ABBOZZ TA’ LIĠI DWAR VITTMI TAL-KRIMINALITÀ – ABBOZZ NRU 66.

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Sur President, dan l-Abbozz ta’ liġi huwa verament interessanti u jitlob ċerta riflessjoni u attenzjoni biex wieħed jipprova jieħu l-aħjar benefiċċju minnu.  Nittama li l-Gvern jieħu d-diskors li se nagħmel bħala wieħed li jista’ jammeljora, imexxi ’l quddiem, jirranġa u jġib aktar vantaġġi minn dan l-Abbozz.  Bħala rimarka ġenerali, wieħed irid jgħid li l-proċess kriminali, tul dawn l-aħħar snin, jiġifieri mis-sena 2002 meta dak iż-żmien kien hemm il-Ministru Tonio Borg fejn jien kont wieħed mill-membri tal-kumitat, inbidel b’mod qawwi u għamilna differenzi kbar fil-proċedura kriminali b’mod u manjiera li daħal, għall-ewwel darba, il-konċett tal-parti lesa li tkun parti mill-proċess.  Mill-2002 l-affarijiet żviluppaw u mxew sew ’il quddiem u llum il-proċess jitlob aktar ħsieb għax m’għadux dak li l-proċess li ġejna mgħallma fl-Unversità ta’ x’inhu u x’mhuwiex proċess kriminali.  It-tieni rimarka għandha tkun li f’dak li se ngħidu, fl-ebda mument ma naċċettaw li l-proċeduri kriminali, f’xi mument, isiru proċeduri privati jiġifieri li naċċettaw dak li jagħmlu pajjiżi oħrajn fejn il-proċeduri kriminali jiġu meħuda u mmexxija minn persuni privati.  Proċedura kriminali trid tibqa’ dejjem waħda li hija pubblika. 

Fis-sena 2002, fl-artikolu 410 tal-Kodiċi Kriminali, daħal il-konċett tal-injured party li għandha dritt tkun preżenti fil-kawża, għandha dritt li tiġi notifikata bil-kawża, għandha dritt li jkollha avukat li jassistiha u għandha dritt ukoll li tista’ tagħmel sottomissjonijiet u f’ċerti mumenti, għandha dritt ukoll, li tagħmel numru ta’ mistoqsijiet.  Dan kien pass kbir ’il quddiem.  Niftakar li fis-sena 2003, meta nħtart Segretarju Parlamentari, waħda mill-ewwel affarijiet li kellna quddiemna kienet li naraw kif dawn l-emendi se jidħlu fis-seħħ u jiġu implimentati u mħaddma fil-proċedura kriminali.  Fortuntament din id-dispożizzjoni partikolari - mhux id-dispożizzjonijiet kollha huma l-istess - ħadet in-nar u ħadmet tajjeb ħafna.  Fuq din id-dispożizzjoni aħna mxejna passi oħrajn ’il-quddiem.  Ta’ min jgħid li ma’ dawn l-emendi tal-2002 tal-Kodiċi Kriminali kien hemm ukoll emendi li saru lill-Att dwar il-Pulizija, senjatament għall-vittmi tar-reat li jkollhom bżonn ta’ protezzjoni meta jiġu biex jixhdu jew inkella fil-ħajja partikolari tagħhom.  Dawn iż-żewġ punti ġabu, għall-ewwel darba, ir-relevanza tal-persuna li tkun sofriet id-delitt li, hawnhekk qed insejħulu l-vittma tad-delitt, bħala parti essenzjali tal-proċes kriminali u bħala parti li hija relevanti. 

