1. Tul din il-ġimgħa, l-Erbgħa 29
ta’ Awissu 2018, fakkarna s-sebgħin sena mill-mewt ta’ missier missieri. In-nannu, l-Profs. Carmelo Mifsud Bonniċi ma
għexx fit-tul, imma ħalla marka qawwija warajh.
Trabbejt fid-dar li kien xtara, biddel, irranġa u rabba liż-żewġ uliedu
fiha. Trabbejt nisma’ lill-missieri
jirrakkonta u jispjega dak li kien għadda minnu. Aħjar, dak li l-familja kienet għaddiet f’daqqa
minnu. Id-diffikultajiet soċjali u
ekonomiċi li jakkumpanjaw bnedmin, li għalkemm ikunu wettqu ħafna ġid
f’ħajjithom, jispiċċaw isibu ruħhom fihom minħabba s-saħħa fiżika tagħhom. Kien attiv politikament għal numru ta’
snin. Fil-Parlament Malti bħala deputat
u ministru. Avukat imqabbad sew
fil-Qrati tagħna. Professur fl-Università,
jgħallem fil-Fakultà tal-Liġi.
Poeta. Bniedem li marad sew
fl-aħħar snin ta’ ħajtu.
Kif narah
2. Meta ma tkunx għext ma’ persuna,
triq tibni l-għarfien tiegħek tiegħu minn dak li taqra dwaru u li
jgħidulek. Ma tistax tagħmel stampa ċara
u preċiża mill-ewwel. Anzi, fil-każ ta’
nannuwi nħoss li ma’ kull sena, ma’ kull perjodu ta’ ħajti, niskopri faċċati
ġodda tiegħu. Tgħallimt, ċertament,
ħafna minnu. Huwa għadda minn ħafna
atrit u sofra angeriji min-naħa ta’ dawk li ma kinux iħaddnu l-ideali
tiegħu. Esperjenzi li żammejt f’moħħi u
ggwidawni sewwa tul ħajti, l-iktar meta sibt ruħi wkoll attakkat f’ċirkostanzi
oħra. Dak li għadda minnu kienet boxxla
kontinwa għalija lbieraħ u llum, speċjalment fil-Kamra tad-Deputati f’Mejju
tal-2012. Biss, dak li kont inqis
ilbieraħ f’dak li huwa għadda minnu, napprezzah ferm u ferm iktar. Hemm proċess intern fija li bih inħossu iktar
viċin u ħaj.
Malta and Me
3. Illum hemm ftit iktar magħruf
dwaru. Għal snin twal, ftit kienet
il-kitba. Biss, niftakarni naqra dak li
Eric Shepherd kien kiteb dwaru fil-ktieb ‘Malta and Me’, stampat fl-1928. Ktieb li kien u għadu fil-librerija ta’
missieri, li però, mas-snin irnexxili nsib u nixtri għalija. Fl-istess ktieb hemm ritratt uniku tan-nannu
għadu żgħir. Hemm, dik il-pinna preċiża
u diretta kienet iddeskrivietu bħala “one of he most cultured Maltese I
met”. U li, “All I care about is that he
had a real love and understanding of good literature, that he was a poet on
Italian models himself, that he was without prejudice, fundamentally humorous,
and did not allow his politics to make an ass of him.”
Malta and Me (2)
4. Dan l-għalliem tal-Letteratura
Ingliża, li kien kritiku ħafna ta’ mexxejja politiċi oħra f’pajjiżna, ikompli
jiddeskrivih bħala persuna li kapaċi tkun maqtugħa mill-politika, avolja fiha,
li kellu moħħ organizzat, qalbu tajba, ċajtier u sinċier. “Indeed, he always struck me as treating his
politics as a bit of a ‘rag’, and finding them as funny as I did. He had an immense fund of high spirits; and
while he had been the whole brain and life of the famous students’ Riot, he was
almost the only one whose head not not been in the least affected by its
success. But nothing could spoil a man
of his temperament; he is too fat (I beg his pardon), too kindly, too humourous
and sincere.”
