Għandna dmir fundamentali.

1.    Mhux soltu li nikteb wara l-Jum tal-Memorja, imma nħoss li hemm punti li jridu jsiru.  Matul din il-ġimgħa waqafna, fil-Kamra tad-Deputati, biex nikkommemoraw.  Fis-27 ta’ Jannar fakkarna, bil-piż li għandna, jew aħjar li qiegħed jingħata, ix-Shoah.  Il-Ministru Evarist Bartolo, l-Ispeaker u jien tkellimna u ġibna lura għal dan huwa jum importanti.  Mhux biss, imma l-President tar-Repubblika, George Vella, tkellem pubblikament b’diskors qawwi u mimli b’direzzjoni.  Dan huwa Jum li jixraqlu, fl-opinjoni tiegħi, ferm iktar attenzjoni milli qiegħed jingħata.  Jixraqlu iktar fuq livell nazzjonali, li sfortunatament, ma narax.

 

Min xandar?

 

2.    Ftit kienu dawk li xandru jew tkellmu dwar il-Jum u dwar dak li seħ tul l-aħħar Gwerra Mondjali.  Ftit irrappurtaw lill-President u ‘l-Parlament. Dehru ftit linji naħa jew oħra.  Ftit rappurtaġġ tas-sessjonijiet parlamentari.  Qisu dak li seħħ fil-kampijiet tal-konċentrament m’għandniex x’naqsmu miegħu.  Qisu din hi kwistjoni tar-razza Lhudija, ta’ Iżrael, tal-Italja u l-Ġermanja, u daqshekk.  Qisu ma hemmx lezzjonijiet li għandna nisiltu, jum wara jum.  Nitgħallmu u nifhmu li dak li ġara jrid, l-ewwel, jitfakkar għax verament seħħ; it-tieni, li dan seħħ minħabba l-ġenn totali u assolut ta’ ideoloġiji politiċi tal-lemin estrem; u t-tielet, li rridu naħdmu kuljum sabiex ma nippermettux aġir bħal dan fil-futur.

 

Filgħaxija

 

3.    Meta dħalt filgħaxija fil-jum u rajt il-mezzi tal-aħbarijiet ta’ pajjiżna fittixt, imma minn dak li rajt, ħadd minnhom ma ħass li għandu jsemmi dan il-Jum.  Il-mezzi Ewropej l-oħra kollha kellhom dan ir-rappurtaġġ.  Ilkoll taw ġieħ lil dawk li nqatlu b’tant ħruxija.  Ilkoll ħarsu lura lejn għala seħħ dan kollu.  Uħud ukoll ippubblikaw kotba biex ikunu ċerti li l-messaġġ jasal.  Ilkoll raw mill-ġdid u semgħu x-xhieda ta’ dawk li ġarrbu fuq ġisimhom, dawk li raw b’għajnejhom oħrajn imutu, dawk li xammew ir-riħa tal-ħruq tal-bnedmin innoċenti, ta’ tfal, ta’ nisa anzjani u dawk li r-reġim Nażi-Faxxista dehrlu li għandu jelimina.  Ta’ dawk il-bnedmin li baqgħu jġorru f’qalbhom, f’moħħhom u fl-ispirtu tagħhom il-ħruxija ta’ dawk il-postijiet.  Imma, għal xi raġuni li qed nipprova nifhem, mhux f’pajjiżi.

 

Ideoloġija żbaljata

 

4.    Għalija, Jum il-Memorja għandu sens u sustanza iktar qawwi milli wħud jaħsbu.  Mhix ċelebrazzjoni arida, formalistika, simbolika jew formali.  Hija ferm aktar.  Hija lezzjoni kontinwa tal-ħajja u tal-bniedem.  Hija lezzjoni politika.  Direzzjoni għal min irid jieħu sehem fil-ħajja pubblika.  Direzzjoni ta’ dak li wieħed għandu jakkumpanjah f’ħidmietu u dak li jrid joqgħod ‘il bgħid minnu.  Fil-mument li wieħed jikkunsidra, jew jaġixxi b’mod li jara lill-oħrajn bħala oġġetti, u għalhekk jiġġustifika lilu nnifsu li jista’ jittrattahom ħażin, ikun qiegħed jaqbad din it-triq.  Ikun qiegħed isir huwa wkoll strument tal-lemin estrem ta’ din l-ideoloġija żbaljata.

 

Il-ġenn tar-razza pura

 

5.    Ċerti drabi nibża’ li għad hemm wisq min, fil-politika, għadu jaħseb li tista’ twettaq azzjonijiet żbaljati f’isem għan li tqis tajjeb għalik.  Politika li Niccolò Macchiavelli ressaq u advoka fi żminijiet oħra.  Dak il-mument storiku llum għandu jkun sorpassat mid-demokrazija.  M’għadniex iktar immexxija minn dittatorjati anti-demokratiċi.  Imxejna ‘l quddiem proprju għax għandna d-difiża fil-liġijiet tagħna tad-drittijiet u libertajiet fundamentali tal-bniedem.  Għandna l-progress soċjali, ekonomiku u kulturali minħabba f’dan.  Jekk niċħduh b’għemilna mmorru lura.  Nitilfu l-umanità tagħna, iċ-ċiviltà sħiħa li aħna parti minnha.

