1. Għalkemm diversi jistgħu jaħsbu li dan huwa sajf bħall-oħrajn, fil-fatt mhuwiex. Hemm min qiegħed jara dan fil-lenti tal-mistrieħ li wara kull elezzjoni jidher li jinżel fuq kull partit. Biss, fil-fatt, dik l-apparenza mhix. Veru li għad fadal tlett snin ta’ din il-leġislatura mill-iktar ikkumplikata. Imma dak li jista’ jsir u anzi, ngħid li għandu jsir, f’dawn il-ġimgħat li ġejjin ser ikun determinanti fit-tul.
Vantaġġi u żvantaġġi
2. F’dan hemm ’il fuq u ’l isfel tal-pożizzjoni politika. Fuq naħa hemm min qiegħed “jistrieħ” fuq dak li seħħ f’Ġunju, u fuq l-oħra hemm differenza. Hemm min jista’ jaħseb li l-Partit fil-Gvern qiegħed jidher li qiegħed “jiżżarma” għax qabad it-triq għan-niżla. Imma hemm min qiegħed jikkunsidra punti oħra. Huwa minnu li esternament jidher li diversi li kellhom kariga fil-Partit Laburista rriżenjaw jew għażlu li jimxu f’direzzjoni oħra. Fuq linja oħra jista’ wkoll jiġi kontemplat li dawn waslu f’din il-venda għax jaraw li l-aħħar riżultat jitlob miżuri u deċiżjonijiet differenti. Xejn ma huwa eskluż, imma jibqa’ l-fatt li dak kolli li ġej huwa determinanti.
X’voti għandu?
3. Ir-riżultati, speċjalment dawk tal-Parlament Ewropew, daqqew qanpiena ta’ attenzjoni. Il-Partit Laburista naqqas sew fil-voti u fil-persentaġġ elettorali. Biss żamm, tajjeb jew ħażin, it-tama li għadu fil-pożizzjoni li jikkumbatti elezzjoni ġenerali oħra. L-ewwel, għax huwa naqqas, imma l-voti marru għand kandidati indipendenti u mhux fuq il-Partit Nazzjonalista; u t-tieni, żamm il-maġġoranza relattiva li fl-aħħar mill-aħħar tibqa’ tiggarantixxi l-Gvern fir-raba’ leġiżlatura. Mhux biss, imma f’dan jista’ wkoll idawwar l-attenzjoni elettorali vera tiegħu sabiex jindirizza lil dawk li mhuwiex wisq indirizzati. F’kelma waħda, il-parti tal-elettorat li għażel li ma jivvutax. Għaliex jifhem dawk li għandu bħala voti u dawk li jista’ jaħseb li jista’ jirkupra.
Kollettivament
4. Ix-xenarju mhuwiex tant sabiħ f’dan imma hemm, independentement mill-għidut, l-ilsna mhux tajba u dawk li jaħsbu li jifhmu imma li ma jifhmux, forma ta’ responsabbiltà kollettiva. Waħda li għandha l-piż politiku. Għax dawk li kienu hemm fil-karigi varji, f’dik it-telfa, ilkoll qed jieħdu pass lura fl-umiltà jew fis-suppervja. Imma xorta, f’dan qiegħed ċertament isir. L-iżvantaġġ tal-Partit Laburista huwa li fuq naħa ser jitlef ċerta esperjenza politika, u fuq l-oħra għandu l-vantaġġ li jista’ jibni jew jidher li qiegħed jibni mill-ġdid. U f’dan hemm dak il-bżonn elettorali tal-immaġini u tal-metodi, wara dak kollu li matul din is-sena, xahar wara xahar, qiegħed joħroġ. Skandli u tradimenti varji. Pożizzjoni politika, għalhekk, li tista’ tkun f’forma tal-aħħar karta iddisprata jew le, u tista’ tkun ukoll opportunità interessanti.
Favur jew kontra
5. Iltqajt ma’ dawk li għandhom it-teorija li dan huwa l-bidu tat-tmiem tal-Prim Ministru attwali. Jista’ jkun. Dan li għaddej jista’ jidher li huwa parti minn proċess biex titnaqqaslu mis-saħħa interna fil-partit. Jista’ wkoll jindika li mhux kull parti tal-Partit Laburista lesta li taħdem taħtu u allura trid ukoll tipprospetta li tneħħih. Imma l-fatt jibqa’ li nqabad proċess intern ta’ diskussjoni, dibattitu u formazzjoni ta’ team ġdid. Wieħed li għad għandu numru ta’ fatturi li jgħaqqduh. Ċertament l-antagoniżmu żejjed u bla forma ta’ sens jew strateġija loġika li qiegħed jidher fid-dibattitu politiku nazzjonali. Estremiżmi u reazzjonarjaniżmu bla boxxla, anki min-naħa tagħna. Ma’ dawn, però, iktar determinanti hemm numru ta’ valuri li jorbtu u jiffurmaw il-bażi u l-għeruq tiegħu.
Għadu Partit tal-Ħaddiema?
6. F’dak li ġej f’Settembru, ftit jiem oħra, huwa wkoll determinanti fl-għażla tal-fond u l-qalba politika tal-Partit Laburista. L-esperjenza politika preċedenti fid-direzzjoni tal-partit mill-2013 ’il quddiem bniet issa l-idea interna u opinjoni konvinta li din kienet żbaljata. Waħda li telqet ’il bgħid mill-ġlieda għall-klassi tal-ħaddiem, li f’numru ta’ mumenti saret ferm aħjar mill-Partit Nazzjonalista u waħda li fil-preżent tidher kollox barra d-difiża ta’ dawk li huma l-iktar ’l isfel. Jekk ser ikun hemm din il-bidla fil-pożizzjoni strateġika u metodoloġika, allura l-pożizzjoni politika tinbidel. Iċ-ċentru xellug moderat abbandunat li hemm fih, u li ma jħossux rappreżentat, jaf f’dan jinġibed lura. Mhux biss, imma hemm l-effett li ma jistax jiġi traskurat li meta dawk assoċjati sew mar-“reġim” ta’ qabel ma jibqgħux hemm, allura jaf jitwieled effett differenti. Proprju f’dan ngħid aktar li m’għandniex inkunu żbaljati f’li ninjoraw dak li qiegħed isir u ma niċċaqilqux ukoll.
Il-Futur
7. Il-Futur ħadd ma rah. Ftit inqas dak li ġej f’Settembru u wisq inqas dak li ser ikun f’elezzjoni ġenerali oħra. Hemm sfidi elettorali kbar għaddejjin li m’aħniex naraw biżżejjed. Jidher biss li huwa l-Partit Laburista li għandu bżonnhom, però huwa l-każ li l-Partit Nazzjonalista wkoll għandu jidħol b’responsabbiltà li jwettaq. Għax il-fatt jibqa’ li l-vot għall-partit bħalissa fl-Oppożizzjoni ma żdiedx u bqajna mal-marġini tat-42% u dan wara snin ta’ traġedji politiċi kontinwi u kostanti kommessi mill-Partit Laburista. Iżda indipendentement minn dan, li ċertament jitlob aktar attenzjoni, fil-preżent, għal parti mill-elettorat qiegħed jiġi reġistrat li l-Partit Laburista qiegħed jidher li qiegħed iwettaq dak li huwa mistenni minnu.
Jibqa’ determinanti
8. Kemm dak li jidher sejjer verament iseħħ fir-realtà, dik ħaġa oħra. Imma l-fatt ċertament jibqa’ li dan huwa xahar determinanti għall-politika Maltija.
25.8.24
ANDREA CAMILLERI
1. Ftit huma l-iskużi veri li wieħed jista’ jivvinta biex ma jaqrax. Fid-dinja. F’pajjiżna wkoll. Ma jeżistux raġunijiet sabiex ma naqrawx. Nibqa’ nikteb ukoll bit-tama li nħajjar ftit bnedmin oħra bħali li jaqbdu regolarment ktieb f’idejhom. Il-ġid li joħroġ mill-qari huwa kbir. Jassigura bnedmin aqwa u jibni demokrazija isbaħ. Iktar ma jkun hemm soċjetà li taqra, iktar tassigura li titmexxa tajjeb. Li jkun hemm amministrazzjoni li tieħu ħsieb tirrispetta lill-bnedmin li tagħhom għandha r-responsabbiltà. Tirrispetta l-intelliġenza u tagħtihom id-dinjità li ħaqqhom, li twieldu bihom. Meta xi ħadd isib pajjiż li huwa nieqes mill-qari tal-gazzetti, tal-kotba u ta’ dak kollu li hemm, ikollu aktar x’jittantah sabiex jabbuża. Fil-ftit u anki fil-bosta, għax jaf li ma hemm ħadd li ser jinduna. Dmir il-politiku fil-fatt huwa li, anki jekk m’għandux bnedmin li jaqraw, hu jrid jassigura u jorbot lilu nnifsu li għandu jimxi bħallikieku huma jafu.
Ma naqasx
2. F’dan, f’dawn il-jiem ftakarna li għaddew diġà ħames snin (17 ta’ Lulju 2017) mill-mewt ta’ dan il-bniedem. Qrajt xi kitbiet u riflessjonijiet li dehru. Fakkruh fl-istima li ħaqqu. Bniedem, tifel uniku, li qatta’ l-parti l-kbira ta’ ħajtu jgħallem, u għalkemm ipprova jikteb u jippubblika, dan fil-bidu ma kienx b’tant suċċess. Imma mill-1992 ’il quddiem qabad triq irriversibbli. Fl-età ta’ sitta u sittin sena deher il-ktieb La Stagione della Caccia. Wieħed li minnu nfetaħ kapitolu, għalih ċertament, imma mhux biss. Fil-fatt, bih irreġistra suċċess u jingħad f’termini ġenerali li mill-1996 kellu tmintax-il elf ktieb tiegħu li nxtraw. Fl-1998 għadda għal disa’ mitt elf, u jingħad li qabel ma miet kien hemm xejn inqas minn ħmistax-il miljun ktieb tiegħu li nxtraw.
Raġunijiet
3. F’dan hemm is-sabiħ ta’ dan is-suċċess. Kotba miktuba b’intelliġenza, fejn mingħajr ma trid tinqabad taqrahom u tmexxi ruħek sal-aħħar u b’ħeffa. L-istorja, l-ambjent u l-karattri huma partikolari u f’ħafna, ċertament, viċin tagħna. Nifhuhom bħala Maltin aħjar minn popli oħra. Nistgħu, jekk ma nidħlux fiż-żraben ta’ persunaġġ, indaħħlu oħrajn, ħbieb u konoxxenzi personali tagħna. Jolqot direttament, u fl-istess ħin jiftaħ l-għajnejn fuq kif il-bnedmin iġibu ruħhom ma’ xulxin. Hemm mhux biss storja intelliġentissima, imma hemm studju tal-karattri dettaljat. Proċess li jwasslet fi kważi dak li tmiss meta tqaxxar basla. Studju tal-Isqallin, li b’xi mod, nagħrfu aktar. Kont, f’dan, fortunat li ftit wara li ppubblika l-ktieb La Concessione del telefono (1998) introduċewni miegħu. L-Avukat Pawlu Lia, li huwa fost dawk li fil-professjoni jaqra ħafna u sew, kellimni dwaru u silifuli. Qrajtu, u minn hemm bqajt, tul is-snin, infittex u naqra l-kotba varji l-oħra tiegħu.
Aktar minn hekk
4. Kull ktieb li ppubblika kellu s-suċċess partikolari tiegħu. Aktar u aktar meta bdew jidhru l-kotba iddedikati lill-Kummissarju Salvo Montalbano. Wieħed f’wieħed, b’aktar karattri, stejjer u investigazzjonijiet. Dak li permezz tal-attur Luca Zingaretti mhux biss ħa l-ħajja, imma deher kontinwament b’suċċess fuq l-istazzjoni nazzjonali Taljan RAI u fuq diversi stazzjonijiet ta’ pajjiżi oħra. F’dan daħal f’perjodu twil, fejn kull ma miss fil-kitba kellu u rreġistra l-bejgħ. Ħafna bdew jaqrawh. Ħafna wkoll bdew jinżlu Sqallija biex jaraw fejn inġibdu x-xeni. Imma f’dan il-proċess kien hemm ukoll dikjarazzjoni ta’ ndafa u onestà intellettwali. Għażel li l-maġġor parti tal-kotba tiegħu jiġu fdati lil Sellerio Editore. Dik id-dar tal-pubblikazzjoni li diġà kellha ċertu suċċess meta stampat il-ktieb ta’ Leonardo Sciascia (1921-1989) (li għal dan ħaqqu wkoll kitba) iddedikat lil Aldo Moro, L’Affare Moro (1978).
