Il-kontribut ta’ Patri Victor Xuereb S.J.

 

Bir-raġun kollu nqimu l-memorja u napprezzaw ix-xogħol kbir li għamel il-Professur Pietru Pawl Saydon, li ttraduċa għall-Malti l-kotba kollha tal-Bibbja mill-ilsna oriġinali.  Wettaq opra kbira, kemm fuq il-pjan reliġjuż, billi l-Bibbja hi rivelazzjoni u l-qari tagħha huwa talb, barra milli parti mil-liturġija ta’ kuljum fil-knejjes tagħna; kif ukoll fuq il-pjan kulturali.  Il-kotba tal-Iskrittura Mqaddsa huma ta’ ispirazzjoni għall-kultura tagħna, bħala Maltin, bħala Ewropej u bħala bnedmin tas-seklu tagħna.  Il-kotba ta’ poeżija li hemm fil-Bibbja, fosthomn is-Salmi, kienu ta’ ispirazzjoni għal-letteratura tagħna, tal-Ewropa u tad-dinja kollha bir-Reliġjonijiet li jemmnu f’Alla wieħed.  Sa mill-bidu, għalina, mill-Kantilena ta’ Caxaru, jinstemgħu l-eki tal-versi tas-Salmi.  Il-Bibbja kienet ta’ ispirazzjoni wkoll għall-pittura fid-dinja tal-Punent kollu, u l-iżvilupp tal-mużika beda mill-kant tal-liturġija li tagħmel użu qawwi mill-Bibbja.  Grazzi Professur Saydon, u grazzi wkoll għal tradutturi oħra minuri, fosthom Patri Ġeraldu Paris, Dun Xand Cortis u s-Sur Alfons Maria Galea, li qalbu għall-Malti xi wħud mill-Kotba Sagri.  Ix-xogħol ta’ Richard Taylor u ta’ Mikiel Anton Vassalli baqa’ għal kollox barra mill-għatba tal-knejjes Kattoliċi.

Iżda barra mill-Bibbja, il-kultura tagħna (Ewropea, iżda wkoll tad-dinja kollha), xorbot ħafna miċ-ċiviltà tal-Greċja antika.  Il-Filosofija (dejjem insemmu lil Aristotli u lil Platun, iżda kienet skola sħiħa), il-Letteratura (il-poeżija, lirika u epika, id-dramm, l-istorja, id-diskors pubbliku, fil-Qorti u fl-Assemblea); l-Arti Figurattiva, speċjalment l-iskultura; l-arkitettura. Il-Griegi tal-qedem tawna wkoll is-sisien tad-demokrazija.  Kienet ċiviltà kbira, li mbagħad ħadu fuqhom ir-Rumani; żiedu l-kittieba kbar u l-arkitetti u l-inġiniera ċivili tagħhom, u xerrdu kollox ma’ kullimkien.  Intant, din il-letteratura “Klassika” kienet tasal għandna jew bit-Taljan jew bl-Ingliż, għaliex ftit kienu jistudjaw il-Grieg antik, u n-numru ta’ dawk li studjaw il-Latin qiegħed dejjem jonqos.  Għalija li studjajtu, hija ħasra.

Dak li Saydon għamel għall-Bibbja beda jagħmlu l-Ġiżwita naxxari Victor Xuereb, għall-kultura klassika.  Qaleb għall-Malti t-tlett poemi epiċi maġġuri tal-Letteratura Klassika: ‘L-Odissea’ u ‘L-Ilijade’ mill-Grieg, u ‘L-Enejde’ mil-Latin.  Huma stejjer u parabboli: tal-vjaġġ li jfittex il-ġdid, tal-Assedju biex jinfed l-antik, tal-bidu mill-ġdid wara telfa.  Victor Xuereb qaleb dawn l-eluf ta’ versi għal versi endekasillabi bil-Malti.  Midd idejh ukoll għal xogħol iktar diffiċli: qaleb għall-Malti ‘Ir-Repubblika’ ta’ Platun, li huwa trattat filosofiku dwar il-politika.  Patri Victor Xuereb ħalla warajh opra monumentali li ma niddejjaqx inqiegħed ħdejn dik ta’ Saydon, u li sabet min ikompliha: ta’ min isemmi t-traduzzjoni li s-Sur Karmenu Serracino għaddielna ta’ ‘L-Arti Poetika’ ta’ Aristotile, ħames snin ilu.