Fi żmenijiet oħrajn, kellek sitwazzjoni fejn il-parti lesa, jiġifieri l-parti li tkun sofriet u allura tkun il-vittma tar-reat, kienet sempliċi xhud, jiġifieri tiġi l-Qorti biex tixhed u daqshekk.  Kien hemm drabi wkoll meta lanqas kienet tissejjaħ biex tixhed, speċjalment meta l-imputat, fl-ewwel seduta, jaqbad u jammetti.  Hemm prassi - mhux tal-maġistrati kollha però ta’ ħafna minnhom - li llum il-ġurnata din is-sitwazzjoni ma tirrepetix ruħha.  Meta jkollok xi ħadd li huwa vittma ta’ reat, il-Qorti trid tassigura li jkun preżenti anke fil-mument li xi ħadd qiegħed jammetti u trid tassigura wkoll li tisimgħu biex tara l-gravità o meno tar-reat inkwestjoni.  Dan kif bdejna fl-2002.  Wara l-2002 għamilna numru ta’ passi oħrajn li permezz tagħhom mexxejna il-pożizzjoni tal-vittma tar-reat ’il quddiem. 

L-ewwel punt importanti li jien kont għamilt bħala Segretarju Parlamentari kien marbut mal-preżenza tat-tfal.  It-tfal kellhom żewġ sitwazzjonijiet ta’ diffikultà li kienu qed jagħmluhom vulnerabbli.  L-ewwel l-kwestjoni kienet relatata mal-fatt li qabel ma kienx hemm video conferencing għar-rigward tat-tfal u fis-sena 2003/2004, ħadna ħsieb li bħala l-ewwel miżura, nintroduċu li meta tfal taħt is-16-il sena jixhdu ġol-Qrati tagħna, iridu jixhdu dejjem bil-video conferencing.  Mhux biss, imma għamilna pass ieħor ’il quddiem biex nipproteġu dawn il-vittmi l-aktar vulnerabbli fis-soċjetà tagħna u daħħalna miżura biex meta jkun hemm każijiet ta’ abbuż fuq it-tfal, ikun hemm ġudikant wieħed li jisma’ l-każijiet kollha.  Qabel il-każijiet kienu jinstemgħu minn diversi maġistrati.  Konna ddeċidejna din il-miżura mal-Prim Imħallef li ħa d-direzzjoni li kull kawża relatata ma’ abbuż fuq it-tfal tinstema’ quddiem maġistrat wieħed, li jisma’ dawn il-każijiet u jispeċjalizza fuq dawn il-każijiet. 

Daħħalna mbagħad punt ieħor importanti li ilu jiġi wżat għal dawn l-aħħar 7 jew 8 snin fejn meta t-tfal jixhdu, ix-xhieda tagħhom tiġi rekordjata kemm bil-vuċi kif ukoll fl-apparenza tagħhom.  Dik ix-xhieda tibqa’ preservata u tkun dik ix-xhieda li tiġi wżata fil-proċess kriminali kollu anke jekk kemm-il darba l-affarijiet jiżviluppaw li wieħed imur għal ġuri.  Is-sistema qabel kienet kompletament differenti.  Irrid ngħid dan speċjalment la qed nitkellmu fuq il-vittmi tar-reat, biex nenfasizza ix-xogħol li għamilna fl-aħħar żewġ leġiżlaturi marbut ma’ protezzjoni tal-vittmi tar-reat.  It-tfal ġew protetti fix-xhieda, qed jixhdu f’post appartat, qed jixhdu bil-video conferencing u qed jiġu rekordjati għax inti jkollok tfal li meta jiġu abbużati jkollhom ċerta età però mbagħad jikbru u allura min ikun qed jismagħhom jieħu impressjoni kompletament differenti.  Għandhekk ukoll ġudikant wieħed u allura l-kejl tal-ġudizzju tas-sentenzi u l-esperjenza li tinġabar hemmhekk hija unika. 