Għażilha sew
5. Għażilha proprju għax sikula minn Palermo u nieqsa minn kull rabta ta’ illegalità mafjuża. F’ħafna, il-kotba stampati b’qoxra blu skura saret u bidlet l-identifikazzjoni tagħha. Minn dik tal-editur Enzo Sellerio għal dik ta’ Camilleri. Linja li ġiebet suċċess kbir għax dak kolli li kiteb huwa, u dan, fuq is-suġġetti varji tad-dinja tiegħu ġew ippubblikati u nxtraw sew. Naf min għandu l-kollezzjoni sħiħa tagħhom (madwar 162 ktieb), sbieħ sbieħ fuq l-ixkafef ta’ daru. F’dan ukoll, din l-alleanza serviet sabiex tgħolli l-prestiġju tal-gżira, li kif nafu, mhux dejjem hija fost l-aqwa. Tat idea differenti tal-għerf u s-sens komun li jiġri fit-toroq u mal-isqaqien tagħha. Diretta lejn is-sewwa fir-riċerka għal-leġittimità u l-legalità. Imma fuq kollox, kitba li fil-maġġor parti tagħha hija pjaċevoli u li ma tħallilek ebda skuża sabiex ma taqbadx ktieb u taqrah.
Varjetà
6. Għalkemm f’ħafna huwa magħruf mal-persunaġġ ta’ Montalbano, kiteb ħafna iktar. Għandu tnejn li huma partikolarment interessanti għalija. L-ewwel, Il Colore del Sole (2007), iddedikat lil Michelangelo Merisi da Caravaggio, li huwa sabiħ ħafna. Hemm ukoll wieħed minn dawk iddedikati lil Luigi Pirandello (1867-1936). Iben Sqalli wkoll, li ta’ studenti konna ġejna introdotti għalih, l-iktar bil-kapulavur tiegħu Il fu Mattia Pascal, li ċertament jimmerita u jrid ħsieb u attenzjoni. Ftit ilu, f’dan kont qrajt Biografia del Figlio Cambiato (2000), dedikat minn Camilleri lil Pirandello. Ktieb li mhuwiex bijografija fit-termini li aħna mdorrijin bihom għax fih kwantità kbira ta’ osservazzjonijiet speċjali. Dawk li ġew minn konoxxenza iktar viċin tal-awtur. Dawk li jimmarkawk l-iktar ukoll fil-punt li Pirandello baqa’, minkejja kollox iżomm lil martu, li kif inhuwa magħruf kellha problemi ta’ saħħa mentali, fid-dar. Għamel ħmerijiet f’dinja xejn faċli u f’esperjenza diffiċli ħafna, imma mhux dan. Ktieb li mhux fil-linja tal-oħrajn, imma li ħaqqu jinqara.
Fid-dinja tagħna
7. Nikteb iktar dwar dan għax fid-dinja tal-iftaħir li ninsabu fiha smajna b’pompa kemm ġew mislufa iktar kotba mil-libreriji pubbliċi tagħna. Imma la smajna fuq kemm il-Gvern Ċentrali u l-Kunsilli Lokali qed jonfqu f’kotba għalihom, u anqas fuq l-istatistika riċenti li turi kemm, bħala poplu, ma naqrawx. Anqas fuq kemm qegħdin ibatu dawk li jistampaw il-kotba f’pajjiżna. F’dawn l-aħħar snin intlifna fuq ħafna “progress” ekonomiku, imma ma sibniex kemm hemm rigress fil-qari. Pajjiżna jrid ikollu politika nazzjonali demokratika favur il-qari. Waħda li tinsisti li jinxtraw ferm u ferm iktar kotba. Nittamaw li kitbet Camilleri tgħin xi ftit biex tinfluwenza u tħajjar sabiex dan iseħħ.
Ma naqasx
2. F’dan, f’dawn il-jiem ftakarna li għaddew diġà ħames snin (17 ta’ Lulju 2017) mill-mewt ta’ dan il-bniedem. Qrajt xi kitbiet u riflessjonijiet li dehru. Fakkruh fl-istima li ħaqqu. Bniedem, tifel uniku, li qatta’ l-parti l-kbira ta’ ħajtu jgħallem, u għalkemm ipprova jikteb u jippubblika, dan fil-bidu ma kienx b’tant suċċess. Imma mill-1992 ’il quddiem qabad triq irriversibbli. Fl-età ta’ sitta u sittin sena deher il-ktieb La Stagione della Caccia. Wieħed li minnu nfetaħ kapitolu, għalih ċertament, imma mhux biss. Fil-fatt, bih irreġistra suċċess u jingħad f’termini ġenerali li mill-1996 kellu tmintax-il elf ktieb tiegħu li nxtraw. Fl-1998 għadda għal disa’ mitt elf, u jingħad li qabel ma miet kien hemm xejn inqas minn ħmistax-il miljun ktieb tiegħu li nxtraw.
Raġunijiet
3. F’dan hemm is-sabiħ ta’ dan is-suċċess. Kotba miktuba b’intelliġenza, fejn mingħajr ma trid tinqabad taqrahom u tmexxi ruħek sal-aħħar u b’ħeffa. L-istorja, l-ambjent u l-karattri huma partikolari u f’ħafna, ċertament, viċin tagħna. Nifhuhom bħala Maltin aħjar minn popli oħra. Nistgħu, jekk ma nidħlux fiż-żraben ta’ persunaġġ, indaħħlu oħrajn, ħbieb u konoxxenzi personali tagħna. Jolqot direttament, u fl-istess ħin jiftaħ l-għajnejn fuq kif il-bnedmin iġibu ruħhom ma’ xulxin. Hemm mhux biss storja intelliġentissima, imma hemm studju tal-karattri dettaljat. Proċess li jwasslet fi kważi dak li tmiss meta tqaxxar basla. Studju tal-Isqallin, li b’xi mod, nagħrfu aktar. Kont, f’dan, fortunat li ftit wara li ppubblika l-ktieb La Concessione del telefono (1998) introduċewni miegħu. L-Avukat Pawlu Lia, li huwa fost dawk li fil-professjoni jaqra ħafna u sew, kellimni dwaru u silifuli. Qrajtu, u minn hemm bqajt, tul is-snin, infittex u naqra l-kotba varji l-oħra tiegħu.
Aktar minn hekk
4. Kull ktieb li ppubblika kellu s-suċċess partikolari tiegħu. Aktar u aktar meta bdew jidhru l-kotba iddedikati lill-Kummissarju Salvo Montalbano. Wieħed f’wieħed, b’aktar karattri, stejjer u investigazzjonijiet. Dak li permezz tal-attur Luca Zingaretti mhux biss ħa l-ħajja, imma deher kontinwament b’suċċess fuq l-istazzjoni nazzjonali Taljan RAI u fuq diversi stazzjonijiet ta’ pajjiżi oħra. F’dan daħal f’perjodu twil, fejn kull ma miss fil-kitba kellu u rreġistra l-bejgħ. Ħafna bdew jaqrawh. Ħafna wkoll bdew jinżlu Sqallija biex jaraw fejn inġibdu x-xeni. Imma f’dan il-proċess kien hemm ukoll dikjarazzjoni ta’ ndafa u onestà intellettwali. Għażel li l-maġġor parti tal-kotba tiegħu jiġu fdati lil Sellerio Editore. Dik id-dar tal-pubblikazzjoni li diġà kellha ċertu suċċess meta stampat il-ktieb ta’ Leonardo Sciascia (1921-1989) (li għal dan ħaqqu wkoll kitba) iddedikat lil Aldo Moro, L’Affare Moro (1978).
Għażilha sew
5. Għażilha proprju għax sikula minn Palermo u nieqsa minn kull rabta ta’ illegalità mafjuża. F’ħafna, il-kotba stampati b’qoxra blu skura saret u bidlet l-identifikazzjoni tagħha. Minn dik tal-editur Enzo Sellerio għal dik ta’ Camilleri. Linja li ġiebet suċċess kbir għax dak kolli li kiteb huwa, u dan, fuq is-suġġetti varji tad-dinja tiegħu ġew ippubblikati u nxtraw sew. Naf min għandu l-kollezzjoni sħiħa tagħhom (madwar 162 ktieb), sbieħ sbieħ fuq l-ixkafef ta’ daru. F’dan ukoll, din l-alleanza serviet sabiex tgħolli l-prestiġju tal-gżira, li kif nafu, mhux dejjem hija fost l-aqwa. Tat idea differenti tal-għerf u s-sens komun li jiġri fit-toroq u mal-isqaqien tagħha. Diretta lejn is-sewwa fir-riċerka għal-leġittimità u l-legalità. Imma fuq kollox, kitba li fil-maġġor parti tagħha hija pjaċevoli u li ma tħallilek ebda skuża sabiex ma taqbadx ktieb u taqrah.
Varjetà
6. Għalkemm f’ħafna huwa magħruf mal-persunaġġ ta’ Montalbano, kiteb ħafna iktar. Għandu tnejn li huma partikolarment interessanti għalija. L-ewwel, Il Colore del Sole (2007), iddedikat lil Michelangelo Merisi da Caravaggio, li huwa sabiħ ħafna. Hemm ukoll wieħed minn dawk iddedikati lil Luigi Pirandello (1867-1936). Iben Sqalli wkoll, li ta’ studenti konna ġejna introdotti għalih, l-iktar bil-kapulavur tiegħu Il fu Mattia Pascal, li ċertament jimmerita u jrid ħsieb u attenzjoni. Ftit ilu, f’dan kont qrajt Biografia del Figlio Cambiato (2000), dedikat minn Camilleri lil Pirandello. Ktieb li mhuwiex bijografija fit-termini li aħna mdorrijin bihom għax fih kwantità kbira ta’ osservazzjonijiet speċjali. Dawk li ġew minn konoxxenza iktar viċin tal-awtur. Dawk li jimmarkawk l-iktar ukoll fil-punt li Pirandello baqa’, minkejja kollox iżomm lil martu, li kif inhuwa magħruf kellha problemi ta’ saħħa mentali, fid-dar. Għamel ħmerijiet f’dinja xejn faċli u f’esperjenza diffiċli ħafna, imma mhux dan. Ktieb li mhux fil-linja tal-oħrajn, imma li ħaqqu jinqara.
Fid-dinja tagħna
7. Nikteb iktar dwar dan għax fid-dinja tal-iftaħir li ninsabu fiha smajna b’pompa kemm ġew mislufa iktar kotba mil-libreriji pubbliċi tagħna. Imma la smajna fuq kemm il-Gvern Ċentrali u l-Kunsilli Lokali qed jonfqu f’kotba għalihom, u anqas fuq l-istatistika riċenti li turi kemm, bħala poplu, ma naqrawx. Anqas fuq kemm qegħdin ibatu dawk li jistampaw il-kotba f’pajjiżna. F’dawn l-aħħar snin intlifna fuq ħafna “progress” ekonomiku, imma ma sibniex kemm hemm rigress fil-qari. Pajjiżna jrid ikollu politika nazzjonali demokratika favur il-qari. Waħda li tinsisti li jinxtraw ferm u ferm iktar kotba. Nittamaw li kitbet Camilleri tgħin xi ftit biex tinfluwenza u tħajjar sabiex dan iseħħ.
IMBIERKA U QADDISA
1. F’dawn il-jiem nieqaf u nħares lura lejn dawk li ġew qabilna. Dawk li elfejn sena ilu kienu hawn, jew b’xi mod ġew hawn. F’dak iż-żmien meta dawn il-gżejjer ingħaqdu mar-Repubblika Rumana, bil-vantaġġ u s-saħħa li kellha. Mingħajr ma rrid naħseb f’dawk li ġew u sabu art mimlija b’tempji preistoriċi għalina u ċertament huma stess kienu jarawhom ferm qabilhom. Mhux biss dawk li għadhom fuq saqajhom fil-preżent, imma wkoll dawk li kienu hemm fil-passat. Ikolli ngħid kienu impressjonati b’dak li sabu u dawn kellhom iktar id-diffikultà li riedu jintroduċu tempji ġodda b’allat tagħhom magħhom. Min jaf x’qalu dawk li kien hawn diġà.
