Bir-raġun
kollu nqimu l-memorja u napprezzaw ix-xogħol kbir li għamel il-Professur Pietru
Pawl Saydon, li ttraduċa għall-Malti l-kotba kollha tal-Bibbja mill-ilsna
oriġinali. Wettaq opra kbira, kemm fuq il-pjan reliġjuż, billi l-Bibbja hi
rivelazzjoni u l-qari tagħha huwa talb barra milli parti mil-liturġija ta’
kuljum fil-knejjes tagħna; kif ukoll fuq il-pjan kulturali. Il-kotba
tal-Iskrittura Mqaddsa huma ta’ ispirazzjoni għall-kultura tagħna, bħala Maltin,
bħala Ewropej u bħala bnedmin tas-seklu tagħna. Il-kotba ta’ poeżija li hemm
fil-Bibbja, fosthom is-Salmi, kienu ta’ ispirazzjoni għall-letteratura tagħna,
tal-Ewropa u tad-dinja kollha tar-Reliġjonijiet li jemmnu f’Alla wieħed. Sa
mill-bidu, għalina, mill-Kantilena ta’ Caxaru, jinstemgħu l-eki tal-versi
tas-Salmi. Il-Bibbja kienet ta’ ispirazzjoni wkoll għall-pittura fid-dinja
tal-Punent kollu, u l-iżvilupp tal-mużika beda mill-kant tal-liturġija li
tagħmel użu qawwi mill-Bibbja. Grazzi Professur Saydon, u grazzi wkoll għal tradutturi
oħra minuri, fosthom Patri Ġeraldu Paris, Dun Xand Cortis u s-Sur Alfons Maria Galea,
li qalbu għall-Malti xi wħud mill-Kotba Sagri. Ix-xogħol ta’ Richard Taylor u
ta’ Mikiel Anton Vassalli baqa’ għal kollox barra mill-għatba tal-knejjes
Kattoliċi.
Iżda barra
mill-Bibbja, il-kultura tagħna (Ewropea, iżda wkoll tad-dinja kollha), xorbot
ħafna miċ-ċiviltà tal-Greċja antika. Il-Filosofija (dejjem insemmu lil
Aristotli u lil Platun, iżda kienet skola sħiħa), il-Letteratura (il-poeżija, lirika
u epika, id-dramm, l-istorja, id-diskors pubbliku, fil-Qorti u fl-Assemblea); l-Arti
Figurattiva, speċjalment l-iskultura; l-arkitettura. Il-Griegi tal-qedem
tawna wkoll is-sisien tad-demokrazija. Kienet ċiviltà kbira, li mbagħad ħadu
fuqhom ir-Rumani; żiedu l-kittieba kbar u l-arkitetti u l-inġinieri ċivili
tagħhom, u xerrdu kollox ma’ kullimkien. Intant, din il-letteratura
“Klassika” kienet tasal għandna jew bit-Taljan jew bl-Ingliż, għaliex ftit
kienu jistudjaw il-Grieg antik, u n-numru ta’ dawk li studjaw il-Latin qiegħed
dejjem jonqos. Għalija li studjajtu, hija ħasra.
Dak li
Saydon għamel għall-Bibbja beda jagħmlu l-Ġizwita naxxari Victor Xuereb, għall-kultura klassika. Qaleb
għall-Malti t-tlett poemi epiċi maġġuri tal-letteratura klassika: ‘L-Odissea’ u
‘L-Ilijade’ mill-Grieg, u ‘L-Enejde’ mil-Latin. Huma stejjer u parabboli:
tal-vjaġġ li jfittex il-ġdid, tal-Assedju biex jinfed l-antik, tal-bidu
mill-ġdid wara telfa. Victor Xuereb qaleb dawn l-eluf ta’ versi għal versi
endekasillabi bil-Malti. Midd idejh ukoll għal xogħol iktar diffiċli: qaleb
għall-Malti ‘Ir-Repubblika’ ta’ Platun, li kuwa trattat filosofiku dwar
il-politika. Patri Victor Xuereb ħalla warajh opra monumentali li ma niddejjaqx
inqiegħed ħdejn dik ta’ Saydon, u li sabet min ikompliha: ta’ min isemmi
t-traduzzjoni li s-Sur Karmenu Serracino għaddielna ta’ ‘L-Arti Poetika’ ta’
Aristotile, ħames snin ilu.