Ma’ dawn daħħalna wkoll punti oħrajn intenzjonati biex niddefendu u nsaħħu l-pożizzjoni tal-vittma tar-reat.  Pereżempju daħħalna l-punt tad-danni ċivili.  Sfortunatament l-Artiklu 532 A għadu mhux applikat biżżejjed ġol-qrati tagħna.  Aħna konna daħħalna miżura fejn il-vittma tar-reat m’għandiex bżonn tagħmel kawża ċivili mal-kawża kriminali.  Jiġifieri l-prosekuzzjoni, l-Istat jiftaħ il-kawża kriminali, il-parti lesa, il-vittma tidher quddiem il-ġudikant fejn tgħid x’danniu tkun sofriet, pereżempju li kissrulha ħġieġa, għamlulha ħsara fid-dar jew fil-karozza u l-ġudikant fil-kawża kriminali jagħti kumpens ċivili wkoll.  Jiġifieri bħala vittma tar-reat, b’din il-miżura qegħdin niffrankawlha l-bżonn li tidħol f’kawża ċivili bl-ispejjeż u l-iskariġġ li ġġib tali kawża ċivili. 

Punt ieħor li konna għamilna kien biex ikun aktar faċli għall-vittmi tar-reat li jieħdu lura l-oġġetti li jkunu pereżempju, insterqulhom.  Fil-leġiżlazzjoni preċedenti kien hemm li jekk xi ħadd jinsteraq, biex jieħu lura l-oġetti li jkunu nstabu mill-pulizija, irid ikollu l-qbil tal-prosekuzzjoni, tal-avukat ġenerali u anke tad-difiża.  Jiġifieri jekk id-difiża, min qed jiġi difiż joġġezzjona, allura dak l-oġett jibqa’ ma jistax jittieħed.  Aħna konna emendajna l-liġi u mill-2005/2006 persuna li tiġi mċaħħda minn oġġetti tagħha, kulma għandha tagħmel hija talba lill-Qorti, biex imbagħad il-Qorti tara li jekk kemm-il darba l-oġġett ġie recorded u jekk l-oġġett m’hemmx aktar bżonnu għal xi raġuni, tkun tista’ tagħti l-awtoritazzjoni biex dak li jkun jieħdu l-oġġett.  Din kienet miżura oħra favur il-vittma tar-reat.

Għamilna mbagħad pass ieħor importanti li għadu fil-pożizzjoni li jiġi żviluppat ferm aktar.  Qed nirreferi għall-konċett li jien kont ħassejt li huwa innovattiv fejn inti tagħti kumpens lill-vittmi tar-reat.  Hemm artikolu fil-Kodiċi Kriminali 698 fejn permezz tiegħu persuna li tkun sofriet dannu, pereżempju xi ħadd ikun seraqha, xi ħadd ikun għamlilha xi agravju, jekk tfittex lill-persuna li għamlitilha din il-ħsara u ma titħallasx, allura tkun tista’ titlob lill-Gvern biex il-Gvern ikun jista’ jagħtiha l-kumpens tal-ħsara li hija sofriet.  Konna mxejna sew f’dan ir-rigward, għamilna l-avviż legali li ilu operattiv fuq numru ta’ każijiet imma għad hemm lok li jiġi aktar żviluppat. 

Għamilna wkoll punt ieħor importanti marbut mal-proċessi verbali, li ma tantx huwa magħruf u qed insemmih biex ikun magħruf aktar.  Ħafna drabi wieħed ikollu l-idea li l-vittma tar-reat m’għandux post fil-proċessi verabli.  Konna għamilna emenda fejn għedna li jekk jgħaddu l-ewwel xahrejn, li huma l-ewwel żmien li hu mogħti għall-proċess verbal, u l-proċess verbal ma jkunx għadu magħluq, allura l-vittma tar-reat, jekk trid, ikollha d-dritt li titlob li tintervjeni, li tkun preżenti jew tressaq xhieda hija stess ġol-proċess verbal.  Dawn huma kollha passi ġodda li aħna konna għamilna. 