Wara s-60 WK
2. F’dawk it-tlett mitt sena sakemm wasal San Pawl, id-dinja reliġjuża kienet inbidlet. Dawk li kienu hawn għaddew minn ħafna u saru iktar viċin il-kultura Rumana, anki fid-dinja tal-qdusija. Fittxew u ma nqatgħux mis-sejħa li jkunu bnedmin aħjar milli kienu. Fis-sens seta’ kien hemm iktar l-għarfien li qabel il-Greċja Antika u Ruma stess kien hawn ċiviltà qaddisa u soda. Għax trid ikollok saħħa, determinazzjoni fuq naħa u qima fuq l-oħra biex tibni tempji tal-qies bil-ġebel tqil li bih inbnew. Element li għadda fil-ġenerazzjonijiet. Bnejna diversi knejjes u kif ikollna l-opportunità għadna nħossu din il-vokazzjoni li nibnu aktar. Rari li nwaqqgħu li għandna biex nibnu flokhom. Kull post ta’ qima jgħix ma’ oħrajn u jibqa’ wkoll jirrappreżenta ż-żmien li fih sar. Imma l-punt hu li dawn il-gżejjer kienu, għal darb’oħra, parti minn bidla reliġjuża. Dawk li kienu hawn sofrew huma wkoll mill-persekuzzjonijiet li twieldu wara.
Ċiċerun
3. Anki meta taqra l-mod u s-sehem li kellhom fil-proċess li kellu jsir kontra Gaius Verres (70 QK) l-bnedmin ta’ hawn. Kif ukoll meta tikkunsidra u tqis li mill-ħsibijiet kollha li setgħu ġew f’moħħhom quddiem persuna li salva imma li attakkatu lifgħa, kienet il-ġustizzja u l-qdusija tiegħu li raw. Veru wkoll li nafu li dawn il-gżejjer għamlu perjodu mhux abitati bħal ma kienu imma jew l-art, l-ambjent li kkundizzjonahom, jew dwk li fid-demm għażlu li jiġu lura xorta lejn għeruqhom u xorta marru lura li jkunu f’art ta’ qdusija. Il-fatt jibqa’ li f’din l-art hawn repożitorju ta’ tjubija li ma tinsabx f’postijiet oħra. Anki jekk niġu mkasbra jew uħud minna stess jiddisprezzaw lil ħutom, nibqgħu poplu li jħares lejn is-sewwa. Nibqgħu dawk li għandna depożitat fina aġir li huwa mwieled mis-sewwa. Kellna min huwa mqareb. Min żbalja sew, imma ma kellniex l-atti ta’ vjolenza u massakri li popli oħra raw u għaddew minnhom.
Għaliex ngħid dan
4. F’dan kollu hawn forza ta’ moderazzjoni f’din l-art. Waħda li welldet diversi bnedmin twajba u li ddedikaw, u għadhom iddedikati, sabiex iwettqu atti ta’ ġenerożità fil-konfront ta’ oħrajn. Kemm Maltin u Għawdxin li kif jiġi żmien is-sajf tarahom iqattgħu l-ħin tal-mistrieħ tagħhom f’missjonijiet ma’ popli inqas ixxurtjati minn tagħna. Kemm ma’ dawn hemm ukoll dawk li jagħtu ħin fil-volontarjat lill-festi u lill-knejjes tagħna. Jarmaw, iżarmaw, qalbhom tħabbat sabiex l-affarijiet isiru aħjar minn qabel. Fejn l-estern u l-intern reliġjuż tagħhom isir b’aktar impenn u b’atti ta’ altruwiżmu. Kull min jimpenja ruħu jħossu dejjem iktar parti minn proċess salutari. Fuq naħa kontinwazzjoni mal-passat u fuq l-oħra parteċipazzjoni attiva fil-preżent sabiex il-futur jibqa’ jiġi garantit.
Apprezzament
5. Nitmaqdru u nħallu wkoll lil min inaqqsilna billi mhux kull persuna taġixxi sewwa. Imma l-fatt jibqa’ li m’hawnx biżżejjed vuċijiet favur l-apprezzament lejn dak li qiegħed ikompli jsir. Diversi bnedmin, fil-ħidma qawwija tagħhom favur l-oħrajn ma jsibux min jirrikonoxxi verament. Hawn dożi tal-politikament korrett fejn ikun hemm inċens skadut li jittajjar li jidher li qisu qiegħed jifhem. Imma fil-verità ma hemmx dak li huwa neċessarju biex nirrikonoxxu li aħna li aħna għax hawn ferm iktar milli naħsbu li mhux mbierka u mexjin lejn il-qdusija tagħhom. Nirrikonoxxi f’dan li hawn ferm iktar tajjeb milli hawn minn dak li mhuwiex. Nirrikonoxxi li hawn ferm iktar bnedmin li jridu jwettqu s-sewwa u ma jweġġgħux lill-oħrajn.
Santa Marija
6. Tmiss ferm iktar dan waqt u b’mod speċjali tul din il-ġimgħa li għaddiet. Fid-diversi knejjes, parroċċi u attivitajiet reliġjużi mingħajr ma trid, l-ewwel, tmur lura lejn il-passat li għadu sod fil-preżent; u t-tieni, li tifhem li diversi għadhom b’rispett lejn il-festa jieqfu u jnaqqsu mill-ħidma lavorattiva tagħhom. Hemm paċi interna li tgħaqqadna. Hemm viżjoni ċara li din il-gżira li m’għandhiex bżonn tkun dak li mhijiex, imma li tkompli tħares u tikkultiva l-għeruq tagħha. Hemm sens ta’ direzzjoni u boxxla li għadha taħdem sabiex nitkellmu fis-sew u nagħrfu dawk li huma l-valuri fundamentali Nsara tagħna. Ma niġġudikawx malajr. Wisq anqas ma nikkundannaw il-bnedmin għall-forka. F’dan, għalhekk, għandna dmir napprezzaw u nirrikonoxxu dan il-wirt, proprju għax ninsabu f’art speċjali. Waħda mbierka u qaddisa.
Wara s-60 WK
2. F’dawk it-tlett mitt sena sakemm wasal San Pawl, id-dinja reliġjuża kienet inbidlet. Dawk li kienu hawn għaddew minn ħafna u saru iktar viċin il-kultura Rumana, anki fid-dinja tal-qdusija. Fittxew u ma nqatgħux mis-sejħa li jkunu bnedmin aħjar milli kienu. Fis-sens seta’ kien hemm iktar l-għarfien li qabel il-Greċja Antika u Ruma stess kien hawn ċiviltà qaddisa u soda. Għax trid ikollok saħħa, determinazzjoni fuq naħa u qima fuq l-oħra biex tibni tempji tal-qies bil-ġebel tqil li bih inbnew. Element li għadda fil-ġenerazzjonijiet. Bnejna diversi knejjes u kif ikollna l-opportunità għadna nħossu din il-vokazzjoni li nibnu aktar. Rari li nwaqqgħu li għandna biex nibnu flokhom. Kull post ta’ qima jgħix ma’ oħrajn u jibqa’ wkoll jirrappreżenta ż-żmien li fih sar. Imma l-punt hu li dawn il-gżejjer kienu, għal darb’oħra, parti minn bidla reliġjuża. Dawk li kienu hawn sofrew huma wkoll mill-persekuzzjonijiet li twieldu wara.
Ċiċerun
3. Anki meta taqra l-mod u s-sehem li kellhom fil-proċess li kellu jsir kontra Gaius Verres (70 QK) l-bnedmin ta’ hawn. Kif ukoll meta tikkunsidra u tqis li mill-ħsibijiet kollha li setgħu ġew f’moħħhom quddiem persuna li salva imma li attakkatu lifgħa, kienet il-ġustizzja u l-qdusija tiegħu li raw. Veru wkoll li nafu li dawn il-gżejjer għamlu perjodu mhux abitati bħal ma kienu imma jew l-art, l-ambjent li kkundizzjonahom, jew dwk li fid-demm għażlu li jiġu lura xorta lejn għeruqhom u xorta marru lura li jkunu f’art ta’ qdusija. Il-fatt jibqa’ li f’din l-art hawn repożitorju ta’ tjubija li ma tinsabx f’postijiet oħra. Anki jekk niġu mkasbra jew uħud minna stess jiddisprezzaw lil ħutom, nibqgħu poplu li jħares lejn is-sewwa. Nibqgħu dawk li għandna depożitat fina aġir li huwa mwieled mis-sewwa. Kellna min huwa mqareb. Min żbalja sew, imma ma kellniex l-atti ta’ vjolenza u massakri li popli oħra raw u għaddew minnhom.
Għaliex ngħid dan
4. F’dan kollu hawn forza ta’ moderazzjoni f’din l-art. Waħda li welldet diversi bnedmin twajba u li ddedikaw, u għadhom iddedikati, sabiex iwettqu atti ta’ ġenerożità fil-konfront ta’ oħrajn. Kemm Maltin u Għawdxin li kif jiġi żmien is-sajf tarahom iqattgħu l-ħin tal-mistrieħ tagħhom f’missjonijiet ma’ popli inqas ixxurtjati minn tagħna. Kemm ma’ dawn hemm ukoll dawk li jagħtu ħin fil-volontarjat lill-festi u lill-knejjes tagħna. Jarmaw, iżarmaw, qalbhom tħabbat sabiex l-affarijiet isiru aħjar minn qabel. Fejn l-estern u l-intern reliġjuż tagħhom isir b’aktar impenn u b’atti ta’ altruwiżmu. Kull min jimpenja ruħu jħossu dejjem iktar parti minn proċess salutari. Fuq naħa kontinwazzjoni mal-passat u fuq l-oħra parteċipazzjoni attiva fil-preżent sabiex il-futur jibqa’ jiġi garantit.
Apprezzament
5. Nitmaqdru u nħallu wkoll lil min inaqqsilna billi mhux kull persuna taġixxi sewwa. Imma l-fatt jibqa’ li m’hawnx biżżejjed vuċijiet favur l-apprezzament lejn dak li qiegħed ikompli jsir. Diversi bnedmin, fil-ħidma qawwija tagħhom favur l-oħrajn ma jsibux min jirrikonoxxi verament. Hawn dożi tal-politikament korrett fejn ikun hemm inċens skadut li jittajjar li jidher li qisu qiegħed jifhem. Imma fil-verità ma hemmx dak li huwa neċessarju biex nirrikonoxxu li aħna li aħna għax hawn ferm iktar milli naħsbu li mhux mbierka u mexjin lejn il-qdusija tagħhom. Nirrikonoxxi f’dan li hawn ferm iktar tajjeb milli hawn minn dak li mhuwiex. Nirrikonoxxi li hawn ferm iktar bnedmin li jridu jwettqu s-sewwa u ma jweġġgħux lill-oħrajn.
Santa Marija
6. Tmiss ferm iktar dan waqt u b’mod speċjali tul din il-ġimgħa li għaddiet. Fid-diversi knejjes, parroċċi u attivitajiet reliġjużi mingħajr ma trid, l-ewwel, tmur lura lejn il-passat li għadu sod fil-preżent; u t-tieni, li tifhem li diversi għadhom b’rispett lejn il-festa jieqfu u jnaqqsu mill-ħidma lavorattiva tagħhom. Hemm paċi interna li tgħaqqadna. Hemm viżjoni ċara li din il-gżira li m’għandhiex bżonn tkun dak li mhijiex, imma li tkompli tħares u tikkultiva l-għeruq tagħha. Hemm sens ta’ direzzjoni u boxxla li għadha taħdem sabiex nitkellmu fis-sew u nagħrfu dawk li huma l-valuri fundamentali Nsara tagħna. Ma niġġudikawx malajr. Wisq anqas ma nikkundannaw il-bnedmin għall-forka. F’dan, għalhekk, għandna dmir napprezzaw u nirrikonoxxu dan il-wirt, proprju għax ninsabu f’art speċjali. Waħda mbierka u qaddisa.
LUIGI STURZO
1. Fid-dinja, tmiss u taqra dwar diversi bnedmin fil-kwalitajit u l-abbiltajiet li għandhom jew li kellhom. Mingħajr ma trid, fost ideat oħra tagħraf li hemm tlett kategoriji distinti. Hemm dawk li kapaċi jkunu forza ta’ distruzzjoni. Ikissru li jsibu u l-abbiltà tagħhom tieqaf hemm u wara ma jkunux kapaċi jibnu mill-ġdid dak li huma stess ikunu farrku. Anzi, ma jkunux anqas kapaċi jifhmu li waqt li qed jaġixxu jkunu qed jeradikaw dak li kien hemm fix-xejn u għal xejn. Hemm ukoll kategorija ta’ dawk li mhumiex kapaċi jieħdu ebda linja u ssibhom passivi, jistennew lill-oħrajn jaġixxu mingħajr ma jafu fejn sejrin. Hemm dawk, minflok, aktar aħjar u li kapaċi jibnu. Bnedmin li jsibu ruħhom jew iridu jibnu fuq it-tifrik li jsibu ta’ oħrajn, jew li jagħrfu li jridu jibdlu dak li mhuwiex tajjeb u li mhuwiex jaħdem, jew kapaċi joħolqu mill-ġdid.
