demokristjan Taljan Alcide de Gasperi. Bniedem straordinarju fil-ħidma li huwa wettaq għal pajjiżu. Fis-serjetà li kellu u fl-abbiltà li bena mill-esperjenza li ġarrab mexxa sabiex mit-tifrik u l-miżerja li l-Faxxiżmu ħallih fih seta’ jibni mill-ġdid. Kien serju u baqa’ dawl iktar illum għal dawk li jridu jwettqu sewwa dmirijiethom. Tul il-ġimgħa, diversi minn partiti politiċi varji fl-Ewropa sellmu l-memorja tiegħu. Fakkru l-kwalitajiet uniċi tiegħu. Faħħru l-abbiltajiet li kellu biex iġib lill-bnedmin jaħdmu f’daqqa. Fissru kemm kien ikun preċiż fl-għarfien ta’ dak li kien hemm bżonn biex wieħed iservi tajjeb u b’dinjità lil bnedmin oħra.
Dritt
5. F’dan, mas-serjetà tingħaqad ir-rettitudni fl-ideat u fil-komportament uman. Min jidħol fil-politika mingħajr m’għandu proġetti ċari u ideoloġiji kostanti jispiċċa biex ma jibqax dritt. Jiġi mmexxi min-naħa jew oħra. Filgħodu jiddikjara ħaġa u filgħaxija jiddikjara oħra. Ikun aħjar għall-bniedem li ma jitkellimx milli jħawwad lilu nnifsu u lil dawk li jsegwuh b’ideat kontradittorji. Il-poplu jippretendi koerenza politika ċara, u f’dan għax hemm l-għarfien politiku ta’ dak li huwa sewwa u dak li mhuwiex. Iż-żmien ibaskat lill-bniedem, u dan għax jirnexxilu jgħallmu. Altru barra mill-politika, u altru fiha. Għax din il-ħidma hija sfida fiha nfisha. Tingħaqad ma’ dawk li jiddeċiedi l-elettorat sabiex fil-kwalitajiet li għandhom tagħraf sa fejn tista’ tasal biex tibdel.
Ġustizzja Soċjali
6. Is-serjetà politika titlob li tkun kontinwament determinat li twettaq atti siewja permezz tal-ġustizzja soċjali. Kif tassigura li min huwa minn taħt tgħinu jgħix ħajja iktar dinjituża. Tassiguralu eżistenza aqwa milli għandu. Mhux billi ċċekken lill-oħrajn imma billi tqassam aħjar, fl-għarfien li l-bnedmin jiġu maħluqa bi skop preċiż. Fejn kull persuna hija importanti u trid tiġi protetta mill-Istat. Is-serjetà politika tippreparak sabiex tindirizza lil dawk li huma l-iktar ’l isfel għax tmiss magħhom, u mhux taħrabhom. Għax tieqaf u tifhem li trid taqbeż għalihom u mhux tużahom għal xi ritratt li mbagħad pront pront titfgħu fid-dinja tal-propaganda.
Nittama
7. F’dan nittama li qed nifhmu li aħna issa għandna sfida determinanti quddiemna. Nittama li qed nifhmu li hemm probabilità għolja li jkun hemm bidla fil-Gvern. Nittama li qed nifhmu li rridu nkunu kapaċi nwieġbu għal dawn iċ-ċirkostanzi b’soluzzjonijiet politiċi serji. Nittama li ħadd ma jibqa’ jimmaġina aktar li l-politika ssir meta finalment tkun fis-siġġu tal-poter. Nittama li nifhmu li biex inkunu soluzzjoni għall-problemi li hawn f’pajjiżna rridu nkunu ppreparati fis-serjetà. Nittama li nifhmu li rridu nħarsu ’l quddiem sew. F’dan insellem lil kull min japprezza lejn fejn irridu mmorru sabiex ikun hemm il-bidliet veri u mhux apparenti. Insellem aktar mill-qalb lil dawk kollha li jifhmu li d-dmir tagħhom hu li jridu jwettqu politika serja.
21.8.25
TRUMP JIEĦU PARIR?
F’dawn il-jiem wara li spiċċajt ktieb ieħor ta’ Norberto Bobbio (1909-2004) De Senectute (1996) ġiet din il-mistoqsija quddiemi. Nammetti li kitbietu fittixthom u sa ċertu punt għadni.
Moħħ legali ċar u fl-istess ħin anki gwida fix-xjenza politika. Introdott fl-Università fil-lezzjonijiet tal-Filosofija tad-Dritt. Kien awtur li għandek tistudja flimkien mal-famuż Hans Kelsen (1881-1973). Dan segwejt fil-professjoni mod, fil-ħajja politika ieħor.
Fl-1995 kont xtrajt u qrajt iż-żewg edizzjonijiet tiegħu Destra e Sinistra (1994) u wara Eguaglianza e Libertà (1993). Imma l-ktieb li kien f’ħafna importanti u determinanti f’diversi deċiżjonijiet u l-imġieba politika tiegħi jibqa’ Il Futuro della Democrazia, fl-edizzjoni tiegħu tal-1995.
Ħsieb kontinwu
F’dan kollu hemm punti li l-awtur baqa’ jirrifletti fuqhom u kostanti fl-ideat tiegħu. Demokratiku konvint, moderat fil-komportament imma ċert f’dak li kien jemmen u jikteb. Kitba bażata l-aktar fuq d-diversi kotba li kien qara u fid-diversi awturi li għallem dwarhom. Attent għal numru ta’ dettalji u vuċi fil-liberal-demokrazija.
Persuna li fl-aħħar għoxrin sena ta’ ħajtu, propju meta fl-1994 ġie maħtur senatur għal ħajtu mill-President Sandro Pertini (1896-1990) li kellu forma ta’ esperjenza politika. Fil-ktieb li għadni kif qrajt u f’dak li għaddej naqra hemm numru ta’ punti li hu kien għamel li jimmeritaw attenzjoni llum.
Djalogu
L-ispirtu demokratiku tiegħu li nħaddan dejjem aktar huwa bażat propju fuq dan. Hu jgħid: “Non pretendo di solito di avere l’ultima parola. Non mi piace e non mi da alcuna soddisfazione. Detesto le discussioni che non finiscono mai, unicamente per motivi di prestigio, e non per necessita dialogica. Dopo lo scambio di opinioni cerco di adoperarmi per evitare la rottura e percorrere la via della conciliazione. Alla fine preferisco tendere la mano che voltare le spalle. Lo scopo del dialogo non è dimostrare che sei più bravo, ma o raggiungere un accordo o per lo meno chiarirsi reciprocamente le idee.” (Is-soltu ma nippretendix li jkolli l-aħħar kelma. Ma togħġobnix u ma tagħtini l-ebda sodisfazzjon. Idejquni d-diskussjonijiet li ma jispiċċaw qatt, unikament għal raġunijiet ta’ prestiġju, u mhux għan-neċessità tal-proċess tad-djalogu veru. Wara l-qsim tal-opinjonijiet nipprova naħdem biex ma jkunx hemm ġlied u naqbad it-triq tar-rikonċiljazzjoni. Fl-aħħar nippreferi nieħu b’idejn persuna milli ndawwar spallti. L-iskop tad-djalogu mhux li turi li int aktar bravu, imma li tasal fi ftehim jew almenu tiċċara l-ideat).
Kliem ċar ħafna aktar konfermati meta jżid hekk: “Ho anche fatto esperienza fra sordi, del dialogo in malafede, del finto dialogo in cui uno dei due interlocutori, se non tutti e due, sa già in anticipo dove vuole arrivare, fermamente convinto sin dall’inizio che non dovra retrocedere di un passo dalla posizione iniziale, del dialogo inconludente, ed è il caso più frequente, in cui alla fine ciascuno resta della propria idea.” (Għaddejt ukoll minn proċess ta’ djalogu bejn t-torox, dak in ‘mala fede’, tad-djalogu taparsi, fejn wieħed miż-żewġ interlokuturi, jekk mhux t-tnejn, jaf diġà qabel fejn jrid jasal, fermament konvint mill-bidu li ma jridx iċedi pass mill-pożizzjoni inizjali, tad-djalogu li ma jwassal imkien, u huwa dak l-aktar frekwenti, fejn fl-aħħar kull persuna tibqa’ fejn kienet fil-bidu.)
Ovvjament mhux kull djalogu jasal fi tmiemu sewwa imma importanti aktar jekk jasal.
Moderati, estremiżmi
Hemm punt ieħor li laqatni. Jiddikjara f’ħafna kotba fuq dawn l-linji. Jgħid: “Sono un moderato, perché sono un convinto seguace dell’antica massima ‘in medio stat virtus’. Con questo non voglio dire che gli estremisti abbiano sempre torto. Non lo voglio dire perché affermare che i moderati hanno sempre ragione e gli estremisti sempre torto equivarrebbe a ragionare da estremista.” (Jien moderat, għax jien segwaċi konvint tal-massima antika fin-nofs tinsab il-virtù. B’dan ma irridx ngħid li l-estremisti għandhom dejjem tort. Ma rridx ngħid dan għax li tiddikjara li l-moderati għandhom dejjem raġun u l-estremi dejjem tort ifisser li tirraġuna ta’ estremista.)
Fejn għalhekk ovvjament is-soluzzjoni tinsab dejjem f’diskussjoni miftuħa u attenta.
Propju llum
Ktibt dan propju fil-kuntest attwali. Għax għalkemm naf li diversi li jaqraw kitbieti m’għandhomx ħafna simpatija mal-President tal-Istati Uniti Donald Trump naħseb li punt waħda għandna nikkonċedu.