Imbagħad għamilna qabża ferm akbar bl-Att dwar il-Ġustizzja Riparattriċi li qiegħed fil-Kapitlu 516 tal-Liġijiet ta’ Malta, fejn konna għamilna kapitlu apposta mill-Artikolu 26 sal-Artikolu 41 ta’ dak l-Att li fih daħħalna unita ta’ appoġġ għall-vittmi tar-reat.  Qed insemmi dan b’mod partikolari għax kif se nirrimarka aktar ’il quddiem, f’dan l-Abbozz ta’ liġi hemm konflitti bejn dak li hemm fl-Att dwar il-Ġustizzja Riprattriċi u dan li qed jitressaq hawnhekk illum.  Qed insemmi dan biex wieħed jagħmel ftit fine tuning tal-liġi.  Però hawn kellna konċett kompletament differenti marbut mal-fatt li tagħti importanza lill-vittma tar-reat f’tliet istanti, l-ewwel fil-bidu tal-proċess kriminali, it-tieni fil-mument meta tingħata s-sentenza u t-tielet wara li jingħata l-proċess kriminali. 

Sur President, qed ngħid dan għax jien dejjem nittama li l-Att dwar il-Ġustizzja Riprattriċi jimxi ’l quddiem u jkun hemm aktar attenzjoni għalih.  Forsi nitkellem b’dan il-mod għax dan kien il-baby tiegħi għal ħafna żmien u issa nittama li ħaddieħor qiegħed jadottah.  Aħna konna daħħalna l-konċett li jkun hemm reġistru għall-vittmi tar-reat u li jkun hemm analiżi ta’ jekk kemm-il darba hemmx lok għal victim offender mediation.  Il-konċett tal-Ġustizzja Ripatratriċi twieled hemm.  Dik kienet waħda mill-ħolmiet tiegħi bħala avukat u rrid ngħid li nrexxieli nagħmilha u ndaħħalha fil-liġi tagħna, mhux biss leġiżlattivament, għax tista’ sempliċement tiktibha, imma kont ħadt ħsibt li amministrattivament ikun hemm il-preparazzjoni u t-tibdil fil-kultura għaliha.  Mhux biss imma konna wkoll daħħalna diversi passi ta’ assistenza.  Il-ħsieb tal-Att tal-Ġustizzja Ripratriċi dejjem qiegħed biex meta għandek il-parole, għandek l-offender assessment board u r-remission board, il-vittma tar-reat qegħda tiġi l-ħin kollu mgħarrfa b’dak li qed jiġri.  Jekk xi ħadd sawwatni u spiċċa l-ħabs, għaliex m’għandix inkun informat jekk kemm-il darba l-aggressur għamel talba għall-parole, jew inkella għaliex m’għandix ikun informat li l-aggressur wasal biex joħroġ bir-remissjoni jew inkella wasal biex joħroġ bis-sentenza tal-Qorti.  Għaliex jien m’għandix ikolli l-possibbiltà li nasal mal-persuna msemmija fuq mejda biex nifhem x’ġara u għaliex ġrat xi ħaġa.  Ħafna drabi jkollok każijiet ta’ nies li jkunu vittma tar-reat u jdaħħlu f’rashom li r-reat sar tort tagħhom.  Dawn huma kollha affarijiet li aħna nrexxielna nagħmlu. 

Qed ngħid dan għax hemm barra spiss nisimgħu diskors vojt u ħmerijiet fuq x’suppost għamilna u m’għamilnix u għalhekk huwa tajjeb li dan li qed ngħid jiġi rreġistrat minn min qiegħed jismagħna biex jifhem li aħna għamilna diversi affarijiet b’attenzjoni.  Fil-fatt għamilniehom b’attenzjoni għax kulmin jaħdem il-Qorti jgħallimni li, il-Qorti għandu ċertu saturation jiġifieri għalxejn tagħmel kwantità kbira ta’ emendi għax fil-Qorti ma jiġux implimentati kollha f’daqqa.  Jien li llum immur il-Qorti nipprattika nsib li hemm dispożizzjonijiet li daħħalniehom fl-2004, 2005, 2006 u 2007 u għad hemm nies li għadhom lanqas biss jafu bihom.  Hemm sitwazzjoni fejn il-prattika hi mod u l-liġi hija mod ieħor u allura qiegħed nuża dan il-forum biex niddiskuti din il-ħaġa. 

