Platun, il-politika u l-verità

1.       Għal darb’oħra ġiet f’idejja edizzjoni mid-diversi li hawn ta’ kitbet Platun u fiha sibt in-nota li huwa kkunsidrat li twieled bejn Marzu u Lulju tas-sena 427 qabel Kristu, jiġifieri madwar 2440 sena ilu.  Bniedem li rnexxilu jħalli warajh ġabra impressjonanti ta’ kitbiet li influwenzaw fi żmienu u għadhom jinfluwenzaw sa llum.  Għax huwa verament interessanti kif dak li kiteb tant snin ilu baqa’ rilevanti li kull min irid jibda jifhem il-filosofija, anzi min irid jitlaq fuq it-triq sabiex isib il-verità, għandu jaqbad mill-qari u studju ta’ ħsiebu.

2.       Platun huwa l-filosfu umili.  Tul il-kitba, s-suġġetti huma varji però prinċipalment marbuta ma’ riċerka fonda fil-valuri.  It-tjubija, l-isbuħija, l-ugwaljanza, il-verità u l-ġustizzja huma fost l-argumenti li jiġu trattati b’mod mill-iktar miftuħ fejn il-protagonista Sokrate, ta’ għalliem u filosfu eċċellenti li kien, idaħħal lill-udjenza fi djalogu.  Diskussjoni mill-iktar sempliċi, diretta fil-metodu u proprju għalhekk jirnexxilha ġġib dak li huwa kumplikat sempliċi, dak li ma jinftihemx mifhum u dak li tgħix mingħajr ma tagħraf fis-sensi l-preżenza tiegħu tħossok tmissu u tintebaħ kemm huwa neċessarju.

3.       Fil-kitba sħiħa tiegħu tifhem iktar ir-rapport qawwi bejn Sokrate u Platun.  Sokrate jgħix f’kitbet Platun.  Hu ċentrali f’diversi mumenti u proprju għalhekk tiddubita mill-eżistenza tiegħu.  Però d-dipendenza m’hix illużorja iżda ħajja.  Sokrate veru għex u għadda, proprju huwa li għamel ħiltu kollha biex iħaddan il-verità u l-ġustizzja, minn proċess pubbliku inġust li fih instab ħati u kkundannat għall-mewt.  Ma hemmx dubbju li din ir-rabta ta’ dawn il-bnedmin nibbtet iktar f’qalb id-dixxiplu Platun il-bżonn li jidentifika sistema politika ġusta u umana.  Quddiem il-kitba tar-Repubblika, fejn din it-triq tiġi persegwitata b’iktar qawwa, huwa jirreaġixxi u jipprova jibni l-Istat ideali u, biċċa biċċa, jikteb bejn il-liġijiet u l-qafas ta’ l-Istat fuq naħa u l-idejali u l-valuri li jħaddnu l-mexxejja fuq l-ohra.  Għax huwa x’inhuwa, l-ġabra ta’ prinċipji tar-Repubblika donnu ma jimxux jekk ma jitħaddmux b’mod tajjeb.

4.       Iktar ma wieħed jirrifletti, iktar jinduna kemm Platun – tajjeb jew ħażin – ma kienx ippreparat jibqa’ fil-pożizzjonijiet oriġinali ta’ l-għalliem tiegħu iżda ried li l-filosofija ma sservieħx biex jaħrab ir-realtà iżda li jittrasformaha.  Kien ikun faċli għalih li jagħmel dan u jżidha mad-doża ta’ l-akkuża ta’ Aristofane li Socrate kellu rasu fl-isħab.  Proprju għal dan, anzi jrid juri li huma l-filosofi dawk li jfittxu l-verità li huma kapaċi jidentifikaw ir-realtà.  U għalhekk naraw id-dettall interessanti li wara r-Repubblika jidħol għaliha fil-liġijiet.  Dan huwa l-wirt tiegħu li sewa fiż-żmien u għadu rilevanti ħafna.  Anzi nistgħu liberament ngħidu li huwa l-pedament tal-kultura nisranija, mediterranja u Ewropeja.

5.       Għax il-verità, anzi r-riċerka kostanti ta’ verità hija l-pedament ta’ soċjetà demokratika.  Il-komuniżmu huwa bbażat fuq gidba u anzi żamm lilu nnifsu għaddej proprju fuq ġabra ta’ gideb.  Dan kien proprju t-tmiem tiegħu – l-fatt li qed jipprova jgħix illużjoni.  Il-verità hija kundizzjoni neċessarja f’soċjetà libera.  Għax jekk ma hemmx dan, allura r-rapporti umani ma jaqgħux taħt l-awtorità ta’ l-evidenza u l-verità, iżda jwieġbu biss għar-rieda u l-poter awtoritarju.  Kif jgħid tajjeb Michael Novak: “If there is no truth, then, there can be no just claims against tyranny and no evidence of violation of rights, one way or the other.  Appeal to truth is an indispensable condition for the practice of liberty.”

6.       Proprju għalhekk, min iħaddan ir-relativiżmu u l-ħsieb li l-verità  hija komodità inkonvenjenti qiegħed fil-fatt jilgħab, l-ewwel, mad-demokrazija u l-istituzzjonijiet tagħha, u t-tieni mal-valuri profondi u fundamentali tagħha.  Mingħajr il-bżonn ta’ l-identifikazzjoni u riċerka ċara bejn dak li huwa falz u dak li huwa veru, jibqa’ biss il-poter.  Il-poter, jekk isir għan fih innifsu, jwassal lill-bnedmin jagħmlu minn kollox, inkluż li jgħawwġu, jgħidu l-gideb u jimmalafamaw. Dan huwa żgur żbaljat, però sfortunatament id-disperazzjoni u n-nuqqas ta’ konoxxenza tal-ħajja twasslek għal dak.  Il-pajjiż tagħna wkoll għaddej minn din il-ġlieda sabiex tirbaħ il-verità, u Platun jaf li għandu segwaċi minna.