Ċertament ġie elett għal numru varji ta’ raġunijiet, kien hemm diversi li ħasbu li kif jieħu l-ħatra l-gwerer se jispiċċaw. Kien hemm il-punt li hu biss kapaċi jasal fi ftehim ma’ Vladimir Putin. Altru dak li tiddikjara fil-kampanja elettorali u kif nafu altru dak li tista’ wara twettaq. F’dawn is-sitt xhur skorruti smajna diversi dikjarazzjonijiet. Daqqa mod u daqqa ieħor. Daqqa kontra daqqa favur. Imma ftit jiem ilu sar dak li nikkunsidra pass importanti.
Biex tiftieħem
Fil-verità hemm żewġ modi ta’ kif tista’ twaqqaf kunflitt bħal dan ġewwa l-Ukrajna, jew billi tvinċi naħa fuq l-oħra nkella bit-triq aktar kumplikata imma neċessarja ta’ ftehim fid-djalogu.
F’dan Trump qabad dak li wieħed jipprova jasal. Mhux ċertament faċli li ssikket l-armi u ġġib il-paċi madwar il-mejda faċli tibqa’ tiġġieled. Hemm kwantità ta’ raġunijiet għal dan.
Huwa vantaġġuż però kwantità oħra biex jiġi pospost u ma jsirx. Minn x’imkien trid tibda biex tasal. Determinazzjoni u volontà ‘tajba’ biex iseħħ. Biss is-sitwazzjoni li żviluppat hija ferm aktar diffiċli milli ningħataw x’naħsbu.
Propju f’dan naħseb li min għandu saqajh mal-art ma setax jippretendi ftehim immedjat fil-15 ta’ Awissu f’Anchorage fl-Alaska. Imma nittama li xi ħadd setgħa qara dak li kiteb Bobbio.
Mhux t-Tieni Gwerra
Is-sitwazzjoni nbidlet u din mhix dik tal-aħħar Gwerra Dinija. Mhux biss imma r-realtà hija li r-Russja kienet u għadha forza li għandha riżorsi li ħadd ma għeleb qabel. Veru hemm dgħjufija f’dak li kien qabel imma xorta ħadd ma jista’ jimmaġina li se jkun hemm kollass immedjat jew assolut.
Quddiem din il-pożizzjoni hemm alternattiva valida waħda li jinbdew l-proċessi neċessarji biex jingħalaq dan il-kapitlu. B’kull parti involuta hemm tipparteċipa. Putin u Trump iridu l-kunsens ta’ dawk involuti u dan jikkumplika aktar imma jrendi aktar stabbiltà fil-futur. Biex ssib punt ta’ qbil dan ma jistax jiġi impost u ħadd ma hu se jaċċetta dak li ma jridx. Kompromessi imma l-iktar triq biex wieħed jibdel dak li għad-deċiżjoni ta’ Putin qiegħed iseħħ.
Fatti, paroli
Għax il-politika hija verament diffiċli u kumplikata meta trid issir bis-serjetà. Mhumiex immaġini sbieħ imma l-abbiltà u l-preparazzjoni biex taffronta dan kollu. Din hija sfida għal Trump li daħal għaliha. Waħda li se timmarkah. Waħda li ma jistax jitlef. Waħda li m’għandniex inkunu kontra imma nsostnu.
Il-paċi fl-Ukrajna mhix faċli biex is-seħħ, imma tista’. Nittama li min hu involut jieħu l-pariri t-tajba ta’ Bobbio biex dan il-kunflitt bla sens jieqaf u l-paċi tirrenja lura.
Moħħ legali ċar u fl-istess ħin anki gwida fix-xjenza politika. Introdott fl-Università fil-lezzjonijiet tal-Filosofija tad-Dritt. Kien awtur li għandek tistudja flimkien mal-famuż Hans Kelsen (1881-1973). Dan segwejt fil-professjoni mod, fil-ħajja politika ieħor.
Fl-1995 kont xtrajt u qrajt iż-żewg edizzjonijiet tiegħu Destra e Sinistra (1994) u wara Eguaglianza e Libertà (1993). Imma l-ktieb li kien f’ħafna importanti u determinanti f’diversi deċiżjonijiet u l-imġieba politika tiegħi jibqa’ Il Futuro della Democrazia, fl-edizzjoni tiegħu tal-1995.
Ħsieb kontinwu
F’dan kollu hemm punti li l-awtur baqa’ jirrifletti fuqhom u kostanti fl-ideat tiegħu. Demokratiku konvint, moderat fil-komportament imma ċert f’dak li kien jemmen u jikteb. Kitba bażata l-aktar fuq d-diversi kotba li kien qara u fid-diversi awturi li għallem dwarhom. Attent għal numru ta’ dettalji u vuċi fil-liberal-demokrazija.
Persuna li fl-aħħar għoxrin sena ta’ ħajtu, propju meta fl-1994 ġie maħtur senatur għal ħajtu mill-President Sandro Pertini (1896-1990) li kellu forma ta’ esperjenza politika. Fil-ktieb li għadni kif qrajt u f’dak li għaddej naqra hemm numru ta’ punti li hu kien għamel li jimmeritaw attenzjoni llum.
Djalogu
L-ispirtu demokratiku tiegħu li nħaddan dejjem aktar huwa bażat propju fuq dan. Hu jgħid: “Non pretendo di solito di avere l’ultima parola. Non mi piace e non mi da alcuna soddisfazione. Detesto le discussioni che non finiscono mai, unicamente per motivi di prestigio, e non per necessita dialogica. Dopo lo scambio di opinioni cerco di adoperarmi per evitare la rottura e percorrere la via della conciliazione. Alla fine preferisco tendere la mano che voltare le spalle. Lo scopo del dialogo non è dimostrare che sei più bravo, ma o raggiungere un accordo o per lo meno chiarirsi reciprocamente le idee.” (Is-soltu ma nippretendix li jkolli l-aħħar kelma. Ma togħġobnix u ma tagħtini l-ebda sodisfazzjon. Idejquni d-diskussjonijiet li ma jispiċċaw qatt, unikament għal raġunijiet ta’ prestiġju, u mhux għan-neċessità tal-proċess tad-djalogu veru. Wara l-qsim tal-opinjonijiet nipprova naħdem biex ma jkunx hemm ġlied u naqbad it-triq tar-rikonċiljazzjoni. Fl-aħħar nippreferi nieħu b’idejn persuna milli ndawwar spallti. L-iskop tad-djalogu mhux li turi li int aktar bravu, imma li tasal fi ftehim jew almenu tiċċara l-ideat).
Kliem ċar ħafna aktar konfermati meta jżid hekk: “Ho anche fatto esperienza fra sordi, del dialogo in malafede, del finto dialogo in cui uno dei due interlocutori, se non tutti e due, sa già in anticipo dove vuole arrivare, fermamente convinto sin dall’inizio che non dovra retrocedere di un passo dalla posizione iniziale, del dialogo inconludente, ed è il caso più frequente, in cui alla fine ciascuno resta della propria idea.” (Għaddejt ukoll minn proċess ta’ djalogu bejn t-torox, dak in ‘mala fede’, tad-djalogu taparsi, fejn wieħed miż-żewġ interlokuturi, jekk mhux t-tnejn, jaf diġà qabel fejn jrid jasal, fermament konvint mill-bidu li ma jridx iċedi pass mill-pożizzjoni inizjali, tad-djalogu li ma jwassal imkien, u huwa dak l-aktar frekwenti, fejn fl-aħħar kull persuna tibqa’ fejn kienet fil-bidu.)
Ovvjament mhux kull djalogu jasal fi tmiemu sewwa imma importanti aktar jekk jasal.
Moderati, estremiżmi
Hemm punt ieħor li laqatni. Jiddikjara f’ħafna kotba fuq dawn l-linji. Jgħid: “Sono un moderato, perché sono un convinto seguace dell’antica massima ‘in medio stat virtus’. Con questo non voglio dire che gli estremisti abbiano sempre torto. Non lo voglio dire perché affermare che i moderati hanno sempre ragione e gli estremisti sempre torto equivarrebbe a ragionare da estremista.” (Jien moderat, għax jien segwaċi konvint tal-massima antika fin-nofs tinsab il-virtù. B’dan ma irridx ngħid li l-estremisti għandhom dejjem tort. Ma rridx ngħid dan għax li tiddikjara li l-moderati għandhom dejjem raġun u l-estremi dejjem tort ifisser li tirraġuna ta’ estremista.)
Fejn għalhekk ovvjament is-soluzzjoni tinsab dejjem f’diskussjoni miftuħa u attenta.
Propju llum
Ktibt dan propju fil-kuntest attwali. Għax għalkemm naf li diversi li jaqraw kitbieti m’għandhomx ħafna simpatija mal-President tal-Istati Uniti Donald Trump naħseb li punt waħda għandna nikkonċedu.
Ċertament ġie elett għal numru varji ta’ raġunijiet, kien hemm diversi li ħasbu li kif jieħu l-ħatra l-gwerer se jispiċċaw. Kien hemm il-punt li hu biss kapaċi jasal fi ftehim ma’ Vladimir Putin. Altru dak li tiddikjara fil-kampanja elettorali u kif nafu altru dak li tista’ wara twettaq. F’dawn is-sitt xhur skorruti smajna diversi dikjarazzjonijiet. Daqqa mod u daqqa ieħor. Daqqa kontra daqqa favur. Imma ftit jiem ilu sar dak li nikkunsidra pass importanti.