Sur President, nixtieq ngħid ħaġa oħra.  Meta fis-sena 2008 sibt lili nnifsi fil-pożizzjoni ta’ Ministru għall-Ġustizzja u l-Intern għax qabel kont Segretarju Parlamentari, waħda mill-ewwel deċiżjonijiet li kont ħadt kienet marbuta mal-pakkett ta’ kif inti tistà tagħmel regoli ta’ protezzjoni aħjar għall-persuna akkużata fuq livell ta’ Unjoni Ewropea.  Niftakar fid-dibattitu oriġinali kien hemm pakkett sħiħ ta’ interpretazzjoni, informazzjoni, dritt għall-aċċess u affarijiet oħrajn li kienu qed jitressqu mill-Kummissjoni bħala pakkett wieħed sħiħ, lock, stock and barrel.  Waħda mill-ewwel deċiżjonijiet li jien kont ħadt kienet li biddilt il-pożizzjoni ta’ pajjiżna għax oriġinarjament konna qegħdin nopponu kompletament għal din il-linja.  Biss aħna konna lesti li jekk ikun hemm roadmap, jiġifieri li taqbad l-affarijiet biċċa biċċa, allura kienet tkun aktar faċli biex is-sistemi ġuridiċi kollha tas-27 pajjiż tal-UE jassorbu dawn it-tibdiliet.  U dan hu dak li sar.  Però niftakar li fis-sena 2009 ġo Praga, fl-informal council kont iltqajt mal-Kummissjoni, dak iż-żmien kien hemm, Alla jagħtih il-ġenna għax il-bambin sejjaħlu, il-Kummissarju Jacques Baro - Irrid ngħid li f’Diċembru li għadda, il-Kummissarju Jacuques Baro ġie hawn Malta u għamel ħafna ġid lill-pajjiżna.  Kien bniedem ta’ intelliġenza kbira, demokratiku kristjan, bniedem li kellu esperjenza kbira f’dawn l-affarijiet, bniedem li pajjiżna fortunatament onorah ukoll – fejn kont għedtlu u insistejt li bħala pajjiż dak li konna qed nagħmlu kien tajjeb, però jrid ikun hemm counter balance ta’ xi forma ta’ statement aħjar għar-rigward tal-vittmi tar-reat.  Huwa tajjeb li tagħti aktar protezzjoni lill-akkużat, però fis-soċjetà moderna, trid tagħmel bilanċ aktar qawwi għall-vittmi tar-reat.  U dan li qegħdin niddiskutu llum huwa in parti ma’ dak li kien ġie maqbul.  Kont nippreferi li jkun hemm sustanza ikbar u punti aktar qawwija però dan kien statement qawwi li l-protezzjoni għall-vittmi tar-reat fil-pajjiżi kollha membri tal-Unjoni Ewropea se tkun tajba u applikabbli.  Allura f’dan kollu, jien ma nistax ma neħdux pjaċir li llum din waslet ukoll fil-Parlament Malti.  Però nixtieq li dan l-Abbozz ta’ liġi jiġi rfinat għax hemm ħafna punti li jitolbu li wieħed jirfinahom biex l-Abbozz ikun jista’ jagħti pakkett aktar sod minn dak li hemm bħalissa.  Hemm affarijiet tajbin - ara ma jmurx xi ħadd jinterpretani li, b’xi mod, jien qiegħed ngħid kontra dan l-Abbozz ta’ liġi - però hemm affarijiet li naħseb li wieħed irid jiġbed l-attenzjoni dwarhom. 