Kien hekk
2. F’dawn il-jiem ftakart f’ħidmet dan il-bniedem. Imwieled ftit ’il bgħid minna fis-26 ta’ Novembru 1871 f’Caltagirone fi Sqallija u ġie nieqes fit-8 ta’ Awissu 1959 f’Ruma. Fil-ħamsa u sittin anniversarju mill-mewt tiegħu irriflettejt proprju fuq l-abbiltajiet tiegħu. Il-persuna li ġieb f’daqqa diversi oħra sabiex ġie ffurmat il-Partit Popolari Taljan. Il-partit li ħaddan il-linja politika Demokratika Kristjana u li kellu l-ewwel esperjenzi elettorali b’suċċess kbir. Kien hu dak li fit-18 ta’ Jannar 1919 għamel is-sejħa sabiex dawk b’saħħithom u fil-libertà jingħaqdu miegħu u ma’ oħrajn f’dak li kien qiegħed jinħoloq. Meta beda bil-kliem li għadhom rilevanti llum: “A tutti gli uomini liberi e forti, che in questa grave ora sentono alto il dovere di cooperare ai fini superiori della Patria, senza pregiudizi ne preconcetti, facciamo appello perché uniti insieme propugnano nella loro interessa gli ideali di giustizia e libertà.”
Fil-libertà
3. Waħda li tibqa’ hekk għax ibbażata fuq il-ġebla tax-xewka tal-libertà. Dik li għandha, fost faċċati oħra, żewġ partijiet importanti u f’dan din is-sejħa għalhekk irnexxiet. Proprju għax kull min huwa liberu għandu f’idu d-dritt pubbliku u politiku li jeżerċita l-vot, ikun kandidat u jiddikjara fil-miftuħ l-opinjonijiet li jħaddan. Mhux biss, imma fil-pożizzjoni partikolari l-libertà tfisser għall-Insara dik tal-kuxjenza. Dik li permezz tagħha kull persuna għandha d-dritt li ma taqbilx u ma tħaddanx il-linji politiċi żbaljati li l-awtoritajiet fil-pajjiż jieħdu. Li, anzi, għalhekk fil-libertà interna u esterna tagħhom jibqgħu jirreżistu dak li mhuwiex skont il-valuri fundamentali. Sejħa diretta lejn dik il-parti tas-soċjetà li kienet, fil-fatt, qegħda tiġi diskriminata u mwarrba għax kellha l-programm politiku li f’ħidmietha tispira ruħha mill-Kristjaneżmu.
Bniedem ta’ viżjoni
4. Fir-realtà, tifhem iktar ħidmet Sturzo proprju għax kienet indirizzata lejn twettiq ta’ diversi passi u miżuri għall-ġid tal-pajjiż. Ma kellux is-serp tal-vanaglorja, li kull politiku jkollu, idur ma’ saqajh. Dak li qal u dak li wettaq fil-maġġor parti parti baqa’ hemm għax sar verament għall-oħrajn. Waqt li tkun qiegħed iddur f’Caltagirone, waqt li tmur fuq il-qabar tiegħu fil-Knisja tas-Salvatur, tifhem il-preżenza tiegħu. Proprju għax kien il-persuna li fil-politika bena huwa, kif ukoll għen biex jispira oħrajn jibnu warajh fuq l-ideat u l-proposti li ħaddan.
Tiġdid
5. Fhimt aktar dan il-punt waqt li f’dawn il-jiem qrajt diskors li kien ressaq fi ħdan il-partit fit-18 ta’ Jannar 1926. Wara tlett snin hemm rendikont preċiż ta’ dak li kien għaddej. Jgħid hekk: “Tre anni di lavoro e di battaglie, di sforzi, di adattamenti, di sviluppo.” U dan sabiex jindika l-partit “una via che fosse una vita.” (Triq li hija l-ħajja.) Jispjega li dan seħħ minħabba diskussjonijiet varji oħra. Fi kritika aspra, f’ambjent fejn kien hemm reżistenza kbira għalih, ikkunsidrat bħala barrani f’pajjiżu. Jgħid hekk: “in mezzo a diffidenze o disprezzi o tolleranza, guardato quasi come un estraneo e più ancora, un intruso, nel corpo politico della nazione.” Dawk li kapaċi jkissru nagħrfu li jmaqdru bil-qawwa lil dawk li kapaċi jibnu.
Minn dan
6. Proprju f’dan il-proċess li huwa qabbad u ma qagħadx lura. La fl-ideat li kellu u lanqas fl-attakki politiċi li kellu jsofri. Diskorsu mimli ħsieb u b’sens tal-politika ta’ vera. Kliemu, mingħajr ma trid, tqegħdu lura fil-kuntest politiku attwali u tifhem li wara mitt sena għadu rilevanti għalina wkoll. Jikkritika b’intelliġenza dak li jindika bħala “la politica divenne arte senza pensiero” (il-politika ssir arti mingħajr ħsieb). Dan proprju għax il-klassi politika li kellha u għandha f’idejha l-poter: “era lontana dalla coscienza generale del paese” (kienet ’il bgħid mill-kuxjenza ġenerali tal-poplu). Biex tibni trid ideat, viżjoni u preżenza kostanti mal-elettorat tiegħek.
Ftit iktar
7. Daqshekk ieħor kliemu huwa rilevanti meta jgħid: “L’arte del governo e la vita parlamentare passavano in seconda linea, sicchè fu lasciata ai più audaci, ai più pro-caccianti; le democrazie non avevano la spinta delle grandi lotte per affinarsi nel pensiero e nella selezione degli uomini; solo ingigantiva lo stato nella perversione delle sue funzioni.” (L-arti tal-gvern u tal-ħajja parlamentari għaddiet f’linja sekondarja għax tħalliet f’idejn dawk l-iktar irresponsabbli, li jaħtfu l-aktar; fejn id-demokraziji ma baqagħlhomx l-imbuttatura tal-ġlidiet il-kbar biex jirfinaw fil-ħsieb u fl-għażla tal-bnedmin; kabbret biss l-istat fl-użu pervers tal-poteri tiegħu.)
Rilevanti
8. Għalkemm tul dawn is-snin ktibt dwaru f’artikoli oħra, għandu aktar x’joffrilna. Hemm proprju ferm iktar f’dan id-diskors mill-iktar interessanti li fih jagħmel analiżi politika li mhux ser issib f’kotba storiċi oħra. Indikazzjoni li l-bniedem li kien qiegħed fiċ-ċentru ta’ dan il-moviment politiku kien jaf x’inhuwa jwettaq. Anzi, aqwa, kien attent sabiex jisma’, jiddiskuti u jaħdem mill-pożizzjoni ta’ partit fl-oppożizzjoni li kellu jsofri l-vjolenza u t-tifrik li ġieb miegħu l-Partit Faxxista. Biss, minkejja dan ma hemmx dubju li ħalla warajh wirt uniku proprju għax kien dak li kien kapaċi jibni. Kapaċi jagħraf dak li ma kienx jaħdem u jibdlu għas-sewwa. Minkejja li kellu jġarrab, diskorsu jagħlaq billi jħeġġeġ lil kull persuna tibqa’ f’postha, soda tikkumbatti għas-sewwa ma taqtax qalbha. Direzzjoni valida minn bniedem li bena u ma kissirx. Wieħed li jibqa’ jagħtina lezzjonijiet siewja.
Kien hekk
2. F’dawn il-jiem ftakart f’ħidmet dan il-bniedem. Imwieled ftit ’il bgħid minna fis-26 ta’ Novembru 1871 f’Caltagirone fi Sqallija u ġie nieqes fit-8 ta’ Awissu 1959 f’Ruma. Fil-ħamsa u sittin anniversarju mill-mewt tiegħu irriflettejt proprju fuq l-abbiltajiet tiegħu. Il-persuna li ġieb f’daqqa diversi oħra sabiex ġie ffurmat il-Partit Popolari Taljan. Il-partit li ħaddan il-linja politika Demokratika Kristjana u li kellu l-ewwel esperjenzi elettorali b’suċċess kbir. Kien hu dak li fit-18 ta’ Jannar 1919 għamel is-sejħa sabiex dawk b’saħħithom u fil-libertà jingħaqdu miegħu u ma’ oħrajn f’dak li kien qiegħed jinħoloq. Meta beda bil-kliem li għadhom rilevanti llum: “A tutti gli uomini liberi e forti, che in questa grave ora sentono alto il dovere di cooperare ai fini superiori della Patria, senza pregiudizi ne preconcetti, facciamo appello perché uniti insieme propugnano nella loro interessa gli ideali di giustizia e libertà.”
Fil-libertà
3. Waħda li tibqa’ hekk għax ibbażata fuq il-ġebla tax-xewka tal-libertà. Dik li għandha, fost faċċati oħra, żewġ partijiet importanti u f’dan din is-sejħa għalhekk irnexxiet. Proprju għax kull min huwa liberu għandu f’idu d-dritt pubbliku u politiku li jeżerċita l-vot, ikun kandidat u jiddikjara fil-miftuħ l-opinjonijiet li jħaddan. Mhux biss, imma fil-pożizzjoni partikolari l-libertà tfisser għall-Insara dik tal-kuxjenza. Dik li permezz tagħha kull persuna għandha d-dritt li ma taqbilx u ma tħaddanx il-linji politiċi żbaljati li l-awtoritajiet fil-pajjiż jieħdu. Li, anzi, għalhekk fil-libertà interna u esterna tagħhom jibqgħu jirreżistu dak li mhuwiex skont il-valuri fundamentali. Sejħa diretta lejn dik il-parti tas-soċjetà li kienet, fil-fatt, qegħda tiġi diskriminata u mwarrba għax kellha l-programm politiku li f’ħidmietha tispira ruħha mill-Kristjaneżmu.
Bniedem ta’ viżjoni
4. Fir-realtà, tifhem iktar ħidmet Sturzo proprju għax kienet indirizzata lejn twettiq ta’ diversi passi u miżuri għall-ġid tal-pajjiż. Ma kellux is-serp tal-vanaglorja, li kull politiku jkollu, idur ma’ saqajh. Dak li qal u dak li wettaq fil-maġġor parti parti baqa’ hemm għax sar verament għall-oħrajn. Waqt li tkun qiegħed iddur f’Caltagirone, waqt li tmur fuq il-qabar tiegħu fil-Knisja tas-Salvatur, tifhem il-preżenza tiegħu. Proprju għax kien il-persuna li fil-politika bena huwa, kif ukoll għen biex jispira oħrajn jibnu warajh fuq l-ideat u l-proposti li ħaddan.
Tiġdid
5. Fhimt aktar dan il-punt waqt li f’dawn il-jiem qrajt diskors li kien ressaq fi ħdan il-partit fit-18 ta’ Jannar 1926. Wara tlett snin hemm rendikont preċiż ta’ dak li kien għaddej. Jgħid hekk: “Tre anni di lavoro e di battaglie, di sforzi, di adattamenti, di sviluppo.” U dan sabiex jindika l-partit “una via che fosse una vita.” (Triq li hija l-ħajja.) Jispjega li dan seħħ minħabba diskussjonijiet varji oħra. Fi kritika aspra, f’ambjent fejn kien hemm reżistenza kbira għalih, ikkunsidrat bħala barrani f’pajjiżu. Jgħid hekk: “in mezzo a diffidenze o disprezzi o tolleranza, guardato quasi come un estraneo e più ancora, un intruso, nel corpo politico della nazione.” Dawk li kapaċi jkissru nagħrfu li jmaqdru bil-qawwa lil dawk li kapaċi jibnu.
Minn dan
6. Proprju f’dan il-proċess li huwa qabbad u ma qagħadx lura. La fl-ideat li kellu u lanqas fl-attakki politiċi li kellu jsofri. Diskorsu mimli ħsieb u b’sens tal-politika ta’ vera. Kliemu, mingħajr ma trid, tqegħdu lura fil-kuntest politiku attwali u tifhem li wara mitt sena għadu rilevanti għalina wkoll. Jikkritika b’intelliġenza dak li jindika bħala “la politica divenne arte senza pensiero” (il-politika ssir arti mingħajr ħsieb). Dan proprju għax il-klassi politika li kellha u għandha f’idejha l-poter: “era lontana dalla coscienza generale del paese” (kienet ’il bgħid mill-kuxjenza ġenerali tal-poplu). Biex tibni trid ideat, viżjoni u preżenza kostanti mal-elettorat tiegħek.
Ftit iktar
7. Daqshekk ieħor kliemu huwa rilevanti meta jgħid: “L’arte del governo e la vita parlamentare passavano in seconda linea, sicchè fu lasciata ai più audaci, ai più pro-caccianti; le democrazie non avevano la spinta delle grandi lotte per affinarsi nel pensiero e nella selezione degli uomini; solo ingigantiva lo stato nella perversione delle sue funzioni.” (L-arti tal-gvern u tal-ħajja parlamentari għaddiet f’linja sekondarja għax tħalliet f’idejn dawk l-iktar irresponsabbli, li jaħtfu l-aktar; fejn id-demokraziji ma baqagħlhomx l-imbuttatura tal-ġlidiet il-kbar biex jirfinaw fil-ħsieb u fl-għażla tal-bnedmin; kabbret biss l-istat fl-użu pervers tal-poteri tiegħu.)
