Bir-raġun
kollu nqimu l-memorja u napprezzaw ix-xogħol kbir li għamel il-Professur Pietru
Pawl Saydon, li ttraduċa għall-Malti l-kotba kollha tal-Bibbja mill-ilsna
oriġinali. Wettaq opra kbira, kemm fuq
il-pjan reliġjuż, billi l-Bibbja hi rivelazzjoni u l-qari tagħha huwa talb,
barra milli parti mil-liturġija ta’ kuljum fil-knejjes tagħna; kif ukoll fuq
il-pjan kulturali. Il-kotba
tal-Iskrittura Mqaddsa huma ta’ ispirazzjoni għall-kultura tagħna, bħala
Maltin, bħala Ewropej u bħala bnedmin tas-seklu tagħna. Il-kotba ta’ poeżija li hemm fil-Bibbja,
fosthomn is-Salmi, kienu ta’ ispirazzjoni għal-letteratura tagħna, tal-Ewropa u
tad-dinja kollha bir-Reliġjonijiet li jemmnu f’Alla wieħed. Sa mill-bidu, għalina, mill-Kantilena ta’
Caxaru, jinstemgħu l-eki tal-versi tas-Salmi.
Il-Bibbja kienet ta’ ispirazzjoni wkoll għall-pittura fid-dinja
tal-Punent kollu, u l-iżvilupp tal-mużika beda mill-kant tal-liturġija li
tagħmel użu qawwi mill-Bibbja. Grazzi
Professur Saydon, u grazzi wkoll għal tradutturi oħra minuri, fosthom Patri
Ġeraldu Paris, Dun Xand Cortis u s-Sur Alfons Maria Galea, li qalbu għall-Malti
xi wħud mill-Kotba Sagri. Ix-xogħol ta’
Richard Taylor u ta’ Mikiel Anton Vassalli baqa’ għal kollox barra mill-għatba
tal-knejjes Kattoliċi.
Iżda barra mill-Bibbja,
il-kultura tagħna (Ewropea, iżda wkoll tad-dinja kollha), xorbot ħafna
miċ-ċiviltà tal-Greċja antika.
Il-Filosofija (dejjem insemmu lil Aristotli u lil Platun, iżda kienet
skola sħiħa), il-Letteratura (il-poeżija, lirika u epika, id-dramm, l-istorja,
id-diskors pubbliku, fil-Qorti u fl-Assemblea); l-Arti Figurattiva, speċjalment
l-iskultura; l-arkitettura. Il-Griegi tal-qedem tawna wkoll is-sisien
tad-demokrazija. Kienet ċiviltà kbira,
li mbagħad ħadu fuqhom ir-Rumani; żiedu l-kittieba kbar u l-arkitetti u
l-inġiniera ċivili tagħhom, u xerrdu kollox ma’ kullimkien. Intant, din il-letteratura “Klassika” kienet
tasal għandna jew bit-Taljan jew bl-Ingliż, għaliex ftit kienu jistudjaw
il-Grieg antik, u n-numru ta’ dawk li studjaw il-Latin qiegħed dejjem
jonqos. Għalija li studjajtu, hija
ħasra.
Dak li Saydon għamel
għall-Bibbja beda jagħmlu l-Ġiżwita naxxari Victor Xuereb, għall-kultura
klassika. Qaleb għall-Malti t-tlett
poemi epiċi maġġuri tal-Letteratura Klassika: ‘L-Odissea’ u ‘L-Ilijade’
mill-Grieg, u ‘L-Enejde’ mil-Latin. Huma
stejjer u parabboli: tal-vjaġġ li jfittex il-ġdid, tal-Assedju biex jinfed
l-antik, tal-bidu mill-ġdid wara telfa.
Victor Xuereb qaleb dawn l-eluf ta’ versi għal versi endekasillabi
bil-Malti. Midd idejh ukoll għal xogħol
iktar diffiċli: qaleb għall-Malti ‘Ir-Repubblika’ ta’ Platun, li huwa trattat
filosofiku dwar il-politika. Patri
Victor Xuereb ħalla warajh opra monumentali li ma niddejjaqx inqiegħed ħdejn
dik ta’ Saydon, u li sabet min ikompliha: ta’ min isemmi t-traduzzjoni li s-Sur
Karmenu Serracino għaddielna ta’ ‘L-Arti Poetika’ ta’ Aristotile, ħames snin
ilu.
