LEJN IS-SITTIN SENA

1. Bħal dan iż-żmien sena, ser nittama li nkunu qed nieqfu biex nirriflettu fuq appuntament storiku. Pajjiżna jagħlaq sittin sena Indipendenti. Nistgħu nisimgħu ħafna kliem u diskorsi varji. Forsi wkoll, uħud ikunu biss duħħan fl-għajnejn, fejn niċċelebraw ’il bgħid mis-sustanza, kif għandna. Ngħid li għandna dmir inħarsu lejn dak li aħna u dak li għandna iktar inkunu. L-iżbalji li saru u kif ser nieħdu lezzjonijiet tajba minnhom biex nimxu ’l quddiem. Mingħajr ma neskludu lil ħadd u nifhmu li hemm proċess neċessarju li, bl-użu tar-raġuni, għandna nidħlu għalih biex nifhmu x’tip ta’ sistema demokratika qed inħaddnu u l-perikli tagħha.

Mhux trijonfaliżmu

2. Jekk aħniex inħarsu lejn is-sistema tagħna fid-dawl limitat u ristrett ta’ kostituzzjonaliżmu liberali jew hemmx il-kurrent soċjali mħaddan. Għandna demokrazija formali, legali, jew iktar mimlija parteċipazzjoni tal-klassijiet kollha tas-soċjetà, b’relevanza partikolari għal dawk l-iktar ’l isfel? B’mod iktar dirett f’dak li seħħ f’dawn is-snin. Jekk hemmx issa l-idea li huma kapaċi biss li jmexxu lill-Istat l-għorrief demokratiċi, dawk li jikkunsidraw ruħhom fl-elite. Dawk li minħabba l-pożizzjoni tagħhom fis-soċjetà, jew aħjar, is-separazzjoni kostanti tagħhom mir-realtà jaħsbu li l-klassijiet l-oħra la huma kapaċi, u anqas intitolati li jmexxu. Fil-fatt, tingħata wisq attenzjoni lil dawk li huma fuq milli lil dawk li huma minn taħt.

Min għandu l-poter demokratiku f’idejh?

3. Il-kwistjoni ddur ma’ min għandu f’idejh dan il-poter. Huma dawk li bl-iżbalji tat-tmexxija tal-ewwel leġislatura Laburista ta’ mill-2013 sal-2017 jaħsbu li ġew deleġittimati dawk li mhumiex fost il-‘borgeżija’. Fejn ir-reazzjoni għal dak li seħħ hija iktar, speċjalment fit-tieni tmexxija Laburista, li tagħti każ x’iridu dawk fin-negozju milli tagħti każ xi jridu l-oħrajn. F’demokrazija fejn l-ispazju fir-rappreżentanza għall-klassi tal-ħaddiem u l-bżonnijiet tagħha qed jiġi njorat. Dan huwa ċar mhux biss minn dak li qiegħed jiġi kkunsidrat mill-klassi politika bħala prijorità fil-ħidma parlamentari tiegħu, imma wkoll fil-lingwaġġ politiku li qiegħed jiġi użat. Wieħed li huwa ’l bgħid mill-verità u li jingħad f’termini li jrid jinċensa ta’ x’jaħseb li ser isodd ’l isfel. Wieħed li qiegħed kontinwament jiftaħ il-bieb għal dawk li jemmnu f’populiżmu neo-Nażista.

X’ideat hemm?

4. Il-Kostituzzjoni tagħna m’għaddietx mill-proċess li għaddew minnu dik Franċiża u dik Taljana. Ċertament hija iktar formali u inqas soċjali. Il-bniedem, fid-dinjità sħiħa tiegħu, mhux meħud f’ħafna aspetti. Ibda minn dak tax-xogħol u għaddi għal dawk soċjo-kulturali. Morna lura fl-ideat u l-interessi ta’ klassi waħda. Qed jiġu protetti bħal dik li, fl-idea żbaljata li hija, hi biss kapaċi tiġġenera l-ġid ekonomiku. Fejn, terġa’, il-ħaddiem Malti li tgħallem drittijietu f’dawn is-snin qed jiġi sostitwit b’ħaddiem li m’għandux dan l-għarfien. Qed isiru ħafna sagrifiċċji fil-prinċipji fundamentali li nħaddnu li qed jeħduna lejn aktar sistemi awtoritarji. Aktar fuq il-lemin mil-lemin, li aħna qed narawh imħaddan pprattikat. F’dan, l-ispirtu demokratiku veru qiegħed jonqos u l-fjamma li tfakkarna fil-libertà, fil-ġustizzja u fl-ugwaljanza qegħda tnemnem. Sejra lura mingħajr difensur veru tagħha.