L-ewwel nett għandek il-kwestjoni ta’ terminoloġija.  Fit-terminoloġija qed ndunaw li, sfortuntament, min abbozza dan l-Att, qabad u reġà ivvinta ċerti definizzjoijiet li aħna għandna diġà.  Proprju għalhekk huwa importanti li jkun hemm fine tuning.  Dan għaliex fil-Kodiċi Kriminali fl-Att dwar il-Pulizija fil-Ġustizzja Riparatriċi għandek użat diversi terminoloġiji, l-ewwel vittma tar-reat, xhud u mbagħad injured party.  Naħseb li għandna nużaw biss it-terminoloġija “vittma tar-reat” li tkun tapplika kullimkien.  It-tieni nett, fil-Ġustizzja Riparatriċi diġà hemm definizzjoni ta’ x’inhi vittma tar-reat, fejn aħna konna għedna hekk: 

“Victim means an identified natural person who has suffered physical or psychological and or material damages directly caused by the offenders criminal act and or ommissions or a respresentative society in the case where a victim cannot be identified.” 

Jiġifieri aħna daħħalna wkoll il-konċett li s-soċjetà tkun aggravata minħabba f’reat li ġie kommess lill-persuna li mhijiex identifikata.  Hawnhekk f’dan l-Abbozz ta’ liġi 66 insibu definizzjoni li tinjora din id-definizzjoni li diġà teżisti fil-liġi tal-Ġustizzja Riparatriċi u li, fl-opinjoni tiegħi, hija ċ-ċavetta għall-unità.  Taħt il-probation and parole department li twaqqaf fl-aħħar leġiżlatura u nieħu pjaċir li għadu għaddej, hemm unità apposta biex tipproteġi l-interessi tal-vittmi tar-reat.  F’dan l-Abbozz qegħdin indaħħlu konċetti kompletament differenti.  Proprju għalhekk naħseb li għandna nagħmlu fine tuning. 

Għandek ukoll kwestjoni oħra li jien nħoss li hija importanti, li tirrigwarda fejn inti għandek tagħmel dawn l-artikoli tal-liġi.  F’dan l-Abbozz insibu li se mmorru biex ikollna dawn l-artikoli tal-liġi f’att separat meta diġà għandna kwestjonijiet li jipprovaw jiddefendu l-vittmi varji tar-reati mxerrdin ma’ diversi atti oħrajn.  Naħseb li diversi minn dawn id-dispożizzjonijiet jistgħu jidħlu jew fl-Att dwar il-Ġustizzja Riparatriċi jew fil-Kodiċi Kriminali, inkella fil-Kodiċi tal-Pulizija.  Jien naħseb li tajjeb li nevitaw li kull darba jkollna din il-konfużjoni ta’ x’hemm u x’ma hemmx. 

Hemm ukoll l-Artikoli 5 u 6 li huma tajbin ħafna.  Artikolu 5 qiegħed jitlob li l-pulizija tibgħat acknowledgement meta xi ħadd jagħmel rapport.  Dan ifisser li meta inti tagħmel rapport lill-Pears, jibgħatlek acknowledgement.  Din hija miżura tajba  Imbagħad f’Artikolu 6 għandek id-dritt ta’ informazzjoni dwar il-każ.  Meta l-każ huwa plain sailing, pereżempju se tressaq lil xi ħadd il-Qorti u jinstab akkużat jew meta tgħid lil xi ħadd li ma nistgħux insolvu l-każ, huwa faċli, però hemm ħafna każijiet fejn ir-reat isir u l-investigazzjoni tal-pulizija ma tkunx tista’ tingħalaq.  Allura hemm bżonn li f’Artikolu 6 jiddaħħal mhux biss il-bidu, it-tmiem u s-sentenza finali imma tiddaħħal ukoll l-aktar ħaġa spinuża u diffiċli li hija l-ispjegazzjoni lin-nies tax-xogħol li jkun qiegħed isir mill-pulzija.  Ħafna drabi, jien sibt li dan huwa punt nefralġiku bejn il-pulizija u l-vittmi tar-reat.  Diversi drabi jien kont nitlob lil min hu inkarigat biex il- prosecuting officer jiltaqa’ mal-vittma tar-reat u jinformaha li għalkemm il-każ għadu ma ġiex solvut imma l-Pulizija ma ttraskuratx il-każ. 

