1. Ftit ilu qrajt rapport f’Le
Monde (tat-2 ta’ Marzu 2018) dwar diskussjoni bejn żewġ kittieba magħrufa,
il-politologu Gil Delannoi u l-filosfu Heinz Weinmann, li ttrattaw il-kwistjoni
tal-importanza tan-nazzjon f’dinja globalizzata. Għalina n-Nazzjonalisti, suġġett bħal dan
għandu jinteressana, għaliex ġieli kien hawn min iddikjara li żmien
l-Istat-nazzjon għadda, u li n-Nazzjonaliżmu huwa fdal taż-żmien kolonjali. Mentri dawn iż-żewġ intellettwali, minn dak
li qrajt jidher li qablu li n-nazzjon għadu importanti preċiżament bħala
strument ta’ inklużjoni.
Kun parti minn
nazzjon
2. L-individwaliżmu jwassal
lil kulħadd li jaħseb biss għal rasu, bla ma jimpurtah għal għajru. Il-familja tnaqqas minn dan l-individwaliżmu,
għaliex għall-inqas tqarrbek lejn niesek, li tkun tħobb, barra minn kull
interess u gwadann għalik. In-nazzjon
iwessa’ ċ-ċirku billi jġegħlek tħoss li inti parti mhux biss minn familja,
b’rabtiet ta’ interess komuni u ta’ kultura komuni. Iktar minn erba’ mija u għoxrin elf f’Malta u
Għawdex, u forsi aktar minn hekk barra minn xtutna, huma aħwa Maltin.
Ħwejjeġ li
jgħaqqduna
3. Il-Professur Oliver
Friggieri kiteb, u fuq li kiteb, u dan tant tajjeb, dwar dak li jagħmilna
Maltin. Hemm ħwejjeġ li jgħaqqduna, u
hemm ħwejjeġ li jifirduna. Sa ftit ilu
konna niftaħru bl-istorja : konna magħqudin ukoll mir-Reliġjon,
mill-Ilsien, mill-istess filosofija tal-ħajja.
Il-firdiet ta’ fehma politika, jew ta’ naħa ta’ Malta u Għawdex, fuq u
isfel, bliet u rħula, jew ta’ klassi soċjali ma kinux biżżejjed biex inessuna
li aħna poplu wieħed. Ma rridux ninsew
li bnejna sistema politika demokratika u soċjali, għaliex kellna dan
il-pediment ta’ unjoni. Minn xi żmien ‘l
hawn qegħdin jinqalgħu niex li, bla ma jridu, jew forsi għax iridu, qegħdin
jippruvaw huma, jew iħallu lil min jipprova jdgħajjef din l-għaqda sostanzjali
tal-Maltin.
Hija rabta morali
dwar kif tgħix din il-ħajja
4. Nibda mir-Reliġjon. Li mhix ta’ bilfors. Tista’ tkun Malti u ma tkunx Kattoliku, jew
li ma tkunx temmen b’Alla. Ir-Reliġjon,
barra milli twemmin fid-dinja ta’ wara din il-ħajja, hija rabta morali dwar kif
tgħix din il-ħajja. Pajjiżna ħa
l-formazzjoni minn din il-morali, il-morali Nisranija Kattolika : u
għalhekk konna, u sa ċertu punt għadna, pajjiż li nħobbu l-ħajja u nirrispettaw
lil min jirrispetta l-liġi. Għadna
pajjiż li jemmen li l-aħjar forma ta’ familja hija dik bejn konjuġi li
jintrabtu għal għomorhom. Għadna pajjiż
li jippretendi, għall-inqas, l-onestà f’min imexxih. Għadna pajjiż li jippretendi r-rispett bejn
il-bnedmin. Anki bejn nies li jħaddnu
fehmiet differenti. Għadna ngħożżu
l-ġrajja tal-Ġimgħa Mqaddsa. Għadna niffesteġġjaw
bil-briju l-festi tal-Qaddisin Protetturi.