Biex tiftieħem
Fil-verità hemm żewġ modi ta’ kif tista’ twaqqaf kunflitt bħal dan ġewwa l-Ukrajna, jew billi tvinċi naħa fuq l-oħra nkella bit-triq aktar kumplikata imma neċessarja ta’ ftehim fid-djalogu.
F’dan Trump qabad dak li wieħed jipprova jasal. Mhux ċertament faċli li ssikket l-armi u ġġib il-paċi madwar il-mejda faċli tibqa’ tiġġieled. Hemm kwantità ta’ raġunijiet għal dan.
Huwa vantaġġuż però kwantità oħra biex jiġi pospost u ma jsirx. Minn x’imkien trid tibda biex tasal. Determinazzjoni u volontà ‘tajba’ biex iseħħ. Biss is-sitwazzjoni li żviluppat hija ferm aktar diffiċli milli ningħataw x’naħsbu.
Propju f’dan naħseb li min għandu saqajh mal-art ma setax jippretendi ftehim immedjat fil-15 ta’ Awissu f’Anchorage fl-Alaska. Imma nittama li xi ħadd setgħa qara dak li kiteb Bobbio.
Mhux t-Tieni Gwerra
Is-sitwazzjoni nbidlet u din mhix dik tal-aħħar Gwerra Dinija. Mhux biss imma r-realtà hija li r-Russja kienet u għadha forza li għandha riżorsi li ħadd ma għeleb qabel. Veru hemm dgħjufija f’dak li kien qabel imma xorta ħadd ma jista’ jimmaġina li se jkun hemm kollass immedjat jew assolut.
Quddiem din il-pożizzjoni hemm alternattiva valida waħda li jinbdew l-proċessi neċessarji biex jingħalaq dan il-kapitlu. B’kull parti involuta hemm tipparteċipa. Putin u Trump iridu l-kunsens ta’ dawk involuti u dan jikkumplika aktar imma jrendi aktar stabbiltà fil-futur. Biex ssib punt ta’ qbil dan ma jistax jiġi impost u ħadd ma hu se jaċċetta dak li ma jridx. Kompromessi imma l-iktar triq biex wieħed jibdel dak li għad-deċiżjoni ta’ Putin qiegħed iseħħ.
Fatti, paroli
Għax il-politika hija verament diffiċli u kumplikata meta trid issir bis-serjetà. Mhumiex immaġini sbieħ imma l-abbiltà u l-preparazzjoni biex taffronta dan kollu. Din hija sfida għal Trump li daħal għaliha. Waħda li se timmarkah. Waħda li ma jistax jitlef. Waħda li m’għandniex inkunu kontra imma nsostnu.
Il-paċi fl-Ukrajna mhix faċli biex is-seħħ, imma tista’. Nittama li min hu involut jieħu l-pariri t-tajba ta’ Bobbio biex dan il-kunflitt bla sens jieqaf u l-paċi tirrenja lura.
KONVERĠENZA
1. Naħseb li issa li qed noqorbu iktar viċin lejn il-ġurnata li fiha ser ikun hemm il-vot tagħna, ikun tajjeb li nisiltu xi punti politiċi. Nagħrfu, l-ewwel, li dan għandu jkun proċess ta’ għaqda. Wieħed ukoll f’dik it-triq li ġġib iktar rikonċiljazzjoni bejn dawk li ma jaqblux jew li qabel ma qablux. Fid-dinja tagħna nistgħu nfittxu li nsibu dak li jifridna, jew inkella dak li jġibna f’daqqa. Wara dak li għaddejna minnu bħala partit internament u esternament għandna nifhmu, u naħseb li hemm ninsabu, li għandna dmir li mmorru f’daqqa, bl-aħjar mod, lejn elezzjoni ġenerali. Jekk ma nkunux ilkoll fuq linja waħda li biha naqblu li hemm bżonn ta’ bidla fil-Gvern tal-ġurnata nkunu qed nitilfu opportunità unika.
Innutajt
2. S’issa stajt nara li fil-maġġoranza, salv xi botta naħa jew oħra li mhux dejjem wieħed jifhem, il-membri tal-Partit dan jifhmuh. M’għandniex bżonn inkomplu nagħtu spettaklu bi ġlied fuq il-mejda. M’għandna ebda bżonn li mmorru lura lejn xi forma ta’ kontestazzjoni, li kif rajna, ma twassalx fejn nixtiquha. Għandna bżonn iktar li nsegwu dan il-proċess intern ta’ konverġenza u rikonċiljazzjoni. Il-Partit dan għandu jwettqu, u l-iktar, li jikkompletah fil-passi li diġà saru qabel biex b’hekk jikkonkludih. Billi tgħid kontra dawk li huma, jew li kienu parti mill-Partit, m’intix ser timxi. Wisq inqas li tibqa’ timmaġina li ser timxi ’l quddiem billi tagħmel il-bsaten fir-roti lill-oħrajn.
Spettaklu
3. F’dan, iktar attenzjoni għal dawk li jaħsbu li aħna qegħdin għad-divertiment tal-oħrajn. Dawk l-oħrajn li, fl-aġendi varji u mħawda tagħhom, qed jipprattikaw l-isport favorit tagħhom li huwa dak li jippruvaw iġellduna. U xi drabi jirnexxilhom, meta ma naħsbux ftit qabel dwar għala nsibu ċerti ‘aħbarijiet’. Hemm min irid jimla l-gazzetta tiegħu. Hemm min irid jimla l-programm tiegħu u għalhekk jaħseb li aħna s-suġġetti tal-ispettaklu tiegħu jew tal-qarrejja jew tat-telespettaturi li jsegwuh. S’issa nittama li kollox jibqa’ sejjer fit-triq li ma nkunux aħna stress il-kaġun li nidħlu f’dawn it-trabokki diretti jew indiretti. Li tagħżel Kap diġà, minnu nnifsu, mhijiex xi ħaġa faċli. Mela ejja nassiguraw li dan il-proċess ma nikkumplikawhx aħna stess. Nibqgħu lura, b’pass attent.
Ħafna biċċiet
4. Ninsabu fil-mument meta rridu nissuperaw diversi diviżjonijiet passati li b’xi mod ġbarna, kabbarna u kkumplikajna f’dawn l-aħħar għoxrin sena. Għandna l-melħ tagħna u s-sustanza partikolari li rridu nipproteġu. Aħna partit b’viżjoni politika ċara. Partit Demokratiku Kristjan b’esperjenza twila u b’reputazzjoni ta’ diversi miżuri fil-kamp tal-ġustizzja soċjali, l-ekonomija u d-demokrazija. Identità proprja, li baqgħet hemm, tiġi rikonoxxuta u vvutata. Biss irridu nagħrfu li hemm feriti li jridu jingħalqu. Qasmiet li ġiebu persuni fil-pożizzjoni li ma jistgħux jibqgħu jgħixu flimkien politikament. Uħud li mxew f’partit ieħor, avolja qalbhom għadha tħabbat fil-ġisem tagħna.
Proprju għalhekk
5. Hemm il-bżonn ta’ mixja lura lejn li ġġib il-biċċiet sħaħ lura, u dawn fil-post preċiż fl-istampa tal-mużajk li aħna nirrappreżentaw. F’kelma waħda, dak li sar qabel u dak li jista’ jsir illum. Ejja nħarsu madwarna u nifhmu li rridu nġibu din il-konverġenza fuq punt fundamentali: dak li jitlob li nifhmu li hemm bżonn nazzjonali li jkun hemm bidla fil-Gvern tal-ġurnata. Diġà aħna xhieda ta’ Partit Laburista li f’dan il-mument qiegħed, internament, imiss ma’ kritika ta’ ċertu piż. Ex-Prim Ministru, ex-Ministri li servewh qed iduru jikkritikawh. Uħud b’attenzjoni, oħrajn fl-evidenza li jagħrfu li jekk ma jitkellmux kollox ser jibqa’ sejjer l-istess, u oħrajn fil-bżonn li jiddistakkaw ruħhom minn dak li huwa għaddej. Kurrenti li jindikaw iktar li ebda partit politiku ma huwa fil-poter tal-pajjiż għall-eternità.
Alternanza
6. Jekk hemm lezzjoni kontinwa li wieħed irid jiffaċċja fil-politika Maltija hija proprju din: il-ġlied intern iwassal sabiex ma jibqax il-partit li fih il-bnedmin iridu jibqgħu. Wisq inqas li jkollhom il-ħeġġa li jaħdmu sabiex l-affarijiet, jew jinbidlu, jew jibqgħu kif inhuma. F’dan irridu nifhmu kemm il-konverġenza hija determinanti. Ħadd mhuwa l-istess; ħadd ma jaqbel f’kollox ma’ kulħadd. Fl-indipendenza personali, fid-dinjità umana tagħna rridu nifhmu li jekk ma niġux f’daqqa ser nitilfu l-appuntament. Proprju għalhekk irridu naqtgħu l-kunflitti futuri llum qabel għada, u nkomplu fil-proċess li nġibu fejqan għal dawk passati. Għarfien li aktar ma niġu flimkien, aktar ser ikollna suċċess fir-riżultat u fil-proġett politiku tagħna. Fejqan, paċi, u fehma li hija l-istabilità vera dik li tkattar, u mhux tkisser. Dik li biha nġibu lura klima soċjali u ekonomika aħjar milli għandna.