Saydon iltaqa’ ma’ diffikultajiet fil-pubblikazzjoni ta’ xogħlu, ħajtu kollha.  Niftakru meta jiena kont għadni student l-Università u editur tal-Malta Letteraria, fl-Empire Press fi Triq San Pawl, il-Belt, jikkoreġi l-bozzi tal-aħħar kotba tat-Testment il-Ġdid.  Kien igerger li kieku ma kinux is-Soċi tal-Museum li jixtru ċertu numru ta’ kopji, kien iħossu li ħadd ma japprezza x-xogħol tiegħu.  Smajtu darba jagħti lezzjoni memorabbli fuq il-Ktieb ta’ Rut.  Meta sirt avukat, darba minnhom il-Professur Dun Karm Sant, dixxiplu u suċċessur tiegħu, ħadni għandu għal parir fuq xi manuskritti.  Il-Bibbja ta’ Saydon damet l-għexieren tas-snin ħierġa ktieb ktieb, u kien wara ħafna żmien, u bl-għajnuna tas-Soċjetà tal-Museum, li ġiet ippubblikata bħala volum wieħed.

Meta kont Ministru tal-Edukazzjoni u sirt naf bix-xogħol ta’ Patri Victor Xuereb, li kien għadu għaddej, tkellimna fl-uffiċċju tiegħu u ftehemna li nirranġa biex l-istampar tat-traduzzjoni ta’ ‘L-Odissea’ ssir mill-Ministeru.  Hekk sar, u ktibt il-preżentazzjoni fil-5 ta’ Lulju 1989.  Konna qegħdin naħsbu biex nintroduċu ‘L-Oqsma tal-Għerf’, u l-għatx għall-iskoperti u l-esperjenzi ġodda li kellu Ulisse (Odissews), kien jaqbel li ssibhom bil-Malti.  Meta lesta t-traduzzjoni ta’ ‘L-Ilijade’ kont President, iżda r-Rettur Professur Peter Serracino Inglott, u s-suċċessur tiegħi fil-Ministeru Louis Galea, ħasbu biex din it-traduzzjoni tiġi stampata mill-Università.  Talbuni nagħmel daħla.  Imbagħad il-ktieb tnieda fl-4 ta’ Ottubru 2000 fil-Kavallier ta’ San Ġakbu.  Introduċa Ġorġ Peresso u tkellmu Peter u Louis.  Qara’ xi biċċiet, u bħas-soltu qaxxarhom, Philip Farrugia Randon.  Patri Xuereb kompla sejjer u qaleb għal ilsienna xi drammi ta’ Sofokle, ‘Ir-Repubblika’ ta’ Platun u ‘L-Enejde’ ta’ Virġilju.  Issa kont irtirat, iżda l-ħabib tagħna Toni Cortis ftiehem ma’ Michael Schiavone biex ‘L-Enejde’ u ‘Ir-Repubblika’ jiġu pubblikati mill-PIN, wieħed fl-2004 u l-ieħor fl-2008.

Patri Victor Xuereb, barra minn kultura klassika (kien jaf l-Ebrajk sewwa, barra mill-Grieg u l-Latin) u kien jikteb u jitkellem tajjeb ukoll il-lingwi moderni, kellu Malti sabiħ, b’vokabularju għani ħafna.  Kien isaħħarni meta nisimgħu: sew meta kien l-Isla u kien jagħtina omeliji mirquma, kif ukoll meta nitkellmu privatament fl-uffiċċju tiegħi fil-Ministeru.  Barra minn saċerdot eżemplari kien ċittadin u patrijott, li ħallielna traduzzjonijiet ta’ kapolavuri tal-kultura tad-dinja kollha.  Miet fis-26 ta’ Awwissu li għadda, u meta qaluli bdew għaddejjin minn quddiem għajnejja tant ġrajja, u tant diskors ta’ bniedem ta’ Alla, li serva lill-bnedmin ħutu b’tant dedikazzjoni.  U nista’ nżid b’tant għerf, poeżija u kultura.

Ħaqqu wisq iktar minn monument.  Ħaqqu l-ġieħ u t-tifkira tan-nazzjon tagħna.