Iħobb il-qari
5. F’daru rnexxielu jibni librerija
kbira. Nofsha għaddiet għand missieri, u
ta’ żagħżugħ kelli għad-dispożizzjoni tiegħi ġabra kbira ta’ kotba fuq suġġetti
varji. Qrajt u flejt diversi
minnhom. Kellu moħħu miftuħ fuq kollox. Kapaċi jaqra u jassorbi fi żmien qasir. Jifhem il-punti fil-fond u fl-effetti sħaħ
tagħhom. Dan ħareġ iktar għad-dawl meta
l-mibki, imma mhux minsi Ġużè Chetcuti, fl-1966 ippubblika taħt
il-Pubblikazzjonijiet Indipendenza, id-dramm miktub minn nannuwi “Ġuditta ta’
Betulja” bit-Taljan għall-Malti. Hemm,
f’dan il-ktejjeb ħareġ iktar għad-dawl id-diversi opinjonijiet li l-awtur kien
ġabar minn kitbiet oħra, fosthom ta’ dak li qalu dwar nannuwi Dr Giovanni
Curmi, Ninu Cremona, Herbert Ganado, Pawlu Mizzi, Ġużè Aquilina. Biċċa xogħol li fetħet twieqi ġodda
għall-poplu li ma kienx jafu.
Patrijott u Ewropew
6. Fid-diskorsi tiegħu u
fil-pożizzjonijiet politiċi tiegħu, ma hemmx dubju li kien patrijott, iħobb lil
pajjiżu u, fl-istess ħin, ċar fil-pożizzjoni politika tagħna ta’ poplu
Ewropew. Fost dawn, kien ġie f’idejja
ktejjeb li fih kien stampat diskors li kien għamel bħala Ministru tal-Pulizija
u Teżor fl-20 ta’ Diċembru 1932, f’dak li kien is-Senat. Hemm kien qal dan: “Well then, I was saying
that this small Malta, under this sky, this sea, with this heritage of Palaces,
of architecture, of paintings, with all this wealth of art, with its glory, and
its faith, only sixty miles from Italy, with all its story that entitles it to
be the rampart fo the Continent, and the bulwark of Christianity, this Malta
cannot wear another baptismal attire and faith except that of its
Latinity. In order to be Europeans it is
necessary for us to be Latins, and if we were not such, we would have invented
our Latinity.”
L-importanza tal-messaġġ
7. Kellu kelma faċli u
elokwenti. Kellu kitba daqs hekk ieħor
għas-servizz tas-sewwa. Meta tara
l-kwantità kbira ta’ diskorsi li għamel u li huma rappurtati, tifhem ferm
aktar. Tifhem ukoll li kien progressiv
fl-għarfien li l-messaġġ politiku jieħu ż-żmien biex jasal, però jrid l-għodda
kollha għad-dispożizzjoni tiegħu.
Għalhekk kien direttur ta’ numru ta’ ġurnali, sija bil-Malti, kif ukoll
bit-Taljan u bl-Ingliż. Imma ma kienx limitat
għal dan. Dan joħroġ iktar ċar fil-ktieb
tal-2012 “Il-Gross. Il-Kontribut
Letterarju”. Proġett li kien bdieh ħija
Anton, u li fih hemm miġbura ħafna (mhux kollha) mill-poeżiji tiegħu, flimkien
ma’ kitbiet letterarji dwar awturi bħal Coleridge, Scott u George Bernard Shaw. Kollha jimmeritaw li jinqraw.
Ħaqqu iktar
8. Ċertament ħaqqu ferm u ferm
iktar. Fortunatament, missieri u zijuwi
qegħdin, biċċa biċċa, jiktbu l-ħajja tiegħu.
Timmerita li ssir. Timmerita għax
fil-ħajja politika tiegħu kellu numru ta’ pożizzjonijiet, nuqqas ta’ qbil ma’
oħrajn. Imma llum, meta wieħed iħares
lura u jqis isib li fuq diversi, għalkemm kellu raġun, ma ġiex mogħti dan. Huwa tajjeb li l-istorja tingħad sħiħa. L-istampa sħiħa għal dawk li jaqraw u jiktbu
dwar pajjiżna. Proprju għalhekk li, wara
dawn is-snin twal, kienet deċiżjoni tajba tal-Partit li jiġi mtellgħa
dokumentarju dwaru. Ċertament għax hemm
iktar x’jingħad, u nittama li b’dan l-artikolu ħajjartkom taqraw iktar dwaru.
No comments:
Post a Comment