Innutajt
2. S’issa stajt nara li fil-maġġoranza, salv xi botta naħa jew oħra li mhux dejjem wieħed jifhem, il-membri tal-Partit dan jifhmuh. M’għandniex bżonn inkomplu nagħtu spettaklu bi ġlied fuq il-mejda. M’għandna ebda bżonn li mmorru lura lejn xi forma ta’ kontestazzjoni, li kif rajna, ma twassalx fejn nixtiquha. Għandna bżonn iktar li nsegwu dan il-proċess intern ta’ konverġenza u rikonċiljazzjoni. Il-Partit dan għandu jwettqu, u l-iktar, li jikkompletah fil-passi li diġà saru qabel biex b’hekk jikkonkludih. Billi tgħid kontra dawk li huma, jew li kienu parti mill-Partit, m’intix ser timxi. Wisq inqas li tibqa’ timmaġina li ser timxi ’l quddiem billi tagħmel il-bsaten fir-roti lill-oħrajn.
Spettaklu
3. F’dan, iktar attenzjoni għal dawk li jaħsbu li aħna qegħdin għad-divertiment tal-oħrajn. Dawk l-oħrajn li, fl-aġendi varji u mħawda tagħhom, qed jipprattikaw l-isport favorit tagħhom li huwa dak li jippruvaw iġellduna. U xi drabi jirnexxilhom, meta ma naħsbux ftit qabel dwar għala nsibu ċerti ‘aħbarijiet’. Hemm min irid jimla l-gazzetta tiegħu. Hemm min irid jimla l-programm tiegħu u għalhekk jaħseb li aħna s-suġġetti tal-ispettaklu tiegħu jew tal-qarrejja jew tat-telespettaturi li jsegwuh. S’issa nittama li kollox jibqa’ sejjer fit-triq li ma nkunux aħna stress il-kaġun li nidħlu f’dawn it-trabokki diretti jew indiretti. Li tagħżel Kap diġà, minnu nnifsu, mhijiex xi ħaġa faċli. Mela ejja nassiguraw li dan il-proċess ma nikkumplikawhx aħna stess. Nibqgħu lura, b’pass attent.
Ħafna biċċiet
4. Ninsabu fil-mument meta rridu nissuperaw diversi diviżjonijiet passati li b’xi mod ġbarna, kabbarna u kkumplikajna f’dawn l-aħħar għoxrin sena. Għandna l-melħ tagħna u s-sustanza partikolari li rridu nipproteġu. Aħna partit b’viżjoni politika ċara. Partit Demokratiku Kristjan b’esperjenza twila u b’reputazzjoni ta’ diversi miżuri fil-kamp tal-ġustizzja soċjali, l-ekonomija u d-demokrazija. Identità proprja, li baqgħet hemm, tiġi rikonoxxuta u vvutata. Biss irridu nagħrfu li hemm feriti li jridu jingħalqu. Qasmiet li ġiebu persuni fil-pożizzjoni li ma jistgħux jibqgħu jgħixu flimkien politikament. Uħud li mxew f’partit ieħor, avolja qalbhom għadha tħabbat fil-ġisem tagħna.
Proprju għalhekk
5. Hemm il-bżonn ta’ mixja lura lejn li ġġib il-biċċiet sħaħ lura, u dawn fil-post preċiż fl-istampa tal-mużajk li aħna nirrappreżentaw. F’kelma waħda, dak li sar qabel u dak li jista’ jsir illum. Ejja nħarsu madwarna u nifhmu li rridu nġibu din il-konverġenza fuq punt fundamentali: dak li jitlob li nifhmu li hemm bżonn nazzjonali li jkun hemm bidla fil-Gvern tal-ġurnata. Diġà aħna xhieda ta’ Partit Laburista li f’dan il-mument qiegħed, internament, imiss ma’ kritika ta’ ċertu piż. Ex-Prim Ministru, ex-Ministri li servewh qed iduru jikkritikawh. Uħud b’attenzjoni, oħrajn fl-evidenza li jagħrfu li jekk ma jitkellmux kollox ser jibqa’ sejjer l-istess, u oħrajn fil-bżonn li jiddistakkaw ruħhom minn dak li huwa għaddej. Kurrenti li jindikaw iktar li ebda partit politiku ma huwa fil-poter tal-pajjiż għall-eternità.
Alternanza
6. Jekk hemm lezzjoni kontinwa li wieħed irid jiffaċċja fil-politika Maltija hija proprju din: il-ġlied intern iwassal sabiex ma jibqax il-partit li fih il-bnedmin iridu jibqgħu. Wisq inqas li jkollhom il-ħeġġa li jaħdmu sabiex l-affarijiet, jew jinbidlu, jew jibqgħu kif inhuma. F’dan irridu nifhmu kemm il-konverġenza hija determinanti. Ħadd mhuwa l-istess; ħadd ma jaqbel f’kollox ma’ kulħadd. Fl-indipendenza personali, fid-dinjità umana tagħna rridu nifhmu li jekk ma niġux f’daqqa ser nitilfu l-appuntament. Proprju għalhekk irridu naqtgħu l-kunflitti futuri llum qabel għada, u nkomplu fil-proċess li nġibu fejqan għal dawk passati. Għarfien li aktar ma niġu flimkien, aktar ser ikollna suċċess fir-riżultat u fil-proġett politiku tagħna. Fejqan, paċi, u fehma li hija l-istabilità vera dik li tkattar, u mhux tkisser. Dik li biha nġibu lura klima soċjali u ekonomika aħjar milli għandna.
13.8.25
IX-XELLUG FL-ITALJA
1. Bħal dan iż-żmien sena sibt ruħi ndur numru ta’ rħula u bliet fi Sqallija. F’wieħed, waqt li kont qed indur it-toroq fis-sħana, riħ isfel u f’ambjent storiku li dik il-gżira tagħti, dħalt f’ħanut antik tal-kotba. Dħalt proprjament infittex ktieb ieħor ta’ Elio Vittorini (1908-1966), Conversazione in Sicila (1941) u ma sibtux. Minflok, fuq l-ixkafef kien hemm, forsi stranament, il-ktieb l-iktar riċenti ta’ Elly Schlein (1985) bit-titlu La Nostra Parte (2022). Schlein hija bħalissa l-persuna li ġiet eletta fl-2023 bħala Segretarja tal-Partit Demokratiku fl-Italja. Għalqet sentejn fil-kariga tagħna u numru ta’ drabi nsib li jkun utli li wieħed jaqra dak li jingħad minn politiċi li għandhom responsabbiltajiet xejn faċli.
Alternattiva
2. Iktar u iktar fil-kuntest tal-politika ġenerali ta’ dak il-pajjiż viċin tagħna. Wieħed li aktar ma jgawdi minn stabbiltà fil-Gvern aktar aħjar għalih, u fit-tul, anki għalina. Dan sija fuq livell ta’ kummerċ, turiżmu u abbiltà ta’ ċittadini varji li jistgħu jaħdmu fiż-żewġ pajjiżi. Dan ukoll fil-kuntest politiku preżenti fejn il-pajjiż huwa mmexxi, illum għal kawżi tlett snin, minn Georgia Meloni (1977). Dan f’koalizzjoni ta’ tlett partiti fuq iċ-ċentru lemin: Fratelli d’Italia, Forza Italia u l-Lega. Waħda li sa issa żammet lilha nnifisha għaddejja mingħajr kriżijiet kbar. B’deċiżjonijiet varji li anki jekk mhumiex neċessarjament ma’ dak li ġie dikjarat qabel u anki jekk ma taqbilx magħhom, xorta huma relevanti għall-politika nazzjonali u Ewropea tagħna.
Punti partikolari
3. Dan aktar u aktar fil-kuntest tad-deċiżjoni li mxiet pass ieħor ’il quddiem fis-6 ta’ Awissu sabiex jinbena pont twil bejn Sqallija u l-parti l-oħra tal-pajjiż: il-Kalabrija. Verament ħolma twila sekli, li f’għajn ħafna hija parti importanti sabiex tibdel iktar l-ekonomija u l-mobilità soċjali sħiħa ta’ din il-parti t’isfel. Proġett li nbeda qabel diversi drabi oħra imma li ma wasalx fil-konklużjoni tajba. Issa jidher li hemm pass aqwa u li fil-fatt jiddependi mill-istabilità tal-Gvern, sija llum kif ukoll f’leġislatura oħra. Wieħed li għalih ser ikun hemm spiża qawwija ta’ biljuni ta’ ewro u li permezz tiegħu ser naraw ċaqliq kummerċjali qawwi. Wieħed ukoll li jekk jirnexxi ser ikun kukkarda f’ħidmet Meloni. Wieħed li jaf jolqotna għax jibqa’ dejjem determinanti għan-negozjanti f’pajjiżna li jkollhom sistema iktar faċli u veloċi li biha tista’ tibgħat u tirċievi merkanzija mill-Ewropa.
Oppożizzjoni
4. Proprju fuq dan wieħed irid jara jekk il-partiti li mhumiex fil-Gvern għandhomx il-probabilità li jkunu lura fil-poter. It-tnejn prinċipali huma dawk immexxija minn Schlein u ċ-Cinque Stelle ta’ Giuseppe Conte (1964). Żewġ personalitajiet differenti li mhuwiex faċli li ġġib f’daqqa. Dan sija għax hemm kunflitti imma wkoll għax għandhom partiti oħra iżgħar li huma determinanti. Bħall-Italia Viva ta’ Matteo Renzi (1975), li sa issa jidher li għadu ċar fi kliemu u f’ħidmietu. Dan huwa iktar partikolari wara li fis-7 ta’ Awissu l-membri tal-Partit fi ħdan iċ-Cinque Stella ddeċidew li jingħaqdu mal-Partit Demokratiku fl-appoġġ ta’ Eugenio Giani (1959) fl-elezzjonijiet reġjonali fit-Toskana. Deċiżjoni mill-iktar interessanti għax kienet il-bażi tal-partit li qed tħoss li jekk ix-xellug irid ikun alternattiva jrid jagħraf jingħaqad.