Hemm ukoll Artikolu 9 li qiegħed jitkellem dwar l-Att dwar il-Ġustizzja Riparatriċi fejn naħseb li hawn overlapping għaliex fl-Att dwar il-Ġustizzja Riparatriċi, jekk m’iniex sejjer żball f’Artikolu 41, għandek diġà x’għandu jsir mal-vittma tar-reat mentri hawn qegħdin nivvitaw affarijiet li huma differenti u li, fl-opinjoni tiegħi, mhumiex strettament relevanti.  Għandna mmorru lura għal dak li hemm fl-Att tal-Ġustizzja Riparatriċi biex ma jkunx hemm overlapping.  L-Att dwar il-Ġustizzja Riparatriċi jipprovdi li jkollok ċerta informazzjoni mogħtija min-naħa u minn oħra. 

Hemm ukoll il-kwestjoni ta’ Artikolu 14 li jgħid li meta vittma tiġi identifikata bħala minorenni u jitqies li jeżisti konflitt bejn l-interess tad-detenturi ta’ responsabbiltà, jiġifieri tal-ġenituri u l-interessi tal-minorenni, għandu jinħatar tutur skont il-kodiċi ta’ organizzazzjoni u proċedura ċivili biex jirrappreżenta u jaġixxi fl-aħjar interessi tal-minuri.  Din tista’ tidher li hija tajba, però meta tiġi biex tapplikaha tista’ mbagħad ssib diffikultà.  Dan għaliex biex tappunta tutur hemm proċedura.  Ħafna drabi, tutur irid jagħmel tajjeb għall-amministrazzjoni tiegħu billi jagħmel ipoteka fuq il-proprjetà tiegħu u naħseb li dik tista’ taqta’ qalb ħafna nies.  Għalhekk għandna mmorru biex ngħidu li  dan ikun sempliċement kuratur ad letem, jiġifieri waqt li jkunu għaddejjin il-proċeduri, huwa jista’ jkompli segwitu ċivili u jkun hemm dan il-kuratur speċjali.  Ngħid id-dritt, ma kellix l-opportunità li nidħol aktar fil-fond anke dwar dak li aħna għamilna mill-aspett soċjali.  Naħseb li mill-aspett ta’ liġijiet li saru mill-ministeru tal-politika soċjali, illum hemm persuni inkarigati apposta biex ikunu jistgħu jagħtu attenzjoni aħjar, bħala guardian, lil persuna li ssib ruħa f’din il-pożizzjoni. 

Taqsima 2 dwar il-vittmi tat-traffikar tal-bnedmin mill-Artiklu 15 ’il quddiem hija tajba, però naħseb li hemm bżonn ta’ żewġ affarijiet li partijiet minnhom jidħlu fil-kodiċi kriminali wara Artiklu 248(a) sa Artiklu 248(x) biex ikunu magħqudin u jekk hemm bżonn issir riferenza wkoll għal dak li hemm fl-Att dwar il-pulizija biex tingħata protezzjoni lin-nies involuti.  Dan mogħti, Sur President, wieħed ma jistax ma jeħux pjaċir li mxejna pass ieħor ’il quddiem biex nipproteġu l-vittmi tar-reat.  Naħseb li llum il-ġurnata tant għamilna affarijiet li għandna npoġġu ftit bilqiegħda - forsi jkollna l-opportunità fil-Kumitat – fejn ikun hemm l-Avukat Ġenerali li jagħmel l-eżerċizzju li jdur għad-diversi postijiet fejn qed jissemma l-vittma tar-reat u jagħmel l-artikoli neċessarji biex ibiddel l-affarijiet.  B’mod partikolari, dan għandu jsir għaliex ċerti drabi jingħarax l-aspett kostituzzjonali fir-rigward ta’ x’pożizzjoni għandu l-vittma tar-reat fil-proċess kriminali.  Bħalissa hemm għaddejjin kawżi kostituzzjonali proprju fuq dan, bħal meta pereżempju, il-prosekuzzjoni jew id-difiża jdumu biex iġibu il-provi f’kawża.  