Rilevanti
8. Għalkemm tul dawn is-snin ktibt dwaru f’artikoli oħra, għandu aktar x’joffrilna. Hemm proprju ferm iktar f’dan id-diskors mill-iktar interessanti li fih jagħmel analiżi politika li mhux ser issib f’kotba storiċi oħra. Indikazzjoni li l-bniedem li kien qiegħed fiċ-ċentru ta’ dan il-moviment politiku kien jaf x’inhuwa jwettaq. Anzi, aqwa, kien attent sabiex jisma’, jiddiskuti u jaħdem mill-pożizzjoni ta’ partit fl-oppożizzjoni li kellu jsofri l-vjolenza u t-tifrik li ġieb miegħu l-Partit Faxxista. Biss, minkejja dan ma hemmx dubju li ħalla warajh wirt uniku proprju għax kien dak li kien kapaċi jibni. Kapaċi jagħraf dak li ma kienx jaħdem u jibdlu għas-sewwa. Minkejja li kellu jġarrab, diskorsu jagħlaq billi jħeġġeġ lil kull persuna tibqa’ f’postha, soda tikkumbatti għas-sewwa ma taqtax qalbha. Direzzjoni valida minn bniedem li bena u ma kissirx. Wieħed li jibqa’ jagħtina lezzjonijiet siewja.
L-AWTOKRATI
1. Huwa evidenti li d-demokraziji jridu jikkumbattu lura. Huwa ċar li min jieħu l-poter jittanta jiżżewweġ għal dejjem il-poter. Jittanta jneħħi kull sistema libera u li tirrispetta ’l-bniedem. Iġib biss dak li jaħseb u jimmaġina li jaqbel lilu. Fejn, kif huwa ċar, il-poter jikkorrompi, imma dak assolut jikkorrompi daqshekk ieħor assolutament. Ngħixu f’dinja fejn l-eżempji l-ħżiena jeżistu. Ngħixu aktar f’post fejn jekk irridu nżommu u naħdmu fid-dinjità tagħna rridu nikkumbattu. Niddikjaraw dak li huwa sewwa u ma nibqgħux lura milli ndaħħlu l-piż tagħna fil-kalatura, anki jekk jista’ jkun hemm min jipprova jċekken ħidmietna.
Il-Venezuela
2. M’hemmx dubju iktar f’dan li dak li qiegħed iseħħ f’dan il-pajjiż kbir u sabiħ huwa parti minn dan ix-xenarju. Ma nistax, taħt ebda kappa tax-xemx, nemmen li wara d-diżastri sħaħ, ekonomiċi u soċjali li għaddej minnhom, il-pajjiż kien ser jeleġġi mill-ġdid lil Nicolas Maduro (1962). Mingħajr ebda forma ta’ trasparenza, anzi bis-soltu mekkaniżmi li ilna naraw minn żmien l-Unjoni Sovjetika, insibu riżultat li jgħid li kien hemm maġġoranza favur tiegħu. Bil-ħabi kollu u bl-arroganzi varji li qed naraw iktar minn qabel, huwa bil-provi dak li ġara. L-Oppożizzjoni, immexxija minn Maria Corina Machado (1967) għandha raġun tiddikjara li rebaħ il-kandidat presidenzjali Edmundo Gonzalez Urrita (1949). Anzi aħjar, kaxkar il-vot. Minn dak li qed naraw fit-toroq, issa li l-poplu huwa iktar milli mxebbgħa, jidher ċar li Gonzalez Urrita ġieb 7 miljun vot u l-awtokrata 3 miljun. Ir-rebħa hija ċara u għandha tiġi rispettata u mwettqa.
Kundanna
3. Min jaġixxi kontra d-demokrazija ħaqqu l-kundanna. Iktar u iktar meta għandha tradizzjoni daqshekk twila f’dan il-pajjiż. Ħaqqu min jingħaqad ma’ dawk li qegħdin isofru sabiex jgħid li ma jistax ikun li dan ir-renju awtokratiku jibqa’. Fejn kull min ma jaqbilx ma’ Maduro jiġi arrestat, jew imsawwat, jew ipproċessat, jew eżiljat. Fejn l-istess Gonzalez Urrita issa qed jhedduh li jekk ma jidhirx quddiem is-suppost Qorti Kostituzzjonali ser jiġi ipproċessat fuq dispress lejha. Akkuża li ġġib magħha piena twila ta’ ħabs. Fejn numru sew iktar ta’ ġurnalisti ġew arrestati. Fejn iktar bnedmin li qed jissieltu għad-demokrazija f’pajjiżhom qed jiġu mkasbra u msikkta. Huwa żball li wieħed jaħseb li din hija ġlieda ideoloġika bejn ix-xellug u l-lemin. Hija ġlieda bejn id-dittatorjati u d-demokraziji. F’dan kien hemm konfużjoni u b’dan ir-riżultat, li mhuwiex veritier, iktar ser ikun hemm.
Qalbna magħhom
4. Sfortunatament, l-eżempji l-ħżiena jinfluwenzaw kull parti tad-dinja. Sfortunatament, hemm min jaħseb li Stat jista’ jitmexxa tajjeb mill-awtokrati. Diġà hawn nafu l-effett li kellna f’dawn l-aħħar snin. Ġarrabna f’dak li qiegħed jidher iktar ċar, ma’ kull ġurnata li tgħaddi, dak li seħħ qabel. Dak li għal diversi kien ukoll evidenti li ser iseħħ. Proprju għax ma kellniex lil min huwa konvint mid-demokrazija imma li kien konvint li dik hija biss paraventu. Dan ma ġiebx eżempji tajba ta’ tmexxija. Ġieb il-kontra ta’ dak li għadna rridu, għada pitgħada, nanalizzaw biex nifhmu x’mar ħażin u kif nistgħu nżommuh għall-futur. Kif, f’kelma waħda, għandna naqtgħu qalb kull min isir iħobb wisq il-poter tant li jrid jibqa’ mwaħħal miegħu. Iktar u iktar meta għadna ma ħriġniex mill-effetti negattivi ta’ snin ta’ propaganda u indottrinazzjoni. Snin, fejn dawk kontra jiġu denigrati, umiljati u mċekkna qishom, anzi, jsiru l-għedewwa tal-poplu.
Fil-konfużjoni
5. F’dan hemm iktar fuq hiex wieħed jirrifletti, fil-pożizzjoni xejn ċara li għandna bħalissa. Fi stat fejn il-Partit fil-Poter qiegħed jikkumbatti ferm iktar lilu nnifsu. Wisq kurrenti. Wisq interessi. Wisq twarrib ta’ bnedmin validissimi. Fejn dan ser jieħu, ma nafux. Jekk min imexxi huwiex ser jiġi issudat iktar hija ħaġa oħra. Imma l-effett, oġġettivament, m’huwa xejn pożittiv. Pajjiżna qiegħed jikkumbatti biex iżomm lilu nnifsu għaddej f’xi forma ta’ korrettezza. Fil-frattemp għaddej iż-żmien tal-leġislatura u tal-possibilità li wieħed jirriforma verament dak li hemm bżonn. Id-demokrazija f’pajjiżna trid iktar miżuri sodi. Trid iktar mekkaniżmi li jżommu dak li seħħ milli jerġa’ jirrepeti ruħu, għax huwa gravi ħafna.
It-tajjeb, u li mhuwiex
6. F’dan iktar, għax hemm il-konfużjoni ġenerali bejn min huwa tajjeb u min mhuwiex. Il-poplu jinsab jgħix f’messaġġi differenti li jingħadulu għall-iskopijiet varji ta’ min jgħidhom. Aktar u aktar dawk li jitħajru minn bnedmin li huma awtokrati, bħal Maduro. Biss, anki jekk dan huwa minnu, u s-sitwazzjoni hija diffiċli u ikkumplikata ħafna, xorta għandi fiduċja li wieħed jista’ jibdel. Il-proċess li ġġib lura d-demokrazija mhux ibbażat fuq kliem li jidher sabiħ, imma fuq miżuri konkreti. Pajjiżna għandu quddiemu triq ta’ tlett snin ħidma li għandha ssir biex il-pożizzjoni tinbidel u d-demokrazija tirbaħ lura kontra kull forma ta’ awtokrazija.
2. M’hemmx dubju iktar f’dan li dak li qiegħed iseħħ f’dan il-pajjiż kbir u sabiħ huwa parti minn dan ix-xenarju. Ma nistax, taħt ebda kappa tax-xemx, nemmen li wara d-diżastri sħaħ, ekonomiċi u soċjali li għaddej minnhom, il-pajjiż kien ser jeleġġi mill-ġdid lil Nicolas Maduro (1962). Mingħajr ebda forma ta’ trasparenza, anzi bis-soltu mekkaniżmi li ilna naraw minn żmien l-Unjoni Sovjetika, insibu riżultat li jgħid li kien hemm maġġoranza favur tiegħu. Bil-ħabi kollu u bl-arroganzi varji li qed naraw iktar minn qabel, huwa bil-provi dak li ġara. L-Oppożizzjoni, immexxija minn Maria Corina Machado (1967) għandha raġun tiddikjara li rebaħ il-kandidat presidenzjali Edmundo Gonzalez Urrita (1949). Anzi aħjar, kaxkar il-vot. Minn dak li qed naraw fit-toroq, issa li l-poplu huwa iktar milli mxebbgħa, jidher ċar li Gonzalez Urrita ġieb 7 miljun vot u l-awtokrata 3 miljun. Ir-rebħa hija ċara u għandha tiġi rispettata u mwettqa.
Kundanna
3. Min jaġixxi kontra d-demokrazija ħaqqu l-kundanna. Iktar u iktar meta għandha tradizzjoni daqshekk twila f’dan il-pajjiż. Ħaqqu min jingħaqad ma’ dawk li qegħdin isofru sabiex jgħid li ma jistax ikun li dan ir-renju awtokratiku jibqa’. Fejn kull min ma jaqbilx ma’ Maduro jiġi arrestat, jew imsawwat, jew ipproċessat, jew eżiljat. Fejn l-istess Gonzalez Urrita issa qed jhedduh li jekk ma jidhirx quddiem is-suppost Qorti Kostituzzjonali ser jiġi ipproċessat fuq dispress lejha. Akkuża li ġġib magħha piena twila ta’ ħabs. Fejn numru sew iktar ta’ ġurnalisti ġew arrestati. Fejn iktar bnedmin li qed jissieltu għad-demokrazija f’pajjiżhom qed jiġu mkasbra u msikkta. Huwa żball li wieħed jaħseb li din hija ġlieda ideoloġika bejn ix-xellug u l-lemin. Hija ġlieda bejn id-dittatorjati u d-demokraziji. F’dan kien hemm konfużjoni u b’dan ir-riżultat, li mhuwiex veritier, iktar ser ikun hemm.
Qalbna magħhom
4. Sfortunatament, l-eżempji l-ħżiena jinfluwenzaw kull parti tad-dinja. Sfortunatament, hemm min jaħseb li Stat jista’ jitmexxa tajjeb mill-awtokrati. Diġà hawn nafu l-effett li kellna f’dawn l-aħħar snin. Ġarrabna f’dak li qiegħed jidher iktar ċar, ma’ kull ġurnata li tgħaddi, dak li seħħ qabel. Dak li għal diversi kien ukoll evidenti li ser iseħħ. Proprju għax ma kellniex lil min huwa konvint mid-demokrazija imma li kien konvint li dik hija biss paraventu. Dan ma ġiebx eżempji tajba ta’ tmexxija. Ġieb il-kontra ta’ dak li għadna rridu, għada pitgħada, nanalizzaw biex nifhmu x’mar ħażin u kif nistgħu nżommuh għall-futur. Kif, f’kelma waħda, għandna naqtgħu qalb kull min isir iħobb wisq il-poter tant li jrid jibqa’ mwaħħal miegħu. Iktar u iktar meta għadna ma ħriġniex mill-effetti negattivi ta’ snin ta’ propaganda u indottrinazzjoni. Snin, fejn dawk kontra jiġu denigrati, umiljati u mċekkna qishom, anzi, jsiru l-għedewwa tal-poplu.