La Nostra Parte
5. F’dan ħassejt aktar li l-qari ta’ dan il-ktieb kien importanti biex nifhem ftit dak li taħseb Schlein. F’ħafna, il-linja hija dik li titolu introduttiv jagħti: ‘Per la Giustizia sociale e ambientale insieme’ (Għall-ġustizzja soċjali u ambjentali f’daqqa). Stampat verament fis-sena qabel laħqet, però huwa evidenti li l-linja hija waħda ta’ protesta lejn is-soċjetà. Iktar viżjoni ta’ persuna mpenjata fi ħdan is-soċjetà ċivili milli dik ta’ partit, timbuttak kontinwament dak li tara aħjar bħala ‘mobilitazione collettiva’. Biss, il-ktieb huwa spjegattiv fis-sens li l-pożizzjonijiet politiċi tagħha huma, jew kienu, ibbażati fuq fatti, statistika u opinjonijiet akkademiċi u studjużi varji. Fl-istess waqt però tifhem li tista’ ċċaqlaq iktar ix-xellug, imma mhijiex neċessarjament vuċi fiċ-ċentru xellug.
X’tgħid
6. F’dan insibuha tgħid hekk: “Proprio nell’ascolto della società e delle sue diverse articolazioni, dei saperi di cui sono portatrici le parti sociali, le rappresentanze e realtà del terzo settore, dell’approcio orientato ai dati della ricerca e dell’università si possono scrivere politiche pubbliche più giuste perché costruite a misura dei bisogni diversi che le comunità e i territori esprimono.” (Proprju fuq dak li wieħed jifhem mingħand is-soċjetà u dak kollu li tiddikjara, l-informazzjoni li jiġbru l-partijiet soċjali, dawk li jirrappreżentaw u r-realtajiet tat-tielet settur, il-mod ta’ kif wieħed iħares lejn ir-riċerka u l-università li wieħed jista’ jikteb politika pubblika iktar ġusta għaliex mibnija u magħmula għall-bżonnijiet varji li l-komunità u t-territorju jesprimu.) Waqt li tinsisti li min huwa fil-politika għandu r-responsabbiltà li jnaqqas, u mhux ikabbar, it-tensjonijiet soċjali u l-inġustizzji tagħhom. Tgħid hekk: “Per ridurre le diseguaglianze dobbiamo ridistribuire la ricchezza, il potere e il sapere.” (Biex innaqqsu l-inugwaljanza hemm bżonn illi nqassmu aħjar il-ġid, il-poter u l-għerf.)
Tiġdid
7. Għandha diversi punti oħra f’dan il-ktieb li mhuwiex verament faċli li taqra, u anzi f’mumenti, ikkumplikat. Biss għandha attenzjoni partikolari sija għall-parteċipazzjoni tal-ħaddiem u wara wkoll dwar l-isfida tal-immigranti irregolari. Fir-rigward tal-ewwel tiddikjara, f’linja li kienet punt ta’ diskussjoni u konverġenza snin ilu li, f’ħafna, intilfet. Iżda li hija tqajjem mill-ġdid b’attenzjoni meta tgħid hekk: “Altre strategie interessanti sono quelle che, investendo sul dialogo sociale, mirano ad aumentare la partecipazione strategica di lavoratrici e lavoratori alle scelte delle imprese e alla condivizione di obiettivi e risultati, migliorando la produttività.” (Strateġiji oħra interessanti huma dawk li jinvestu fid-djalogu soċjali, li jimmiraw biex iżidu l-parteċipazzjoni tal-ħaddiema fl-għażliet tal-kumpanniji, u fil-qbil tar-riżultati u l-miri li jassiguraw produttività aqwa.)
Immigrazzjoni
8. Tiddiskuti fil-fond u b’passjoni, speċjalment fuq l-isfruttament li jsir minn diversi ħaddiema ġejjin minn pajjiżi varji barra mill-Unjoni Ewropea, speċjalment fl-agrikoltura. Fil-bżonn li wieħed jgħin sabiex ikun hemm ekonomija aktar soda fil-pajjiżi tal-oriġini. Imma tirbaħ dan b’argument iktar fond meta tgħid hekk: “Insomma, per aiutarli anche ‘a casa loro’ c’è molto che in realtà dobbiamo fare a casa nostra. Servono politiche estere, migratorie, commerciali, fiscali, climatiche, e della cooperazione molto più coerenti, che smettono di alimentare il circolo vizioso delle diseguaglianze globali e riducano i divari, ritrovando relazioni basate sull’equità.” (Biex wieħed jgħinhom ‘f’darhom’ hemm ħafna li jista’ fir-realtà jsir f’darna. Hemm bżonn ta’ politika barranija, dik dwar l-immigrazzjoni, dik kummerċjali, fiskali, klimatika u ta’ koperazzjoni aktar koerenti; li jieqfu d-diviżjonijiet u li wieħed ifittex li jibni relazzjonijiet bażati fuq l-ekwità.)
Il-Futur
9. X’ser jiġri fl-Italja fis-snin li ġejjin, ma nafux. Imma huwa proċess li fih jidher li jekk iċ-ċentru lemin ma jiżbaljax u jibqa’ kompatt, ser jibqa’ fil-poter. Iktar u iktar kif sejrin b’Georgia Meloni, li qegħda tersaq aktar lejn pożizzjonijiet Demokristjani. F’dan, l-isfida fuq Elly Schlein hija ikbar. Biex tirbaħ elezzjoni ġenerali trid ferm iktar. Mhux biss koalizzjoni tax-xellug kollu, imma wkoll bidla fil-viżjoni tagħna aktar lejn iċ-ċentru. Trid iġġib il-partit kollu warajha, inkella aqwa, trid tifhem iktar li hi mhijiex parti mill-partit imma kollu kemm hu. Ir-riżultati reġjonali jistgħu jissudawha internament imma trid ferm iktar biex tmexxi partit, u wara, gvern. Dan kollu għad irridu naraw f’dak li x-xellug ser jirnexxilu jwettaq, jew le.
Alternattiva
2. Iktar u iktar fil-kuntest tal-politika ġenerali ta’ dak il-pajjiż viċin tagħna. Wieħed li aktar ma jgawdi minn stabbiltà fil-Gvern aktar aħjar għalih, u fit-tul, anki għalina. Dan sija fuq livell ta’ kummerċ, turiżmu u abbiltà ta’ ċittadini varji li jistgħu jaħdmu fiż-żewġ pajjiżi. Dan ukoll fil-kuntest politiku preżenti fejn il-pajjiż huwa mmexxi, illum għal kawżi tlett snin, minn Georgia Meloni (1977). Dan f’koalizzjoni ta’ tlett partiti fuq iċ-ċentru lemin: Fratelli d’Italia, Forza Italia u l-Lega. Waħda li sa issa żammet lilha nnifisha għaddejja mingħajr kriżijiet kbar. B’deċiżjonijiet varji li anki jekk mhumiex neċessarjament ma’ dak li ġie dikjarat qabel u anki jekk ma taqbilx magħhom, xorta huma relevanti għall-politika nazzjonali u Ewropea tagħna.
Punti partikolari
3. Dan aktar u aktar fil-kuntest tad-deċiżjoni li mxiet pass ieħor ’il quddiem fis-6 ta’ Awissu sabiex jinbena pont twil bejn Sqallija u l-parti l-oħra tal-pajjiż: il-Kalabrija. Verament ħolma twila sekli, li f’għajn ħafna hija parti importanti sabiex tibdel iktar l-ekonomija u l-mobilità soċjali sħiħa ta’ din il-parti t’isfel. Proġett li nbeda qabel diversi drabi oħra imma li ma wasalx fil-konklużjoni tajba. Issa jidher li hemm pass aqwa u li fil-fatt jiddependi mill-istabilità tal-Gvern, sija llum kif ukoll f’leġislatura oħra. Wieħed li għalih ser ikun hemm spiża qawwija ta’ biljuni ta’ ewro u li permezz tiegħu ser naraw ċaqliq kummerċjali qawwi. Wieħed ukoll li jekk jirnexxi ser ikun kukkarda f’ħidmet Meloni. Wieħed li jaf jolqotna għax jibqa’ dejjem determinanti għan-negozjanti f’pajjiżna li jkollhom sistema iktar faċli u veloċi li biha tista’ tibgħat u tirċievi merkanzija mill-Ewropa.
Oppożizzjoni
4. Proprju fuq dan wieħed irid jara jekk il-partiti li mhumiex fil-Gvern għandhomx il-probabilità li jkunu lura fil-poter. It-tnejn prinċipali huma dawk immexxija minn Schlein u ċ-Cinque Stelle ta’ Giuseppe Conte (1964). Żewġ personalitajiet differenti li mhuwiex faċli li ġġib f’daqqa. Dan sija għax hemm kunflitti imma wkoll għax għandhom partiti oħra iżgħar li huma determinanti. Bħall-Italia Viva ta’ Matteo Renzi (1975), li sa issa jidher li għadu ċar fi kliemu u f’ħidmietu. Dan huwa iktar partikolari wara li fis-7 ta’ Awissu l-membri tal-Partit fi ħdan iċ-Cinque Stella ddeċidew li jingħaqdu mal-Partit Demokratiku fl-appoġġ ta’ Eugenio Giani (1959) fl-elezzjonijiet reġjonali fit-Toskana. Deċiżjoni mill-iktar interessanti għax kienet il-bażi tal-partit li qed tħoss li jekk ix-xellug irid ikun alternattiva jrid jagħraf jingħaqad.