Demokrazija

5. Il-pajjiż irid joqgħod attent li jifhem li d-demokrazija trid tiġi kkultivata fi proċess kulturali. Jekk ma jkollniex aktar persuni li jagħrfu li l-futur tagħhom jiddependi fuq kemm titħaddem tajjeb, mhux fil-formaliżmi legali imma fl-ispirtu tagħha, ser inkomplu sejrin lura. Iktar u iktar meta qed ngħixu kriżi demokratika fis-sens li m’hemmx min qiegħed jispira u jaġixxi verament lejn din id-direzzjoni. Jaħseb biss li huwa mportanti li jibqa’ jżomm il-poter f’idejh, indipendentement jekk hemm appoġġ popolari għalih, jew le. Flok moħħna biex inġibu lura lil dawk li qed jiddikjaraw, fil-miftuħ, li ma jridux jieħdu sehem, qed nassiguraw li ninjorawhom. Vuċijiet fis-soċjetà li mhumiex sterili, u anzi, li jistgħu jduru lejn dawk li b’xi mod jirrappreżentaw bidliet radikali.

Dak li ġej

6. F’ħafna, naqbel li l-mexxejja politiċi kapaċi forsi jiċċaqilqu jekk, u skont, ir-riżultati elettorali. Ngħid diġà kellu jkun hemm ċaqliq wara l-aħħar elezzjoni ġenerali, f’partiti fejn it-tmexxija qed tidher inqas awtorevoli u aktar awtoritarja. Fejn f’dan kollu, għal uħud qed jakkumula r-riħ għal dawk li ser jiġu bil-vot għall-Parlament Ewropew u l-Kunsilli Lokali. Ħafna ser jippruvaw jinvokaw il-voti u s-siġġijiet bħala raġuni sabiex ma jiċċaqlaq xejn. Dan diġà rajnih. Imma kif iktar żviluppaw l-affarijiet u qegħdin iktar, illum hemm bżonn ta’ ċaqliq li huwa verament favur id-demokrazija soċjali u li tirrispetta lil dawk li jaħdmu. Iktar u iktar meta fl-2013 kien hemm min abdika l-poter demokratiku għall-forzi tas-suq li llum saru iktar dominanti.

Ġustizzja Soċjali

7. Abbandunajna l-kunċett tal-ġustizzja soċjali li jitlob dejjem preżenza attiva tal-Istat fis-soċjetà. Għax il-kunċett huwa issa li l-ekonomija kapitalista, anki f’pajjiżna, hija dik li tqassam il-ġid nazzjonali skont l-esiġenzi tagħha, u mhux tal-komunità. Bil-produzzjoni biss u fil-metodi tiegħu li huma l-istrumenti uniċi biex wieħed ikejjel l-iżvilupp u l-ġid nazzjonali. Fejn il-ġid u r-riżorsi qed jinqasmu bejn dawk li l-iktar għandhom saħħa ekonomika biex jixtru u jiddominaw fuq l-oħrajn. Fejn ir-regoli jimxu fuq l-iżbalji kbar ta’ Margaret Thatcher, l-ewwel meta qalet li s-soċjetà ma teżistix imma teżisti biss l-ekonomija; u t-tieni ta’ Ronald Reagan li kien qal li l-Istat mhuwiex dak li kapaċi jsolvi l-problemi, imma li l-Istat huwa l-problema.

X’poter demokratiku?

8. F’dan, għalhekk, għandna iktar id-dmir li nistaqsu: x’rappreżentanza demokratika għandna llum? Fejn min imexxi qisu l-ħin kollu jippreferi jkun mhux wisq ’il bgħid mill-forzi ekonomiċi sabiex iżomm il-poter f’idejh mingħajr ma jmiss mal-esiġenzi veri tal-pajjiż. F’soċjetà fejn qegħdin ma’ linja li ma tafx fejn sejra, imma li inevitabilment ser twassal x’imkien. Fejn din tmiss iktar li tinqata’ mill-għeruq u l-paternità ta’ dak li ħallew warajhom ta’ qabilna, l-iktar fit-tisħiħ tal-istat soċjali, li hawn qiegħed jiġi mnaqqas u sfiduċjat. In-nuqqasijiet fit-tmexxija tal-ewwel Prim Ministru Laburista ġiebu l-konsegwenza li min huwa l-vuċi ta’ dawk l-iktar minn taħt mhumiex kapaċi jmexxu lil pajjiżna. It-tieni, li s-soċjetà timxi ’l quddiem jekk tafda ruħha biss fil-forzi ekonomiċi u ta’ dawk li jiddominawhom.

Il-mira

9. F’dan naħseb li fl-għarfien ċar li l-liberaliżmu tas-suq falla u li ser ikompli jipproduċi toroq li jfallu, irridu nġibu sistema demokratika aktar vera u awtentika. Waħda li tħares il-ġustizzja soċjali mhux skont l-esiġenzi jew l-ideat tal-klassi tal-flus, imma tal-poplu. Waħda li tibni aktar lura fid-diffikultajiet u l-problemi li għandna kultura demokratika. Waħda li tagħraf li d-demokrazija mhix strument elitista, imma popolari tal-parteċipazzjoni tal-poplu kollu. Li tagħraf li nikbru fil-ġid sħiħ tagħna mhux sempliċement fil-flus li ma jagħtuniex il-ferħ u l-paċi, imma f’dak kollu li jgħoddli l-ispirtu tal-bniedem. Ċertament, dan mhuwiex faċli, imma jimmerita li jsir, aħna u sejrin lejn is-sittin sena mill-kisba tal-Indipendenza tagħna.