Fil-konfużjoni
5. F’dan hemm iktar fuq hiex wieħed jirrifletti, fil-pożizzjoni xejn ċara li għandna bħalissa. Fi stat fejn il-Partit fil-Poter qiegħed jikkumbatti ferm iktar lilu nnifsu. Wisq kurrenti. Wisq interessi. Wisq twarrib ta’ bnedmin validissimi. Fejn dan ser jieħu, ma nafux. Jekk min imexxi huwiex ser jiġi issudat iktar hija ħaġa oħra. Imma l-effett, oġġettivament, m’huwa xejn pożittiv. Pajjiżna qiegħed jikkumbatti biex iżomm lilu nnifsu għaddej f’xi forma ta’ korrettezza. Fil-frattemp għaddej iż-żmien tal-leġislatura u tal-possibilità li wieħed jirriforma verament dak li hemm bżonn. Id-demokrazija f’pajjiżna trid iktar miżuri sodi. Trid iktar mekkaniżmi li jżommu dak li seħħ milli jerġa’ jirrepeti ruħu, għax huwa gravi ħafna.
It-tajjeb, u li mhuwiex
6. F’dan iktar, għax hemm il-konfużjoni ġenerali bejn min huwa tajjeb u min mhuwiex. Il-poplu jinsab jgħix f’messaġġi differenti li jingħadulu għall-iskopijiet varji ta’ min jgħidhom. Aktar u aktar dawk li jitħajru minn bnedmin li huma awtokrati, bħal Maduro. Biss, anki jekk dan huwa minnu, u s-sitwazzjoni hija diffiċli u ikkumplikata ħafna, xorta għandi fiduċja li wieħed jista’ jibdel. Il-proċess li ġġib lura d-demokrazija mhux ibbażat fuq kliem li jidher sabiħ, imma fuq miżuri konkreti. Pajjiżna għandu quddiemu triq ta’ tlett snin ħidma li għandha ssir biex il-pożizzjoni tinbidel u d-demokrazija tirbaħ lura kontra kull forma ta’ awtokrazija.
JOE BRINCAT
1. Magħruf nazzjonalment. Isem fuq ħalq kulħadd. Ma kienx hemm bżonn spjegazzjoni jew wisq kliem biex tfiehem min kien u x’għadu jirrappreżenta. Vuċi importanti fis-soċjetà tagħna. Vuċi qawwija li ma qagħadx lura milli jieħu sehem fil-ħajja pubblika. Waħda li ħabb. Waħda li baqa’, fis-snin li l-Ħallieq tagħna xtaqu fl-eżistenza, jagħti b’ġenerożità. Qrajt x’ingħad dwaru, imma nħoss li dan l-aspett ta’ ħidmietu ma ngħatax biżżejjed il-piż li ħaqqu. Kien viċin il-poteri taż-żmien. Serva fit-tul fil-Kamra tad-Deputati. Miftuħ għal diversi. Jaqbeż għalihom u jaħdem. Anki jekk kien ċar li kien hemm min ma japprezzahx. Anki jekk, aħjar, kien hemm min ma setax jifhem dak li kien qiegħed jgħidilhom.
Avukat
2. Niftakru f’diversi mumenti f’ħajti. Niftakru fil-Parlament fit-tieni leġislatura li servejt fiha (2003-2008). Kull diskors tiegħu attent u f’pass mal-bnedmin li kien, b’fedeltà u b’integrità, iservi. Ma jibqax luqa milli jikkritika. Jekk hemm bżonn, ikun iebes ħafna. Daqshekk ieħor fin fil-kliem li uża. Naf li kien hemm min jinjorah, imma waqt li kont fir-responsabbiltà tal-Eżekuttiv kont nifli kliemu sew. Għax kien avukat fil-professjoni li ħabb u eżerċita fit-tul fiha, imma fuq kollox kien id-difensur tal-poplu tiegħu. Dak li rebaħ dejjem fuqu nnifsu. Għax meta kien imwarrab minn dawk li ma fehmuhx, jew ma kienx jaqblilhom għar-raġunijiet elettorali tagħhom, huwa xorta servihom. Kien, fl-ewwel, jagħmel differenza bejn il-partit u l-votant tiegħu. Fit-tieni, minkejja kull ferita u daqqa li kien ilaqqat, kienu jirbħu huma għax kien l-avukat li fil-Qorti u fil-Kamra kien jiddefendihom. Proprju għalhekk kien ġeneruż, u li xorta għażel li jibqa’ jikkontesta.
Ġdid
3. F’dan kellu stil u metodu kompletament differenti minn tal-oħrajn. Ma kontx tqegħdu f’kaxxa u tgħid: dan huwa deputat “tradizzjonali”. Anzi, ma kienx jikkonforma ma’ dak li ħaddieħor kien jara bħala l-mudell. Kont narah, f’dan, bħala l-bniedem li jibda l-jum jirraġuna u jara dik ir-raġuni u l-loġika fejn ser jeħduh f’dak li kien jiltaqa’ miegħu. Ma kellux “pjan” pre-stabbilit, imma jsegwi. Kien joħroġ fis-sens mill-iktar tajjeb b’argumenti legali u politiċi li oħrajn ma kinux jaslu għalihom. Jitlaq mill-prinċipju li kull persuna hija ugwali quddiem il-liġi. Kull bniedem wieħed irid jiddefendih. Jaqbeż għad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali ta’ kull min ikun qiegħed jippatroċina. Rebaħ diversi kawżi li bidlu l-linja Maltija fil-Qorti Ewropea tad-Drittijiet Fundamenali ġewwa Strasburgu. Kien ikollu sodisfazzjon u tbissima li rnexxielu. Hu, li ma ngħatax widen hawn, ingħata raġun hemm. F’dan kien ġdid, li utilizza sew dan ir-rimedju tant importanti fis-sistema ġuridika tagħna. Kien verament qabel ħafna oħrajn.
Sors ta’ ispirazzjoni
4. Frott il-fatt li fid-dar ta’ missieri kien isemmih diversi drabi fit-tajjeb, kbirt għalhekk nirrispettah ħafna. Tul iż-żmien li kont ministru, anki jekk ma kienx fil-Kamra tad-Deputati u jien ma kontx nipprattika fil-kurituri tal-Qorti, xorta kien jgħaddili l-osservazzjonijiet tiegħu. Kien ċert li kelli l-aqwa intenzjonijiet fil-ħidma tiegħi. Kien qalli, u kitibha wkoll. Meta spiċċajt minn ministru, u wara ftit jiem erġajt ilbist it-toga biex naħdem fil-post fejn ippruvajt nagħmel aħjar, sibtu hemm. Ipprova jgħinni b’diversi modi. Pariri varji mill-esperjenza twila tiegħu, li llum napprezza aktar, u kien ukoll miftuħ għal kull domanda tiegħi. Imma fuq kollox, kont nagħmel kuraġġ fit-triq diffiċli ħafna u kkumplikata mmens li kelli biex nipprattika b’dak li għadda minnu hu. Kont ngħid, u bqajt ngħid bejni u bejn ruħi li jekk hu, li kien Ministru tal-Ġustizzja mar jaħdem lura hemm, għaliex ma kellix nagħmel hekk jien? F’dan, għal żmien twil, konna t-tnejn li aħna uniċi.
Kull kawża
5. Kull kawża li kellu kien jeħodha b’serjetà kbira. Għal dawk li setgħu trabbew f’uffiċini kbar u b’ħafna segretarji kienu jieħdu l-impressjoni żbaljata li ma kienx ippreparat. Kien jaf sew l-argumenti legali. Kien jaf iqegħdhom, forsi ċertament b’lenti differenti. Imma ma kien jaqbiżlu xejn. Diffiċli ħafna biex kien jitlef kawża. Aktar u aktar meta fiha kien iżid il-passjoni li tikber meta kien ikun qiegħed jiddefendi bnedmin li jkunu minn taħt. Kien oratur preċiż, korrett, u smajtu diversi drabi jittratta, speċjalment quddiem il-Qorti tal-Appell. Avukati oħra setgħu ddikjaraw ħafna li huma favur il-ġustizzja soċjali, imma ħadd ma kien jirnexxilu juri dan fil-livell għoli tiegħu.
Qalb kbira
6. F’dan kellu ġenerożità kbira. Ċert li fil-maġġor parti ta’ ħidmietu ma tħallasx mingħand dawk li ma kellhomx. U anqas ma tħallas ħafna mingħand dawk li kellhom. Kien x’kien il-mument, meta msejjaħ kien jitlaq dak li jkun qed jagħmel u jmur jiddefendi, Sibt jew Ħadd. Baqa’ jagħmel dan anki jekk kien ċar li kien qiegħed ibati fiżikament. Jibqa’ għaddej minn awla għal oħra bit-tbissima fuq fommu. Ma kont nissogra ngħidlu jieqaf, għax naf x’kien jgħidli. Aktar u aktar meta l-professjoni legali hija waħda li għandha diversi li fis-snin baqgħu jipprattikaw f’età avvanzata, u din fl-esperjenza kbira li wieħed jiġbor. Għax iktar ma jkollok snin warajk, iktar jiġu kawżi kkumplikati u diffiċli. Kellu sistema organizzata ta’ kif iwassluh lejn u lura mill-Qorti kuljum, li ma kinitx tfallilu.
Bniedem ta’ kultura
7. F’dan, ftit forsi jafu biżżejjed kemm kien ukoll persuna li jaqra. Mhux darba jew tnejn, meta kien jippermettilek, kien isemmi awturi u kotba li kien qara jew li kien qiegħed jaqra. Awturi li wħud ma kontx smajt bihom. Fuq l-istess linja ta’ ideat u kumplessità bħal ma kellu wkoll Peppinu Cassar, li bħalu u miegħu kellhom esperjenzi varji fuq dan. Żewġ deputati u avukati li ħaqqhom iktar stima. Fejn l-imħabba lejn il-letteratura klassika toħroġ, imma mhux biss. Kien hemm żmien meta, fl-awla tal-Maġistrat Cassar, f’dan kienu jintilfu jiddiskutu waqt xi kawża tal-Bord tal-Bord li jirregola l-Kera. Evidenza ċara ta’ persuni ffurmati tajjeb mill-istess ambjent u diretti lejn li jifhmu l-kurrenti soċjali u ekonomiċi taż-żmien. Dak li kien jiġi naturali mingħandhom fil-proċess kontinwu li jsiru jafu ikar verità.
Tbissima
8. Anki jekk għadda minn imrar varju, kellu kontinwament tbissima fuq fommu. Ma żammx għal min għamillu, imma mexa ’l quddiem. Żamm il-prinċipju, imma fl-istess ħin għaraf li fil-ħajja trid tqiegħed il-passat warajk. Rari rajtu l-Qorti u ma tbissimx. Kif kellu wkoll ir-ritratt li kien jakkumpanjah fl-artikli varji li kien baqa’ jikteb. Ma tantx hemm minn dawk li jispiċċaw mill-Parlament u jibqgħu jiktbu. F’dan, huwa u Peppinu Cassar żammew l-intelliġenza tagħhom għaddejja. Biex tikteb irid ikollok xi tgħid. U meta, ġimgħa wara ġimgħa tgħid is-sens, tifhem iktar li hemm persuna ta’ sens u sustanza li qegħda tikteb bil-pinna tad-deheb tagħha. Forsi ħaqqu iktar li xi ħadd jipprova jiġbor xi wħud minnhom sabiex jibqgħu jinqraw. Biss, f’dan irid jingħad li anki f’kitbietu, kien hemm tbissima. Jiġbed saqajn dak u l-ieħor, imma fl-istess ħin jafferma punti importanti. Hemm minjiera ta’ informazzjoni u esperjenzi varji miġbura f’kitbietu.
Mimli sorpriżi
9. Kien ukoll, f’dan, spontanju fl-aqwa sens u mimli b’aġir li jissupera kull persuna politika oħra. Kien hemm min fakkru meta attenda, flimkien mal-familja, il-funeral tal-mibki Raymond Caruana. Pass uman li ma tantx nara li oħrajn iwettqu. Imma kellu diversi oħra. Ġejjin ilkoll mill-qalb, u fil-bilanċ mentali li kull persuna pubblika trid tagħmel, bid-differenza li minnha jiġu mwettqa. F’dan ftakart ukoll li kien l-ewwel deputat li ltqajt miegħu, meta Ħadd minnhom daħal għandna mimli bl-inkwiet għax kienu serqu u ppruvaw jaħirqu l-karozza ta’ missieri. Daħal ta’ ħabib, u hekk dejjem ħassejtu. Kif ħassejtu wkoll is-sena li għaddiet meta ltqajna f’ristorant li kien iħobb imur fih ta’ spiss ġewwa Raħal Ġdid. Rajt lilu u lil missieri jifirħu b’xulxin u jsemmu l-passat tagħhom b’imħabba. Kellna mmorru nieklu flimkien, imma l-bniedem jipproponi u l-Ħallieq tagħna jiddisponi. Ftit ġimgħat ilu, fis-17 ta’ Marzu ta’ din is-sena, sibt f’It-Torċa, il-gazzetta li tant kien iħobb, artiklu tiegħu jfaħħarni.