Saydon iltaqa’ ma’
diffikultajiet fil-pubblikazzjoni ta’ xogħlu, ħajtu kollha. Niftakru meta jiena kont għadni student
l-Università u editur tal-Malta
Letteraria, fl-Empire Press fi Triq San Pawl, il-Belt, jikkoreġi l-bozzi
tal-aħħar kotba tat-Testment il-Ġdid.
Kien igerger li kieku ma kinux is-Soċi tal-Museum li jixtru ċertu numru
ta’ kopji, kien iħossu li ħadd ma japprezza x-xogħol tiegħu. Smajtu darba jagħti lezzjoni memorabbli fuq
il-Ktieb ta’ Rut. Meta sirt avukat,
darba minnhom il-Professur Dun Karm Sant, dixxiplu u suċċessur tiegħu, ħadni
għandu għal parir fuq xi manuskritti.
Il-Bibbja ta’ Saydon damet l-għexieren tas-snin ħierġa ktieb ktieb, u
kien wara ħafna żmien, u bl-għajnuna tas-Soċjetà tal-Museum, li ġiet
ippubblikata bħala volum wieħed.
Meta kont Ministru
tal-Edukazzjoni u sirt naf bix-xogħol ta’ Patri Victor Xuereb, li kien għadu
għaddej, tkellimna fl-uffiċċju tiegħu u ftehemna li nirranġa biex l-istampar
tat-traduzzjoni ta’ ‘L-Odissea’ ssir mill-Ministeru. Hekk sar, u ktibt il-preżentazzjoni fil-5 ta’
Lulju 1989. Konna qegħdin naħsbu biex
nintroduċu ‘L-Oqsma tal-Għerf’, u l-għatx għall-iskoperti u l-esperjenzi ġodda
li kellu Ulisse (Odissews), kien
jaqbel li ssibhom bil-Malti. Meta lesta
t-traduzzjoni ta’ ‘L-Ilijade’ kont President, iżda r-Rettur Professur Peter
Serracino Inglott, u s-suċċessur tiegħi fil-Ministeru Louis Galea, ħasbu biex
din it-traduzzjoni tiġi stampata mill-Università. Talbuni nagħmel daħla. Imbagħad il-ktieb tnieda fl-4 ta’ Ottubru
2000 fil-Kavallier ta’ San Ġakbu.
Introduċa Ġorġ Peresso u tkellmu Peter u Louis. Qara’ xi biċċiet, u bħas-soltu qaxxarhom,
Philip Farrugia Randon. Patri Xuereb
kompla sejjer u qaleb għal ilsienna xi drammi ta’ Sofokle, ‘Ir-Repubblika’ ta’
Platun u ‘L-Enejde’ ta’ Virġilju. Issa
kont irtirat, iżda l-ħabib tagħna Toni Cortis ftiehem ma’ Michael Schiavone
biex ‘L-Enejde’ u ‘Ir-Repubblika’ jiġu pubblikati mill-PIN, wieħed fl-2004 u
l-ieħor fl-2008.
Patri Victor Xuereb, barra
minn kultura klassika (kien jaf l-Ebrajk sewwa, barra mill-Grieg u l-Latin) u
kien jikteb u jitkellem tajjeb ukoll il-lingwi moderni, kellu Malti sabiħ,
b’vokabularju għani ħafna. Kien
isaħħarni meta nisimgħu: sew meta kien l-Isla u kien jagħtina omeliji mirquma,
kif ukoll meta nitkellmu privatament fl-uffiċċju tiegħi fil-Ministeru. Barra minn saċerdot eżemplari kien ċittadin u
patrijott, li ħallielna traduzzjonijiet ta’ kapolavuri tal-kultura tad-dinja
kollha. Miet fis-26 ta’ Awwissu li
għadda, u meta qaluli bdew għaddejjin minn quddiem għajnejja tant ġrajja, u
tant diskors ta’ bniedem ta’ Alla, li serva lill-bnedmin ħutu b’tant
dedikazzjoni. U nista’ nżid b’tant għerf,
poeżija u kultura.
Ħaqqu wisq iktar minn
monument. Ħaqqu l-ġieħ u t-tifkira
tan-nazzjon tagħna.
No comments:
Post a Comment