Sur President, finalment nixtieq nagħlaq billi niġbed l-attenzjoni tal-Ministru - jippermettili li jkolli din il-libertà li nitkellem - li preżentement ġol-Qorti hemm sitwazzjoni fejn l-emendi għat-tariffi l-ġodda - mhux se nidħol fil-mertu jekk humiex tajbin jew le - għadhom ma daħlux fil-kodiċi ta’ proċedura ċivili, jiġifieri għadhom ma sarux l-emendi, però diġà qegħdin jiġu applikati ġol-Qorti.  Nixtieq niġbed l-attenzjoni tal-Ministru dwar dan il-fatt biex jara jekk kemm-il darba aħniex legalment koperti, għaliex is-sinjorija tiegħu tgħallimna li meta inti tippreżenta il-Qorti, li fih it-tariffa li tkun ħallast ma tkunx it-tariffa vera li hija indikata mill-proċedura, għandek possibbiltà kbira li l-Att li inti qed tippreżenta jista’ jiġi ddikjarat null.  Naħseb li jekk kemm-il darba, fl-emendi li qed nagħmlu tal-baġit, hawn ukoll emendi li qed imissu mat-tariffi, il-Gvern irid jiddeċiedi jew li jdaħħal it-tariffi meta dan l-Att jiġi fis-seħħ, inkella jaqbad u jġibhom mill-ewwel fis-seħħ għaliex llum, 14-il ġurnata mis-sena, għandek atti li ġew ippreżentati u li xi ħadd jista’ jattakkahom, pereżempju, ittra uffiċjali biex jinterrompu l-preskrizzjoni, ittra uffiċjali biex jitolbu l-eżekuzzjoni ta’ ċerti affarijiet jew inkella għal konvenji, kawżi li jiġu ppreżentati u fir-rigward tal-parti l-oħra hemm sentenzi li jgħidu li jekk ma tħallasx id-dritt tar-reġistru, allura dak l-att jiġi ddikjarat null u oħrajn.  Qed niġbed l-attenzjoni biex wieħed jieħu deċiżjoni jew li jaqbad u jġibhom fis-seħħ mill-ewwel inkella li wieħed iżommhom sakemm dawn jiġu fis-seħħ. 

Għandek ukoll atti li l-Ministru neħħielhom id-dritt tar-reġistru, jiġifieri ma jitħallas xejn, speċjalment fil-kawżi kriminali.  Dan huwa benefiċċju, però jista’ jkollok lil xi ħadd li jgħidlek dak l-Att huwa null għaliex inti ma ħallasx id-dritt tat-tariffa meta t-tariffa għadha mhijiex minsusa.  F’dan il-każ, inti ma tistax tmur il-Qorti u tgħid li trid tippreżenta dan l-att skont it-tariffa li hemm għax jgħidulek li mhux possibbli għax għandhom direttiva li t-tariffi se jinbidlu.  Qed niġbed l-attenzjoni għaliex jista’ jkun li għadha pitgħada jkun hemm aktar konfużjoni.  Diġà għaddew 14-il ġurnata u nispera li din il-ħaġa ma tkomplix.  Inġenerali, wieħed jittama li dan l-Abbozz ta’ Liġi jiġi ammeljorat fl-istadju ta’ Kumitat, però huwa żgur ta’ sodisfazzjoni għaliha personalment, li qiegħed nara dan l-Abbozz jidħol fil-port.  Nirringrazzjak.