Fi kliemu
10. Għalkemm dan l-artiklu ma jagħmilx ġustizzja għal dak kollu li kien il-bniedem, ninsab ċert li kif nibgħatu ser jiġuni iktar ħsibijiet, għax hemm ferm ikar x’wieħed jikteb dwaru. Ridt biss, però, nagħlaq billi ngħid u nirreċiproka. Kien bniedem li ma jilgħabx bil-kliem fejn jidħlu l-prinċipji li jemmen fihom u ma kienx jiddejjaq jgħidhom. Jistgħu jgħidu kollox: avversarji politiċi u sħabu stess, imma ma jistgħux jgħidu li kien ipokrika. F’dan kollu, ċertament ħalla warajh wirt uniku. Mill-qalb insellimlu, u ċert li diversi oħra hekk għamlu. F’dan ngħaddi l-kondoljanzi lill-familja.
Avukat
2. Niftakru f’diversi mumenti f’ħajti. Niftakru fil-Parlament fit-tieni leġislatura li servejt fiha (2003-2008). Kull diskors tiegħu attent u f’pass mal-bnedmin li kien, b’fedeltà u b’integrità, iservi. Ma jibqax luqa milli jikkritika. Jekk hemm bżonn, ikun iebes ħafna. Daqshekk ieħor fin fil-kliem li uża. Naf li kien hemm min jinjorah, imma waqt li kont fir-responsabbiltà tal-Eżekuttiv kont nifli kliemu sew. Għax kien avukat fil-professjoni li ħabb u eżerċita fit-tul fiha, imma fuq kollox kien id-difensur tal-poplu tiegħu. Dak li rebaħ dejjem fuqu nnifsu. Għax meta kien imwarrab minn dawk li ma fehmuhx, jew ma kienx jaqblilhom għar-raġunijiet elettorali tagħhom, huwa xorta servihom. Kien, fl-ewwel, jagħmel differenza bejn il-partit u l-votant tiegħu. Fit-tieni, minkejja kull ferita u daqqa li kien ilaqqat, kienu jirbħu huma għax kien l-avukat li fil-Qorti u fil-Kamra kien jiddefendihom. Proprju għalhekk kien ġeneruż, u li xorta għażel li jibqa’ jikkontesta.
Ġdid
3. F’dan kellu stil u metodu kompletament differenti minn tal-oħrajn. Ma kontx tqegħdu f’kaxxa u tgħid: dan huwa deputat “tradizzjonali”. Anzi, ma kienx jikkonforma ma’ dak li ħaddieħor kien jara bħala l-mudell. Kont narah, f’dan, bħala l-bniedem li jibda l-jum jirraġuna u jara dik ir-raġuni u l-loġika fejn ser jeħduh f’dak li kien jiltaqa’ miegħu. Ma kellux “pjan” pre-stabbilit, imma jsegwi. Kien joħroġ fis-sens mill-iktar tajjeb b’argumenti legali u politiċi li oħrajn ma kinux jaslu għalihom. Jitlaq mill-prinċipju li kull persuna hija ugwali quddiem il-liġi. Kull bniedem wieħed irid jiddefendih. Jaqbeż għad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali ta’ kull min ikun qiegħed jippatroċina. Rebaħ diversi kawżi li bidlu l-linja Maltija fil-Qorti Ewropea tad-Drittijiet Fundamenali ġewwa Strasburgu. Kien ikollu sodisfazzjon u tbissima li rnexxielu. Hu, li ma ngħatax widen hawn, ingħata raġun hemm. F’dan kien ġdid, li utilizza sew dan ir-rimedju tant importanti fis-sistema ġuridika tagħna. Kien verament qabel ħafna oħrajn.
Sors ta’ ispirazzjoni
4. Frott il-fatt li fid-dar ta’ missieri kien isemmih diversi drabi fit-tajjeb, kbirt għalhekk nirrispettah ħafna. Tul iż-żmien li kont ministru, anki jekk ma kienx fil-Kamra tad-Deputati u jien ma kontx nipprattika fil-kurituri tal-Qorti, xorta kien jgħaddili l-osservazzjonijiet tiegħu. Kien ċert li kelli l-aqwa intenzjonijiet fil-ħidma tiegħi. Kien qalli, u kitibha wkoll. Meta spiċċajt minn ministru, u wara ftit jiem erġajt ilbist it-toga biex naħdem fil-post fejn ippruvajt nagħmel aħjar, sibtu hemm. Ipprova jgħinni b’diversi modi. Pariri varji mill-esperjenza twila tiegħu, li llum napprezza aktar, u kien ukoll miftuħ għal kull domanda tiegħi. Imma fuq kollox, kont nagħmel kuraġġ fit-triq diffiċli ħafna u kkumplikata mmens li kelli biex nipprattika b’dak li għadda minnu hu. Kont ngħid, u bqajt ngħid bejni u bejn ruħi li jekk hu, li kien Ministru tal-Ġustizzja mar jaħdem lura hemm, għaliex ma kellix nagħmel hekk jien? F’dan, għal żmien twil, konna t-tnejn li aħna uniċi.
Kull kawża
5. Kull kawża li kellu kien jeħodha b’serjetà kbira. Għal dawk li setgħu trabbew f’uffiċini kbar u b’ħafna segretarji kienu jieħdu l-impressjoni żbaljata li ma kienx ippreparat. Kien jaf sew l-argumenti legali. Kien jaf iqegħdhom, forsi ċertament b’lenti differenti. Imma ma kien jaqbiżlu xejn. Diffiċli ħafna biex kien jitlef kawża. Aktar u aktar meta fiha kien iżid il-passjoni li tikber meta kien ikun qiegħed jiddefendi bnedmin li jkunu minn taħt. Kien oratur preċiż, korrett, u smajtu diversi drabi jittratta, speċjalment quddiem il-Qorti tal-Appell. Avukati oħra setgħu ddikjaraw ħafna li huma favur il-ġustizzja soċjali, imma ħadd ma kien jirnexxilu juri dan fil-livell għoli tiegħu.
Qalb kbira
6. F’dan kellu ġenerożità kbira. Ċert li fil-maġġor parti ta’ ħidmietu ma tħallasx mingħand dawk li ma kellhomx. U anqas ma tħallas ħafna mingħand dawk li kellhom. Kien x’kien il-mument, meta msejjaħ kien jitlaq dak li jkun qed jagħmel u jmur jiddefendi, Sibt jew Ħadd. Baqa’ jagħmel dan anki jekk kien ċar li kien qiegħed ibati fiżikament. Jibqa’ għaddej minn awla għal oħra bit-tbissima fuq fommu. Ma kont nissogra ngħidlu jieqaf, għax naf x’kien jgħidli. Aktar u aktar meta l-professjoni legali hija waħda li għandha diversi li fis-snin baqgħu jipprattikaw f’età avvanzata, u din fl-esperjenza kbira li wieħed jiġbor. Għax iktar ma jkollok snin warajk, iktar jiġu kawżi kkumplikati u diffiċli. Kellu sistema organizzata ta’ kif iwassluh lejn u lura mill-Qorti kuljum, li ma kinitx tfallilu.
Bniedem ta’ kultura
7. F’dan, ftit forsi jafu biżżejjed kemm kien ukoll persuna li jaqra. Mhux darba jew tnejn, meta kien jippermettilek, kien isemmi awturi u kotba li kien qara jew li kien qiegħed jaqra. Awturi li wħud ma kontx smajt bihom. Fuq l-istess linja ta’ ideat u kumplessità bħal ma kellu wkoll Peppinu Cassar, li bħalu u miegħu kellhom esperjenzi varji fuq dan. Żewġ deputati u avukati li ħaqqhom iktar stima. Fejn l-imħabba lejn il-letteratura klassika toħroġ, imma mhux biss. Kien hemm żmien meta, fl-awla tal-Maġistrat Cassar, f’dan kienu jintilfu jiddiskutu waqt xi kawża tal-Bord tal-Bord li jirregola l-Kera. Evidenza ċara ta’ persuni ffurmati tajjeb mill-istess ambjent u diretti lejn li jifhmu l-kurrenti soċjali u ekonomiċi taż-żmien. Dak li kien jiġi naturali mingħandhom fil-proċess kontinwu li jsiru jafu ikar verità.
Tbissima
8. Anki jekk għadda minn imrar varju, kellu kontinwament tbissima fuq fommu. Ma żammx għal min għamillu, imma mexa ’l quddiem. Żamm il-prinċipju, imma fl-istess ħin għaraf li fil-ħajja trid tqiegħed il-passat warajk. Rari rajtu l-Qorti u ma tbissimx. Kif kellu wkoll ir-ritratt li kien jakkumpanjah fl-artikli varji li kien baqa’ jikteb. Ma tantx hemm minn dawk li jispiċċaw mill-Parlament u jibqgħu jiktbu. F’dan, huwa u Peppinu Cassar żammew l-intelliġenza tagħhom għaddejja. Biex tikteb irid ikollok xi tgħid. U meta, ġimgħa wara ġimgħa tgħid is-sens, tifhem iktar li hemm persuna ta’ sens u sustanza li qegħda tikteb bil-pinna tad-deheb tagħha. Forsi ħaqqu iktar li xi ħadd jipprova jiġbor xi wħud minnhom sabiex jibqgħu jinqraw. Biss, f’dan irid jingħad li anki f’kitbietu, kien hemm tbissima. Jiġbed saqajn dak u l-ieħor, imma fl-istess ħin jafferma punti importanti. Hemm minjiera ta’ informazzjoni u esperjenzi varji miġbura f’kitbietu.
Mimli sorpriżi
9. Kien ukoll, f’dan, spontanju fl-aqwa sens u mimli b’aġir li jissupera kull persuna politika oħra. Kien hemm min fakkru meta attenda, flimkien mal-familja, il-funeral tal-mibki Raymond Caruana. Pass uman li ma tantx nara li oħrajn iwettqu. Imma kellu diversi oħra. Ġejjin ilkoll mill-qalb, u fil-bilanċ mentali li kull persuna pubblika trid tagħmel, bid-differenza li minnha jiġu mwettqa. F’dan ftakart ukoll li kien l-ewwel deputat li ltqajt miegħu, meta Ħadd minnhom daħal għandna mimli bl-inkwiet għax kienu serqu u ppruvaw jaħirqu l-karozza ta’ missieri. Daħal ta’ ħabib, u hekk dejjem ħassejtu. Kif ħassejtu wkoll is-sena li għaddiet meta ltqajna f’ristorant li kien iħobb imur fih ta’ spiss ġewwa Raħal Ġdid. Rajt lilu u lil missieri jifirħu b’xulxin u jsemmu l-passat tagħhom b’imħabba. Kellna mmorru nieklu flimkien, imma l-bniedem jipproponi u l-Ħallieq tagħna jiddisponi. Ftit ġimgħat ilu, fis-17 ta’ Marzu ta’ din is-sena, sibt f’It-Torċa, il-gazzetta li tant kien iħobb, artiklu tiegħu jfaħħarni.
Fi kliemu
10. Għalkemm dan l-artiklu ma jagħmilx ġustizzja għal dak kollu li kien il-bniedem, ninsab ċert li kif nibgħatu ser jiġuni iktar ħsibijiet, għax hemm ferm ikar x’wieħed jikteb dwaru. Ridt biss, però, nagħlaq billi ngħid u nirreċiproka. Kien bniedem li ma jilgħabx bil-kliem fejn jidħlu l-prinċipji li jemmen fihom u ma kienx jiddejjaq jgħidhom. Jistgħu jgħidu kollox: avversarji politiċi u sħabu stess, imma ma jistgħux jgħidu li kien ipokrika. F’dan kollu, ċertament ħalla warajh wirt uniku. Mill-qalb insellimlu, u ċert li diversi oħra hekk għamlu. F’dan ngħaddi l-kondoljanzi lill-familja.
23.8.24
NERUNI U L-POLITIKA
Neruni u l-Politika
1. Is-sena 64 W.K. hija waħda li nsemmgħu f’dan kollu għax timmarkana. Nikteb f’dan sabiex wieħed jiftakar u fl-istess ħin iqiegħed fil-perspettiva l-istorja li hija parti minnu. Dak li sawwarna bħala Nsara u dak li xprunana biex inkunu fis-servizz politiku. Elf disa’ mija u sittin sena ilu, l-Insara ġewwa Ruma f’dawn il-jiem bdew għaddejjin mill-ewwel persekuzzjonijiet. Bejn it-18 u s-27 ta’ Lulju ta’ dik is-sena qam nar tant qawwi f’dik il-Belt Imperjali, li parti sew minnha ġiet distrutta kompletament. L-istoriku magħruf sew Publius Cornelius Tacitus (56 W.K.-120 W.K.) jgħid li l-Imperatur Neruni Claudius Caesari Awgustu Ġermaniku (37 W.K.-68 W.K.) waħħal apposta fl-Insara meta ma kienu ħatja ta’ xejn.