La Nostra Parte
5. F’dan ħassejt aktar li l-qari ta’ dan il-ktieb kien importanti biex nifhem ftit dak li taħseb Schlein. F’ħafna, il-linja hija dik li titolu introduttiv jagħti: ‘Per la Giustizia sociale e ambientale insieme’ (Għall-ġustizzja soċjali u ambjentali f’daqqa). Stampat verament fis-sena qabel laħqet, però huwa evidenti li l-linja hija waħda ta’ protesta lejn is-soċjetà. Iktar viżjoni ta’ persuna mpenjata fi ħdan is-soċjetà ċivili milli dik ta’ partit, timbuttak kontinwament dak li tara aħjar bħala ‘mobilitazione collettiva’. Biss, il-ktieb huwa spjegattiv fis-sens li l-pożizzjonijiet politiċi tagħha huma, jew kienu, ibbażati fuq fatti, statistika u opinjonijiet akkademiċi u studjużi varji. Fl-istess waqt però tifhem li tista’ ċċaqlaq iktar ix-xellug, imma mhijiex neċessarjament vuċi fiċ-ċentru xellug.
X’tgħid
6. F’dan insibuha tgħid hekk: “Proprio nell’ascolto della società e delle sue diverse articolazioni, dei saperi di cui sono portatrici le parti sociali, le rappresentanze e realtà del terzo settore, dell’approcio orientato ai dati della ricerca e dell’università si possono scrivere politiche pubbliche più giuste perché costruite a misura dei bisogni diversi che le comunità e i territori esprimono.” (Proprju fuq dak li wieħed jifhem mingħand is-soċjetà u dak kollu li tiddikjara, l-informazzjoni li jiġbru l-partijiet soċjali, dawk li jirrappreżentaw u r-realtajiet tat-tielet settur, il-mod ta’ kif wieħed iħares lejn ir-riċerka u l-università li wieħed jista’ jikteb politika pubblika iktar ġusta għaliex mibnija u magħmula għall-bżonnijiet varji li l-komunità u t-territorju jesprimu.) Waqt li tinsisti li min huwa fil-politika għandu r-responsabbiltà li jnaqqas, u mhux ikabbar, it-tensjonijiet soċjali u l-inġustizzji tagħhom. Tgħid hekk: “Per ridurre le diseguaglianze dobbiamo ridistribuire la ricchezza, il potere e il sapere.” (Biex innaqqsu l-inugwaljanza hemm bżonn illi nqassmu aħjar il-ġid, il-poter u l-għerf.)
Tiġdid
7. Għandha diversi punti oħra f’dan il-ktieb li mhuwiex verament faċli li taqra, u anzi f’mumenti, ikkumplikat. Biss għandha attenzjoni partikolari sija għall-parteċipazzjoni tal-ħaddiem u wara wkoll dwar l-isfida tal-immigranti irregolari. Fir-rigward tal-ewwel tiddikjara, f’linja li kienet punt ta’ diskussjoni u konverġenza snin ilu li, f’ħafna, intilfet. Iżda li hija tqajjem mill-ġdid b’attenzjoni meta tgħid hekk: “Altre strategie interessanti sono quelle che, investendo sul dialogo sociale, mirano ad aumentare la partecipazione strategica di lavoratrici e lavoratori alle scelte delle imprese e alla condivizione di obiettivi e risultati, migliorando la produttività.” (Strateġiji oħra interessanti huma dawk li jinvestu fid-djalogu soċjali, li jimmiraw biex iżidu l-parteċipazzjoni tal-ħaddiema fl-għażliet tal-kumpanniji, u fil-qbil tar-riżultati u l-miri li jassiguraw produttività aqwa.)
Immigrazzjoni
8. Tiddiskuti fil-fond u b’passjoni, speċjalment fuq l-isfruttament li jsir minn diversi ħaddiema ġejjin minn pajjiżi varji barra mill-Unjoni Ewropea, speċjalment fl-agrikoltura. Fil-bżonn li wieħed jgħin sabiex ikun hemm ekonomija aktar soda fil-pajjiżi tal-oriġini. Imma tirbaħ dan b’argument iktar fond meta tgħid hekk: “Insomma, per aiutarli anche ‘a casa loro’ c’è molto che in realtà dobbiamo fare a casa nostra. Servono politiche estere, migratorie, commerciali, fiscali, climatiche, e della cooperazione molto più coerenti, che smettono di alimentare il circolo vizioso delle diseguaglianze globali e riducano i divari, ritrovando relazioni basate sull’equità.” (Biex wieħed jgħinhom ‘f’darhom’ hemm ħafna li jista’ fir-realtà jsir f’darna. Hemm bżonn ta’ politika barranija, dik dwar l-immigrazzjoni, dik kummerċjali, fiskali, klimatika u ta’ koperazzjoni aktar koerenti; li jieqfu d-diviżjonijiet u li wieħed ifittex li jibni relazzjonijiet bażati fuq l-ekwità.)
Il-Futur
9. X’ser jiġri fl-Italja fis-snin li ġejjin, ma nafux. Imma huwa proċess li fih jidher li jekk iċ-ċentru lemin ma jiżbaljax u jibqa’ kompatt, ser jibqa’ fil-poter. Iktar u iktar kif sejrin b’Georgia Meloni, li qegħda tersaq aktar lejn pożizzjonijiet Demokristjani. F’dan, l-isfida fuq Elly Schlein hija ikbar. Biex tirbaħ elezzjoni ġenerali trid ferm iktar. Mhux biss koalizzjoni tax-xellug kollu, imma wkoll bidla fil-viżjoni tagħna aktar lejn iċ-ċentru. Trid iġġib il-partit kollu warajha, inkella aqwa, trid tifhem iktar li hi mhijiex parti mill-partit imma kollu kemm hu. Ir-riżultati reġjonali jistgħu jissudawha internament imma trid ferm iktar biex tmexxi partit, u wara, gvern. Dan kollu għad irridu naraw f’dak li x-xellug ser jirnexxilu jwettaq, jew le.
AWT0-GOWLS?
1. Wieħed jistaqsi minn barra, u f’dan jipprova jifhem dak li għaddej minn ġewwa. Iktar u iktar meta jkun hemm żewġ livelli. Dak li l-Gvern, fl-intenzjonijiet tiegħu jrid iwettaq b’ħidmietu u dak li l-messaġġi ta’ dawk il-passi jwasslu fil-pajjiż. Altru dak li trid twettaq, jew fid-dinja tal-lum, tidher li qed twettaq, u altru dak li l-bnedmin jifhmu li ser iġġib. Dan għax tista’ ġġib fuqek dawk l-effetti li m’intix tara fil-parti interna tal-poter tiegħek. Iktar u iktar meta tiġi perċepit li qiegħed tiġri u li sejjer f’direzzjoni li fiha tlift il-kontroll.
Moderazzjoni
2. Bħala gwida, f’diversi kotba nsibu miktub “In medio stat virtus”. F’dawk li jifhmu kemm wieħed irid ikun attent fil-passi politiċi li jaqbad. It-triq it-tajba fil-politika mhijiex fl-estremiżmi, u wisq inqas fil-ġiri bla bżonn. Meta pajjiż irid jitmexxa ’l quddiem fit-truf sħaħ tiegħu hemm linja moderata li għandha tinqabad. Il-pożizzjoni hija f’dan ċertament delikata, iktar u iktar fil-kumplessitajiet li jeżistu f’pajjiżna. M’aħniex f’pożizzjoni li nħarsu lejn sfida partikolari mingħajr ma nifhmu li qed immissu, direttament jew indirettament, ma’ diversi sfidi oħrajn. Forsi aktar f’dan, il-Gvern mhuwiex jifhem li hemm passi li jistgħu jsiru fil-bidu ta’ leġislatura, u oħrajn li le.
Ambjent
3. Forsi aktar, mhuwiex japprezza li hemm iktar persuni fil-pajjiż li huma favur il-protezzjoni tal-ambjent. Bnedmin li mhumiex favur l-iżvilupp tal-bini. Pożizzjoni li ma tistax tiġi njorata, imma li trid tiġi ndirizzata b’attenzjoni u b’kura kbira. Biss f’dan wieħed jifhem li fuq in-naħa l-oħra, illum, b’riżultat ta’ dak li seħħ wara l-kwistjoni taċ-ċittadinanza, il-pajjiż jinsab iktar jiddependi fuq din il-linja ekonomika. F’dan irid ikun aktar attent sabiex jimxi, mingħajr ma jiżbilanċja, fit-triq tan-nofs u mhux naħa kontra oħra. Iktar u iktar biex ma tinfetaħx l-opportunità għal dawk fl-intern tal-partit li jitkellmu qabel. Li f’dan ma tippermettix daqqiet ta’ stalletti li għaddewlek ġewwa fik. Daqqiet li jimmarkaw u jirreġistraw l-awto-gowls.
Id-direzzjoni
4. Diġà huwa ċar li l-Gvern qiegħed jibgħat il-messaġġ li qiegħed jiġri sabiex jipprova jlaħħaq, malajr malajr, xi passi li hu jaħseb li huma għalih determinanti. Diġà rajna kif, għall-ewwel darba, għażel li jżomm il-Parlament għaddej tul Lulju kollu u Awissu. Issa qiegħed jissejjaħ lura fit-tielet ġimgħa ta’ Settembru. Deċiżjoni li qisha qed tipprova tikxef jew li ġej appuntament elettorali bikri, inkella li trid timmarka kemm għandu xogħol b’lura. Inkella hemm l-għarfien evidenti li bidla fil-Partit Nazzjonalista ser ikollha l-effett tagħha. Hemm dik direttament elettorali mal-bnedmin u hemm dik fi ħdan il-Partit Laburista nnifsu. Bidla hija bidla, u għandha l-proċessi tagħha li wieħed irid jikkunsidra. Biss, indipendentement minn dan, meta ministri u deputati ma jkollhomx il-ħin neċessarju biex jiċċarġjaw il-batteriji, l-effetti ma jkunux ħlief dawk ta’ każijiet differenti ta’ awto-gowls.