Saydon iltaqa’
ma’ diffikultajiet fil-pubblikazzjoni ta’ xogħlu, ħajtu kollha. Niftakru meta
jiena kont għadni student l-Università u editur tal-Malta Letteraria, fl-Empire
Press fi Triq San Pawl, il-Belt, jikkoreġi l-bozzi ta’ l-aħħar kotba tat-Testment
il-Ġdid. Kien igerger li kieku ma kinux is-Soċi tal-Museum li jixrtu ċertu
numru ta’ kopji, kien iħossu li ħadd ma japprezza x-xogħol tiegħu. Smajtu darba
jagħti lezzjoni memorabbli fuq il-Ktieb ta’ Rut. Meta sirt avukat,
darba minnhom il-Professur Dun Karm Sant, dixxiplu u suċċessur tiegħu, ħadni
għandu għal parir fuq xi manuskritti. Il-Bibbja ta’ Saydon damet l-għexieren
tas-snin ħierġa ktieb ktieb, u kien wara ħafna żmien, u bl-għajnuna tas-Soċjetà
tal-Museum, li ġiet ippublikata bħala volum wieħed.
Meta kont
Ministru tal-Edukazzjoni u sirt naf bix-xogħol ta’ Patri Victor Xuereb, li kien
għadu għaddej, tkellimna fl-uffiċċju tiegħi u ftehmna li nirranġa biex
l-istampar tat-traduzzjoni tal-Odissea ssir mill-Ministeru. Hekk sar, u ktibt
il-preżentazzjoni fil-5 ta’ Lulju 1989. Konna qegħdin naħsbu biex
nintroduċu ‘L-Oqsma tal-Għerf’, u l-għatx għall-iskoperti u l-esperjenzi ġodda
li kellu Ulisse (Odissews), kien jaqbel li ssibhom bil-Malti. Meta
lesta t-traduzzjoni tal-‘Ilijade’ kont President, iżda r-Rettur Professur Peter
Serracino, u s-suċċessur tiegħi fil-Ministeru Louis Galea, ħasbu biex din
it-traduzzjoni tiġi stampata mill-Università. Talbuni nagħmel daħla. Imbagħad
il-ktieb tnieda fl-4 ta’ Ottubru 2000 fil-Kavallier ta’ San Ġakbu. Introduċa
Ġorġ Peresso u tkellmu Peter u Louis. Qara’ xi biċċiet, u bħas-soltu qaxxarhom,
Philip Farrugia Randon. Patri Xuereb kompla sejjer u qaleb għal
ilsienna xi drammi ta’ Sofokle, ‘Ir-Repubblika’ ta’ Platun u ‘L-Enejde’ ta’
Virġilju. Issa kont irtirat, iżda l-ħabib tagħna Toni Cortis ftiehem
ma’ Michael Schiavone biex ‘L-Enejde’ u
‘Ir-Repubblika’ jiġu
pubblikati mill-PIN, wieħed fl-2004 u l-ieħor fl-2008.
Patri
Victor Xuereb, barra minn kultura klassika (kien jaf l-Ebrajk sewwa, barra
mill-Grieg u l-Latin) u kien jikteb u jitkellem tajjeb ukoll il-lingwi moderni,
kellu Malti sabiħ, b’vokabularju għani ħafna. Kien isaħħarni meta nisimgħu: sew
meta kien l-Isla u kien jagħtina omeliji mirquma, kif ukoll meta nitkellmu
privatament fl-uffiċċju tiegħi fil-Ministeru. Barra minn saċerdot
eżemplari kien ċittadin u patrijott, li ħallielna traduzzjonijiet ta’
kapolavuri tal-kultura tad-dinja kollha. Miet fis-26 ta’ Awwissu li għadda, u
meta qaluli bdew għaddejin minn quddiem għajnejja tant ġrajja, u tant diskors
ta’ bniedem ta’ Alla, li serva lill-bnedmin ħutu b’tant dedikazzjoni. U nista’
nżid b’tant għerf, poeżija u kultura.
Ħaqqu wisq
iktar minn monument. Ħaqqu l-ġieħ u t-tifkira tan-nazzjon tagħna.
Ugo Mifsud Bonnici
President Emeritu
No comments:
Post a Comment