Kien huwa stess
2. Jingħad li kien huwa stess, Neruni, li ħa ħsieb iqabbad dan in-nar, kif jakkużah l-istoriku, sabiex jibni dik li għadha magħrufa fil-kobor u fl-isplendur li jingħad li kellha bħala ‘Domus Aurea’. L-istoriċi llum jippruvaw jerġgħu jqisu lil dan l-Imperatur, li baqa’ jġorr din il-fama żbaljata. Jippruvaw iqegħduh f’dawl aqwa milli għandu, imma l-fatt jibqa’ ċar li kien hu li ddeċieda li kellu jwaħħal fl-Insara. Kien hu li ordna li diversi jiġu maqtula u maħruqa għall-iskop tiegħu. F’dan beda proċess twil ta’ persekuzzjoni li ħa l-mijiet ta’ snin sakemm wasal il-mument meta l-Imperu aċċetta. Aċċetta lill-Insara u r-reliġjon tagħhom fl-iżviluppi sħaħ li kienet għaddejja minnhom. Kien b’Kostantinu l-Kbir (272 W.K.-337 W.K.) li f’dan għandu fuqu l-mertu ta’ dan il-pass, li hu rikonoxxut f’diversi kotba.
Il-fatt jibqa’
4. F’dan, però, l-isfond storiku huwa wkoll wieħed li jfakkar li l-Insara, tul is-sekli, kienu u baqgħu ippersegwitati. Hemm livelli varji f’dan bejn dawk morali, ta’ disprezz, u dawk fiżiċi, fis-swat. Nafu li sal-ġurnata tal-lum, diversi bnedmin bħalna jinqatlu u jgħaddu mill-martirju proprju għax huma Nsara. Biss, dan m’għandux jaqta’ qalb dawk li huma Nsara, u iktar dawk li huma fil-ħajja politika. Iktar u iktar f’din is-soċjetà, fejn bil-kurrenti varji tagħha trid taqbad toroq li jiċħdu l-wirt sħiħ li hija sinjura bihom. Mhux faċli, ċertament, u għad hawn min jibqa’ pass lura għax jara li jekk irid jirnexxi ma jistax ikollu l-approvazzjoni jekk ikun Nisrani f’ħidmietu. Imma dan irid jingħad, għax f’dinja politika li trid timxi ma’ dak li huwa iktar materjalista, hemm bżonn melħ tajjeb. Hemm bżonn sens u sustanza li tibdel.
Il-Valuri Demokristjani tagħna
4. F’soċjetà li issa trid taqbad tmur iktar lejn il-lemin estrem. Fejn l-aġir u l-ġustifikazzjoni tiegħu jiġi ibbażat fuq il-kunċett li l-għan jiġġustifika kull mezz użat, anki jekk żbaljat fih innifsu. Fejn sfortunatament, anki fil-politika Maltija, ukoll, dan qed jinxtered u hemm bżonn bidliet. Il-politika ta’ Neruni ma tkabbarx, imma tkisser. Il-politika ta’ dawk li jiċħdu l-valuri Nsara ma tkattarx. Iġġib il-kontra. Pajjiżna, iktar u iktar fi ħdanna bħala partit, irridu napprezzaw li għandna wirt li ġej minn dak li missirijietna fasslu. Il-valuri Demokratiċi-Nsara li għandna mnaqqxa ġid ġiebu, meta mxejna magħhom. Morna lura u nkomplu mmorru jekk ma nifhmux min aħna, dak li nirrappreżentaw u dak li għandna nwettqu.
Konna ilna diġà
5. Għalkemm, ċertament, il-pożizzjoni mhijiex faċli jew sempliċi, u qed issir dejjem iktar ikkumplikata, xorta hemm il-bibien tal-futur miftuħa. Jekk ma nifhmux li l-poter waħdu mhuwiex biżżejjed imma hemm bżonn ta’ iktar. Jekk naħsbu li l-importanti huwa biss dan u ninsew warajna l-valuri Nsara sħaħ li għal dawn il-mijiet ta’ snin ilna nħaddnu, niżbaljaw. Il-partit fil-Gvern ġie f’li ġie proprju għax mexa mal-ideat politiċi ta’ Neruni. Abbanduna l-valuri t-tajba biex ħaddan dawk tal-poter. Saret ċaħda ta’ dak kollu li kellna, u għalhekk wieħed m’għandux jirrepeti l-passat reċenti. Infakkar biss li meta nxtered in-nar ta’ Ruma u bdiet il-persekuzzjoni, pajjiżna kien diġà ilu erba’ snin li laqa’ għandu lil San Pawl.
Il-Fuħħari ta’ Ġeremija
6. Tul din il-ġimgħa qrajna, fil-bidu ta’ dan ix-xahar ta’ Awissu, dwar kif il-Profeta Ġeremija jsib ruħu quddiem il-fuħħari. Kif, waqt li qiegħed fuq xogħolu jingħad li seħħ hekk: “U hekk kif il-ġarra li kien qed jaħdem ħarġitlu ħażin, kif jiġrilu t-tafal f’idejn il-fuħħari, dan reġa’ għamel oħra minnha kif għoġob lilu.” Din hija proprju s-sejħa tagħna llum. Jekk aħna fil-mestier politiku fuq in-naħa t-tajba rridu nagħrfu li għandna dmir nutilizzaw sew it-tafal li għandna f’idejna. Il-bnedmin huma t-tafal, u magħhom is-soċjetà li jridu jgħixu fiha. Dmirna llum huwa li nagħrfu t-tafal it-tajjeb u l-fuħħari kapaċi. Dmirna hu li nkunu lura fil-politika Demokratika-Kristjana tagħna u niċħdu dik ta’ Neruni.
1. Is-sena 64 W.K. hija waħda li nsemmgħu f’dan kollu għax timmarkana. Nikteb f’dan sabiex wieħed jiftakar u fl-istess ħin iqiegħed fil-perspettiva l-istorja li hija parti minnu. Dak li sawwarna bħala Nsara u dak li xprunana biex inkunu fis-servizz politiku. Elf disa’ mija u sittin sena ilu, l-Insara ġewwa Ruma f’dawn il-jiem bdew għaddejjin mill-ewwel persekuzzjonijiet. Bejn it-18 u s-27 ta’ Lulju ta’ dik is-sena qam nar tant qawwi f’dik il-Belt Imperjali, li parti sew minnha ġiet distrutta kompletament. L-istoriku magħruf sew Publius Cornelius Tacitus (56 W.K.-120 W.K.) jgħid li l-Imperatur Neruni Claudius Caesari Awgustu Ġermaniku (37 W.K.-68 W.K.) waħħal apposta fl-Insara meta ma kienu ħatja ta’ xejn.
Kien huwa stess
2. Jingħad li kien huwa stess, Neruni, li ħa ħsieb iqabbad dan in-nar, kif jakkużah l-istoriku, sabiex jibni dik li għadha magħrufa fil-kobor u fl-isplendur li jingħad li kellha bħala ‘Domus Aurea’. L-istoriċi llum jippruvaw jerġgħu jqisu lil dan l-Imperatur, li baqa’ jġorr din il-fama żbaljata. Jippruvaw iqegħduh f’dawl aqwa milli għandu, imma l-fatt jibqa’ ċar li kien hu li ddeċieda li kellu jwaħħal fl-Insara. Kien hu li ordna li diversi jiġu maqtula u maħruqa għall-iskop tiegħu. F’dan beda proċess twil ta’ persekuzzjoni li ħa l-mijiet ta’ snin sakemm wasal il-mument meta l-Imperu aċċetta. Aċċetta lill-Insara u r-reliġjon tagħhom fl-iżviluppi sħaħ li kienet għaddejja minnhom. Kien b’Kostantinu l-Kbir (272 W.K.-337 W.K.) li f’dan għandu fuqu l-mertu ta’ dan il-pass, li hu rikonoxxut f’diversi kotba.
Il-fatt jibqa’
4. F’dan, però, l-isfond storiku huwa wkoll wieħed li jfakkar li l-Insara, tul is-sekli, kienu u baqgħu ippersegwitati. Hemm livelli varji f’dan bejn dawk morali, ta’ disprezz, u dawk fiżiċi, fis-swat. Nafu li sal-ġurnata tal-lum, diversi bnedmin bħalna jinqatlu u jgħaddu mill-martirju proprju għax huma Nsara. Biss, dan m’għandux jaqta’ qalb dawk li huma Nsara, u iktar dawk li huma fil-ħajja politika. Iktar u iktar f’din is-soċjetà, fejn bil-kurrenti varji tagħha trid taqbad toroq li jiċħdu l-wirt sħiħ li hija sinjura bihom. Mhux faċli, ċertament, u għad hawn min jibqa’ pass lura għax jara li jekk irid jirnexxi ma jistax ikollu l-approvazzjoni jekk ikun Nisrani f’ħidmietu. Imma dan irid jingħad, għax f’dinja politika li trid timxi ma’ dak li huwa iktar materjalista, hemm bżonn melħ tajjeb. Hemm bżonn sens u sustanza li tibdel.
Il-Valuri Demokristjani tagħna
4. F’soċjetà li issa trid taqbad tmur iktar lejn il-lemin estrem. Fejn l-aġir u l-ġustifikazzjoni tiegħu jiġi ibbażat fuq il-kunċett li l-għan jiġġustifika kull mezz użat, anki jekk żbaljat fih innifsu. Fejn sfortunatament, anki fil-politika Maltija, ukoll, dan qed jinxtered u hemm bżonn bidliet. Il-politika ta’ Neruni ma tkabbarx, imma tkisser. Il-politika ta’ dawk li jiċħdu l-valuri Nsara ma tkattarx. Iġġib il-kontra. Pajjiżna, iktar u iktar fi ħdanna bħala partit, irridu napprezzaw li għandna wirt li ġej minn dak li missirijietna fasslu. Il-valuri Demokratiċi-Nsara li għandna mnaqqxa ġid ġiebu, meta mxejna magħhom. Morna lura u nkomplu mmorru jekk ma nifhmux min aħna, dak li nirrappreżentaw u dak li għandna nwettqu.
Konna ilna diġà
5. Għalkemm, ċertament, il-pożizzjoni mhijiex faċli jew sempliċi, u qed issir dejjem iktar ikkumplikata, xorta hemm il-bibien tal-futur miftuħa. Jekk ma nifhmux li l-poter waħdu mhuwiex biżżejjed imma hemm bżonn ta’ iktar. Jekk naħsbu li l-importanti huwa biss dan u ninsew warajna l-valuri Nsara sħaħ li għal dawn il-mijiet ta’ snin ilna nħaddnu, niżbaljaw. Il-partit fil-Gvern ġie f’li ġie proprju għax mexa mal-ideat politiċi ta’ Neruni. Abbanduna l-valuri t-tajba biex ħaddan dawk tal-poter. Saret ċaħda ta’ dak kollu li kellna, u għalhekk wieħed m’għandux jirrepeti l-passat reċenti. Infakkar biss li meta nxtered in-nar ta’ Ruma u bdiet il-persekuzzjoni, pajjiżna kien diġà ilu erba’ snin li laqa’ għandu lil San Pawl.
Il-Fuħħari ta’ Ġeremija
6. Tul din il-ġimgħa qrajna, fil-bidu ta’ dan ix-xahar ta’ Awissu, dwar kif il-Profeta Ġeremija jsib ruħu quddiem il-fuħħari. Kif, waqt li qiegħed fuq xogħolu jingħad li seħħ hekk: “U hekk kif il-ġarra li kien qed jaħdem ħarġitlu ħażin, kif jiġrilu t-tafal f’idejn il-fuħħari, dan reġa’ għamel oħra minnha kif għoġob lilu.” Din hija proprju s-sejħa tagħna llum. Jekk aħna fil-mestier politiku fuq in-naħa t-tajba rridu nagħrfu li għandna dmir nutilizzaw sew it-tafal li għandna f’idejna. Il-bnedmin huma t-tafal, u magħhom is-soċjetà li jridu jgħixu fiha. Dmirna llum huwa li nagħrfu t-tafal it-tajjeb u l-fuħħari kapaċi. Dmirna hu li nkunu lura fil-politika Demokratika-Kristjana tagħna u niċħdu dik ta’ Neruni.
Subscribe to:
Posts (Atom)