Inwaqqfu
5. Diġà hawn il-“biżgħat” li huma assoċjati mal-atmosfera li tinbena madwar elezzjoni ġenerali. B’dak li qiegħed iwettaq, il-Gvern preżentement qiegħed jixħet iktar ġebel fuqu nnifsu u fl-istess proċess qed jiġbed l-ixkafef ukoll. Iċ-Ċivil qiegħed pass lura b’kawtela ikbar u b’attenzjoni. Waqfien ta’ ħatriet. Kuntratti li jinħarġu b’ordnijiet diretti, bi pressjoni biex jiġu ġġudikati malajr. Qisu fuq dawn il-gżejjer waslet l-aħħar tad-dinja. Sinjali, indikazzjonijiet li fit-tul huma ċertament kontro-produċenti. Dak li ma jsirx bil-ħsieb, bl-attenzjoni u bil-moderazzjoni ma jwassalx ħlief għal kumulu akbar ta’ awto-gowls, u dan minn dawk li diġà rajna.
Moderazzjoni
2. Bħala gwida, f’diversi kotba nsibu miktub “In medio stat virtus”. F’dawk li jifhmu kemm wieħed irid ikun attent fil-passi politiċi li jaqbad. It-triq it-tajba fil-politika mhijiex fl-estremiżmi, u wisq inqas fil-ġiri bla bżonn. Meta pajjiż irid jitmexxa ’l quddiem fit-truf sħaħ tiegħu hemm linja moderata li għandha tinqabad. Il-pożizzjoni hija f’dan ċertament delikata, iktar u iktar fil-kumplessitajiet li jeżistu f’pajjiżna. M’aħniex f’pożizzjoni li nħarsu lejn sfida partikolari mingħajr ma nifhmu li qed immissu, direttament jew indirettament, ma’ diversi sfidi oħrajn. Forsi aktar f’dan, il-Gvern mhuwiex jifhem li hemm passi li jistgħu jsiru fil-bidu ta’ leġislatura, u oħrajn li le.
Ambjent
3. Forsi aktar, mhuwiex japprezza li hemm iktar persuni fil-pajjiż li huma favur il-protezzjoni tal-ambjent. Bnedmin li mhumiex favur l-iżvilupp tal-bini. Pożizzjoni li ma tistax tiġi njorata, imma li trid tiġi ndirizzata b’attenzjoni u b’kura kbira. Biss f’dan wieħed jifhem li fuq in-naħa l-oħra, illum, b’riżultat ta’ dak li seħħ wara l-kwistjoni taċ-ċittadinanza, il-pajjiż jinsab iktar jiddependi fuq din il-linja ekonomika. F’dan irid ikun aktar attent sabiex jimxi, mingħajr ma jiżbilanċja, fit-triq tan-nofs u mhux naħa kontra oħra. Iktar u iktar biex ma tinfetaħx l-opportunità għal dawk fl-intern tal-partit li jitkellmu qabel. Li f’dan ma tippermettix daqqiet ta’ stalletti li għaddewlek ġewwa fik. Daqqiet li jimmarkaw u jirreġistraw l-awto-gowls.
Id-direzzjoni
4. Diġà huwa ċar li l-Gvern qiegħed jibgħat il-messaġġ li qiegħed jiġri sabiex jipprova jlaħħaq, malajr malajr, xi passi li hu jaħseb li huma għalih determinanti. Diġà rajna kif, għall-ewwel darba, għażel li jżomm il-Parlament għaddej tul Lulju kollu u Awissu. Issa qiegħed jissejjaħ lura fit-tielet ġimgħa ta’ Settembru. Deċiżjoni li qisha qed tipprova tikxef jew li ġej appuntament elettorali bikri, inkella li trid timmarka kemm għandu xogħol b’lura. Inkella hemm l-għarfien evidenti li bidla fil-Partit Nazzjonalista ser ikollha l-effett tagħha. Hemm dik direttament elettorali mal-bnedmin u hemm dik fi ħdan il-Partit Laburista nnifsu. Bidla hija bidla, u għandha l-proċessi tagħha li wieħed irid jikkunsidra. Biss, indipendentement minn dan, meta ministri u deputati ma jkollhomx il-ħin neċessarju biex jiċċarġjaw il-batteriji, l-effetti ma jkunux ħlief dawk ta’ każijiet differenti ta’ awto-gowls.
Inwaqqfu
5. Diġà hawn il-“biżgħat” li huma assoċjati mal-atmosfera li tinbena madwar elezzjoni ġenerali. B’dak li qiegħed iwettaq, il-Gvern preżentement qiegħed jixħet iktar ġebel fuqu nnifsu u fl-istess proċess qed jiġbed l-ixkafef ukoll. Iċ-Ċivil qiegħed pass lura b’kawtela ikbar u b’attenzjoni. Waqfien ta’ ħatriet. Kuntratti li jinħarġu b’ordnijiet diretti, bi pressjoni biex jiġu ġġudikati malajr. Qisu fuq dawn il-gżejjer waslet l-aħħar tad-dinja. Sinjali, indikazzjonijiet li fit-tul huma ċertament kontro-produċenti. Dak li ma jsirx bil-ħsieb, bl-attenzjoni u bil-moderazzjoni ma jwassalx ħlief għal kumulu akbar ta’ awto-gowls, u dan minn dawk li diġà rajna.
QRATI - KUMPILAZZJONIJIET PENDENTI
29857. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jwieġeb il-mistoqsijiet parlamentari 29600 u 29751 u jgħid kemm kien hemm kumpilazzjonijiet pendenti fil-Qrati ta’ pajjiżna sal-aħħar ta’ Ġunju 2025 u kemm minnhom ġew deċiżi?
15/07/2025
ONOR. JONATHAN ATTARD: Ninforma lill-Onor.
Interpellant li l-informazzjoni għadha qed tinġabar.
Seduta 373
04/08/2025
COMMUNITY SERVICE ORDERS, PROBATION, U SENTENZI SOSPIŻI - SENTENZI
29856. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jwieġeb il-mistoqsijiet parlamentari 29610 u 29749 u jgħid kemm kien hemm sentenzi fejn il-piena inflitta kienet dik ta’ Community Service Orders, Probation, u sentenzi sospiżi matul is-sena 2024?
15/07/2025
ONOR. JONATHAN ATTARD: Filwaqt illi nirreferi
lill-Onor. Interpellant għall-mistoqsija parlamentari 23381 fir-rigward ta’
Community Service Orders u Probation kif ukoll għall-mistoqsija parlamentari
23382 fir-rigward ta’ sentenzi sospiżi, ninfurmah bis-segwenti:-
Bejn
l-1 ta’ Diċembru u t-31 ta’ Diċembru, 2024:-
|
|
Community Service |
Probation |
Sentenzi Sospiżi |
|
|
|
|
|
|
Qrati
ta’ Malta |
1 |
10 |
9 |
|
Qrati
ta’ Għawdex |
0 |
2 |
0 |
Bejn
l-1 ta’ Jannar 2025 u t-30 ta’ Ġunju, 2025:-
|
|
Community Service |
Probation |
Sentenzi Sospiżi |
|
|
|
|
|
|
Qrati
ta’ Malta |
17 |
138 |
242 |
|
Qrati
ta’ Għawdex |
0 |
7 |
10 |
Seduta 373
04/08/2025
QRATI - KUMPILAZZJONIJIET PENDENTI
29855. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jwieġeb il-mistoqsijiet parlamentari 29609 u 29748 u jgħid kemm kien hemm kumpilazzjonijiet pendenti fil-Qrati ta’ pajjiżna sal-aħħar tas-sena 2024 u kemm minnhom ġew deċiżi?
15/07/2025
ONOR. JONATHAN ATTARD: Ninforma lill-Onor.
Interpellant li l-informazzjoni għadha qed tinġabar.
Seduta 373
04/08/2025
MINISTERU GĦALL-ĠUSTIZZJA U R-RIFORMA TAS-SETTUR TAL-KOSTRUZZJONI - DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA
29786. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni: Jista’ l-Ministru jgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew jew huma mistennija jiġu implimentati mill-Ministeru tiegħu matul it-tieni nofs tal-2025? Jista’ jgħid ukoll liema għadhom pendenti sal-ġurnata li fiha tiġi mwieġba din il-mistoqsija parlamentari?
10/07/2025
ONOR. JONATHAN ATTARD: Nirreferi lill-Onor.
Interpellant li sal-aħħar tas-sena 2025 ser jiġu trasposti s-segwenti
Direttivi:
•Direttiva
(UE) 2023/2123 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-4 t’ Ottubru 2023 li
temenda d-Deċiżjoni tal-Kunsill 2005/671/ĠAI fir-rigward tal-allinjament tagħha
mar-regoli tal-Unjoni dwar il-protezzjoni tad-data personali; u
•Direttiva
(UE) 2023/2668 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-22 ta’ Novembru 2023 li
temenda d-Direttiva 2009/148/KE dwar il-protezzjoni tal-ħaddiema mir-riskji
konnessi mal-espożizzjoni għall-asbestos fuq ix-xogħol.