Ilsien li
jgħaqqadna
5. Inkompli bl-Ilsien. Lanqas dan ma huwa bilfors. Għandna l-libertà tal-espressjoni,
iggarantita fil-Kostituzzjoni. Jista’
kulħadd jitkellem bil-lingwa li jrid.
Ħafna minna nitkellmu u naqraw bl-Ingliż, bit-Taljan, bil-Franċiż,
bit-Tedesk u b’ilsna oħra. Iżda sallum
konna niftehmu bejnietna bl-Ilsien Malti.
Nies tal-bliet u tal-irħula, ta’ fuq u ta’ isfel, nies ta’ kull klassi u
edukazzjoni, universitarja jew sekondarja jew primarja. Il-Malti, li xi wħud ma tgħallmuhx l-iskola,
kienu jitgħallmuh fit-triq, fil-ħwienet, fil-knejjes. Il-Malti kien, u sostanzjalment għadu, lsien
li jgħaqqadna. Huwa lsien sabiħ,
imsawwar mill-istorja tagħna, għal qalb kull Malti veru. Il-pronunzja djalettali ma tifridniex.
Il-famuż vers ta’
Dun Karm
6. Nazzjonijiet mifruda
mill-ilsna, mir-reliġjonijiet, mir-razez għandhom problemi li aħna
m’għandniex. Ma narax għaliex nippruvaw
noħolquhom. Għaliex għandujkun hawn xi
parti tal-pajjiż li ma titkellimx bil-Malti ? Il-famuż vers ta’ Dun Karm : «Ħobb, jekk
jiswielek, ilsna barranija, iżda le tbarri lil min hu ta’ ġewwa ». Ma narax għaliex il-Gvern jew l-Università
għandhom jiffavorixxu l-firda. Bħalma ma
nifhimx għaliex m’għandhiex inkomplu nirrikonoxxu l-ġid li ġġib ir-Reliġjon,
anki fil-ħajja ta’ kuljum, f’kull qasam.
Ilsien Uffiċjali
7. Il-Gvern Nazzjonalista,
meta għaqqad lil pajjiżna mal-Unjoni Ewropea nsista li l-Malti jkun wieħed
mill-ilsna uffiċjali fl-Unjoni. Kien
hawn min qal : « La hemm l-Ingliż bħala waħda mill-ilsna uffiċjali, u
l-Ingliż huwa wkoll (flimkien mal-Malti) lsien uffiċjali
tagħna ! » Naħseb li għamel
sewwa ħafna li nsista li lsienna jkun uffiċjali bħal ilsna oħra. Tajjeb li ninsistu fuq l-ugwaljanza bħala
prinċipju. Jekk ma tibżax għalik
innifsek, tintrifes. Ċertament tkun
umiljazzjoni jekk, f’pajjiżna stess, nikkunsidraw
lill-Malti bħala lsien barrani (Maltese as a foreign language). Inħeġġeġ lill-Ministru Evarist Bartolo li
jiftakar li huwa twieled il-Mellieħa, fejn in-nies titkellem bil-Malti,
bħan-nies ta’ Ħal Tarxien, ta’ Raħal Ġdid, ta’ Bormla, tal-Gudja, taż-Żejtun,
ta’ Ħaż-Żabbar, eċċetra.
L-Għid it-Tajjeb lilkom ilkoll
8. Kultant tmur tieħ fi knejjes f’ċerti
naħiet ta’ Malta u tiddubita intix f’pajjiż ieħor. Kultant anke f’funeral, il-kant ikun
b’diversi lingwi, barra milli bil-Malti.
L-ilsna huma kollha sbieħ, iżda l-innijiet tal-Knisja bil-Malti huma
wkoll fatturi ta’ għaqda. Dieħla ġo qalbi ... Reġa’ sebaħ ja Mulejja
... Tina l-ħlewwa tal-ilsna tas-sema.
Ir-realtà hija li għandna valur u patrimonju uniku marbut mal-pedimenti
Nsara tagħna. Nawgura minn qalbi l-Għid
it-Tajjeb lilkom ilkoll.
No comments:
Post a Comment