 

Pajjiżna konvint?

 

6.    Imma f’dan kollu, quddiem l-għarfien li ftit kienu dawk li taw attenzjoni f’pajjiżna għal dan il-Jum, għandna nieqfu nistaqsu.  Nistaqsu jekk aħniex nifhmu li dan jolqot lilna.  Jolqotna għax meta ma nfakkrux, meta naqgħu fis-silenzju jew meta naqbdu linja ta’ “newtralità”, inkunu qed inwettqu azzjoni żbaljata.  Anzi, insiru kompliċi.  Parteċipanti f’aġir li jippermetti lil min għamel azzjonijiet bħal dawn li jintesa.  Li, fuq aġir ħażin, jiżdied ħażen ieħor.  Flok ġustizzja, ningħaqdu biex ngħattu f’omertà li m’għandniex ikollna fuq il-kuxjenza tagħna.

 

Diskors ċar

 

7.    Il-President tar-Repubblika qalilna ċar kristall: “Huwa billi wieħed jibqa’ jiżżerżaq għan-niżla bil-mod li eventwalment iżid fil-veloċità u r-ritmu.  Aktar ma wieħed jitħalla jiżżerżaq ‘l isfel, aktar ikun diffiċli li jitwaqqaf.  Sfortunatament, hemm ħafna istanzi madwarna li jagħtuna indikazzjonijiet ċari li, jekk ma noqogħdux attenti, l-affarijiet se jsiru iktar immorali u iktar inaċċettabbli.  Ejjew nieħdu din l-okkażjoni sabiex nagħmlu dak kollu li nistgħu biex inwaqqfu u nsemmgħu leħinna kontra dak kollu li jista’ jwassalna biex numiljaw u nittrattaw b’nuqqas totali ta’ rispett lil bnedmin bħalna.”

 

Dawk li għaddew

 

8.    Fid-diskors li ressaqt, ħassejt li għandi nfakkar dak li kitbu x-xhieda.  Kliemhom huwa iktar awtentiku, iktar veritier, iktar dirett, u ħadd ma jista’ jissuperahom.  Proprju għalhekk li semmejt dak li Elie Weisel jgħid, mingħajr ma ppruvajt naqilbu bil-lingwa tagħna: “A witness who believes has a moral obligation to try to prevent the enemy from enjoying one last victory by allowing his crimes to be erased from human memory. Because if we forget, we are guilty, we are accomplices.”  Is-soċjetà tagħna hemm bżonn li tifhem li m’għandniex inkunu aħna fil-ġenb u fis-silenzju, imma li għandna nsemmgħu leħinna.

 

M’aħnix ‘il bgħid?

 

8.    Meta tqis ċerti diskorsi li għadhom isiru llum fis-soċjetà.  Meta tqis li hemm min jabbuża mis-sistema demokratika biex jipprova jkun popolari.  Tifhem dejjem iktar li hemm theddida diretta lid-demokrazija tagħna.  Dak li seħħ fl-Istati Uniti tal-Amerika fis-6 ta’ Jannar.  Dak li kien qiegħed jgħid u jiddikjara Donald Trump tul l-erba’ snin tiegħu fil-presidenza.  Il-ġlied u l-kunflitti soċjali li qamu.  Is-sostenn żbaljat u mill-iktar kundannabbli tiegħu lill-gruppi fuq il-lemin estrem kompla kkumplika l-affarijiet.  Mexxej demokratiku jrid jaġixxi sewwa, u mhux b’dan il-mod.  Irid jifhem li ħaddieħor qablu ħa dik it-triq u wassal f’diżastru li l-kampijiet tal-konċentrament, jum wara jum, ifakkruna.

 

Għalihom u għalina?

 

9.    Ilna mill-2012 nieqfu f’diskorsi qosra fil-Parlament.  Għaddew disa’ snin.  Imma quddiem dan is-skiet u kwiet, kważi perfett, hemm bżonn passi oħra.  Hemm bżonn li jkun hemm, fl-iskejjel tagħna, iktar kotba dwar dan is-suġġett għad-dispożizzjoni ta’ wliedna.  Iktar fil-libreriji tagħna.  Iktar politika nazzjonai li tħajjar li jinqalbu għal-lingwa nazzjonali kotba ta’ dawk li ġarrbu direttament.  Hemm bżonn ukoll li jkun hemm liġi li timmarka aktar dan il-Jum il-Memorja.  Proprju għax dawk li tilfu ħajjithom ħaqqhom ferm aħna minna.  Għax hemm bżonn bidla kulturali, fil-ħsieb, imma wkoll rikonoxximent nazzjonali.  Għax huwa att ta’ ċiviltà li għandna dmir fundamentali li nwettqu.