Seduta 373
04/08/2025
MINISTERU GĦALL-INTERN, IS-SIGURTÀ U X-XOGĦOL - DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA
29785. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Intern, is-Sigurtà u x-Xogħol: Jista’ l-Ministru jgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew jew huma mistennija jiġu implimentati mill-Ministeru tiegħu matul it-tieni nofs tal-2025? Jista’ jgħid ukoll liema għadhom pendenti sal-ġurnata li fiha tiġi mwieġba din il-mistoqsija parlamentari?
10/07/2025
ONOR. BYRON CAMILLERI: Infurmat li s’issa l-Ministeru
m’għandu l-ebda Direttiva bi skadenza għat-traspożizzjoni li taħbat fit-tieni
nofs tal-2025.
Seduta 373
MINISTERU GĦALL-FINANZI - DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA
29784. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Finanzi: Jista’ l-Ministru jgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew jew huma mistennija jiġu implimentati mill-Ministeru tiegħu matul it-tieni nofs tal-2025? Jista’ jgħid ukoll liema għadhom pendenti sal-ġurnata li fiha tiġi mwieġba din il-mistoqsija parlamentari?
10/07/2025
ONOR. CLYDE CARUANA: Ninforma lill-Onor.
Interpellant li dawk id-Direttivi li jaqgħu taħt il-Ministru għall-Finanzi huma
s-segwenti:
|
Direttiva |
Skadenza |
|
Direttiva
(UE) 2023/2864 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-13 ta’ Diċembru 2023
li temenda ċerti Direttivi fir-rigward tal-istabbiliment u l-funzjonament
tal-punt ta’ aċċess uniku Ewropew (Artiklu 3) |
10/07/2025 |
|
Direttiva
(UE) 2024/1640 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-31 ta’ Mejju 2024 dwar
il-mekkaniżmi li għandhom jiġu stabbiliti mill-Istati Membri
għall-prevenzjoni tal-użu tas-sistema finanzjarja għall-finijiet tal-ħasil
tal-flus jew il-finanzjament tat-terroriżmu, li temenda d-Direttiva (UE)
2019/1937, u li temenda u tħassar id-Direttiva (UE) 2015/849 (Artiklu 74) |
10/07/2025
|
|
Direttiva
(UE) 2024/790 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-28 ta’ Frar 2024 li
temenda d-Direttiva 2014/65/UE dwar is-swieq fl-istrumenti finanzjarji |
29/09/2025 |
|
Direttiva
(UE) 2023/2225 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-18 ta’ Ottubru 2023
dwar ftehimiet ta’ kreditu għall-konsumatur u li tħassar id-Direttiva
2008/48/KE |
20/11/2025 (responsabbiltà
konġunta ma’ OPM-ES) |
|
Direttiva
(UE) 2023/2673 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-22 ta’ Novembru 2023
li temenda d-Direttiva 2011/83/UE fir-rigward tal-kuntratti ta’ servizzi
finanzjarji konklużi mill-bogħod u li tħassar id-Direttiva 2002/65/KE |
19/12/2025 |
|
Direttiva
tal-Kunsill (UE) 2023/2226 tas-17 ta’ Ottubru 2023 li temenda d-Direttiva
2011/16/UE dwar il-kooperazzjoni amministrattiva fil-qasam tat-tassazzjoni |
31/12/2025 |
|
Direttiva
tal-Kunsill (UE) 2024/1265 tad-29 ta’ April 2024 li temenda d-Direttiva
2011/85/UE dwar ir-rekwiżiti għal oqfsa baġitarji tal-Istati Membri |
31/12/2025 |
|
Direttiva
(UE) 2025/794 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-14 ta’ April 2025 li
temenda d-Direttivi (UE) 2022/2464 u (UE) 2024/1760 fir-rigward tad-dati minn
meta l-Istati Membri għandhom japplikaw ċerti rekwiżiti ta’ rapportar
korporattiv dwar is-sostenibbiltà u ta’ diliġenza dovuta tas-sostenibbiltà
korporattiva |
31/12/2025 |
|
Direttiva
tal-Kunsill (UE) 2025/872 tal-14 ta’ April 2025 li temenda d-Direttiva
2011/16/UE dwar il-kooperazzjoni amministrattiva fil-qasam tat-tassazzjoni |
31/12/2025 |
Id-Direttiva
(UE) 2024/1640 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-31 ta’ Mejju 2024 dwar
il-mekkaniżmi li għandhom jiġu stabbiliti mill-Istati Membri għall-prevenzjoni
tal-użu tas-sistema finanzjarja għall-finijiet tal-ħasil tal-flus jew
il-finanzjament tat-terroriżmu, li temenda d-Direttiva (UE) 2019/1937, u li
temenda u tħassar id-Direttiva (UE) 2015/849 ġiet trasposta. Id-Direttivi l-oħra għadhom ma ġewx trasposti
fil-liġi nazzjonali u għalhekk għadhom pendenti.
Seduta 373
04/08/2025
MINISTERU GĦALL-KULTURA, L-ARTIJIET U L-GVERN LOKALI -DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA
29777. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Kultura, l-Artijiet u l-Gvern Lokali: Jista’ l-Ministru jgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew jew huma mistennija jiġu implimentati mill-Ministeru tiegħu matul it-tieni nofs tal-2025? Jista’ jgħid ukoll liema għadhom pendenti sal-ġurnata li fiha tiġi mwieġba din il-mistoqsija parlamentari?
10/07/2025
ONOR. OWEN
BONNICI: Ninforma l-Onor. Interpellant li l-Ministeru m’għandu
l-ebda Direttiva Ewropea li hi mistennija tiġi implimentata minnu matul
it-tieni nofs tal-2025 u għalhekk m’għandu l-ebda Direttiva li għadha pendenti.
Seduta 371
29/07/2025
MINISTERU GĦALL-AMBJENT, L-ENERĠIJA U L-INDAFA PUBBLIKA - DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA
29776. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għall-Ambjent, l-Enerġija u l-Indafa Pubblika: Tista’ l-Ministru tgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew jew huma mistennija jiġu implimentati mill-Ministeru tagħha matul it-tieni nofs tal-2025? Tista’ tgħid ukoll liema għadhom pendenti sal-ġurnata li fiha tiġi mwieġba din il-mistoqsija parlamentari?
10/07/2025
ONOR. MIRIAM
DALLI: Ninforma lill-Onor. Interpellant li d-Direttivi li
jaqgħu taħt il-Ministeru għall-Ambjent, l-Enerġija u l-Indafa Pubblika u li
d-data ta’ skadenza għat-traspożizzjoni tagħhom taħbat fl-aħħar sitt xhur
tas-sena 2025 huma s-segwenti:
• Direttiva (UE) 2024/884
tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-13 ta’ Marzu 2024 li temenda
d-Direttiva 2012/19/UE dwar skart ta’ tagħmir elettriku u elettroniku (WEEE) -
Skadenza 9 t’Ottubru 2025.
• Direttiva (UE) 2023/1791
tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-13 ta’ Settembru 2023 dwar l-effiċjenza
enerġetika u li temenda r-Regolament (UE) 2023/955 (riformulazzjoni) - Skadenza
11 t’Ottubru 2025.
• Direttiva Delegata tal-Kummissjoni
(UE) 2024/1405 tal-14 ta’ Marzu 2024 li temenda l-Anness IX tad-Direttiva (UE)
2018/2001 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill fir-rigward taż-żieda ta’ materja
prima għall-produzzjoni tal-bijofjuwils u tal-bijogass - Skadenza 14 ta’
Settembru 2025.
Dawn id-Direttivi
għadhom ma ġewx trasposti fil-liġi nazzjonali u għalhekk għadhom kollha
pendenti.
Seduta 371
29/07/2025
MINISTERU GĦAT-TRASPORT, L-INFRASTRUTTURA U X-XOGĦLIJIET PUBBLIĊI - DIRETTIVI TAL-UNJONI EWROPEA
29775. L-ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI staqsa lill- Ministru għat-Trasport, l-Infrastruttura u x-Xogħlijiet Pubbliċi: Jista’ l-Ministru jgħid x’direttivi tal-Unjoni Ewropea ġew jew huma mistennija jiġu implimentati mill-Ministeru tiegħu matul it-tieni nofs tal-2025? Jista’ jgħid ukoll liema għadhom pendenti sal-ġurnata li fiha tiġi mwieġba din il-mistoqsija parlamentari?
10/07/2025
ONOR. CHRIS
BONETT: Ninforma lill-Onor. Interpellant li dawk id-Direttivi
li d-data ta’ skadenza għat-traspożizzjoni tagħha taħbat fit-tieni nofs
tas-sena 2025 huma s-segwenti:
|
Direttiva |
Skadenza |
|
Direttiva Delegata
tal-Kummissjoni (UE) 2025/811 tad-19 ta’ Frar 2025 li temenda l-Anness I
tad-Direttiva 2002/59/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill fir-rigward
tal-informazzjoni li għandha tiġi nnotifikata lis-sistemi tar-rappurtaġġ
tal-vapuri |
19/11/2025 |
|
Direttiva (UE)
2023/2661 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-22 ta’ Novembru 2023 li
temenda d-Direttiva 2010/40/UE dwar il-qafas għall-varar ta’ Sistemi ta’
Trasport Intelliġenti fil-qasam tat-trasport bit-triq u
għall-interkonnessjonijiet ma’ modi oħrajn ta’ trasport |
21/12/2025 |
It-traspożizzjoni ta’ dawn id-Direttivi għadha għaddejja.
Seduta 371
29/07/2025
Subscribe to:
Posts (Atom)