Nannuwi. Ftit Ħsibijiet.

1.    Tul din il-ġimgħa, l-Erbgħa 29 ta’ Awissu 2018, fakkarna s-sebgħin sena mill-mewt ta’ missier missieri.  In-nannu, l-Profs. Carmelo Mifsud Bonniċi ma għexx fit-tul, imma ħalla marka qawwija warajh.  Trabbejt fid-dar li kien xtara, biddel, irranġa u rabba liż-żewġ uliedu fiha.  Trabbejt nisma’ lill-missieri jirrakkonta u jispjega dak li kien għadda minnu.  Aħjar, dak li l-familja kienet għaddiet f’daqqa minnu.  Id-diffikultajiet soċjali u ekonomiċi li jakkumpanjaw bnedmin, li għalkemm ikunu wettqu ħafna ġid f’ħajjithom, jispiċċaw isibu ruħhom fihom minħabba s-saħħa fiżika tagħhom.  Kien attiv politikament għal numru ta’ snin.  Fil-Parlament Malti bħala deputat u ministru.  Avukat imqabbad sew fil-Qrati tagħna.  Professur fl-Università, jgħallem fil-Fakultà tal-Liġi.  Poeta.  Bniedem li marad sew fl-aħħar snin ta’ ħajtu.

Kif narah

2.    Meta ma tkunx għext ma’ persuna, triq tibni l-għarfien tiegħek tiegħu minn dak li taqra dwaru u li jgħidulek.  Ma tistax tagħmel stampa ċara u preċiża mill-ewwel.  Anzi, fil-każ ta’ nannuwi nħoss li ma’ kull sena, ma’ kull perjodu ta’ ħajti, niskopri faċċati ġodda tiegħu.  Tgħallimt, ċertament, ħafna minnu.  Huwa għadda minn ħafna atrit u sofra angeriji min-naħa ta’ dawk li ma kinux iħaddnu l-ideali tiegħu.  Esperjenzi li żammejt f’moħħi u ggwidawni sewwa tul ħajti, l-iktar meta sibt ruħi wkoll attakkat f’ċirkostanzi oħra.  Dak li għadda minnu kienet boxxla kontinwa għalija lbieraħ u llum, speċjalment fil-Kamra tad-Deputati f’Mejju tal-2012.  Biss, dak li kont inqis ilbieraħ f’dak li huwa għadda minnu, napprezzah ferm u ferm iktar.  Hemm proċess intern fija li bih inħossu iktar viċin u ħaj. 

Malta and Me

3.    Illum hemm ftit iktar magħruf dwaru.  Għal snin twal, ftit kienet il-kitba.  Biss, niftakarni naqra dak li Eric Shepherd kien kiteb dwaru fil-ktieb ‘Malta and Me’, stampat fl-1928.  Ktieb li kien u għadu fil-librerija ta’ missieri, li però, mas-snin irnexxili nsib u nixtri għalija.  Fl-istess ktieb hemm ritratt uniku tan-nannu għadu żgħir.  Hemm, dik il-pinna preċiża u diretta kienet iddeskrivietu bħala “one of he most cultured Maltese I met”.  U li, “All I care about is that he had a real love and understanding of good literature, that he was a poet on Italian models himself, that he was without prejudice, fundamentally humorous, and did not allow his politics to make an ass of him.”

Malta and Me (2)

4.    Dan l-għalliem tal-Letteratura Ingliża, li kien kritiku ħafna ta’ mexxejja politiċi oħra f’pajjiżna, ikompli jiddeskrivih bħala persuna li kapaċi tkun maqtugħa mill-politika, avolja fiha, li kellu moħħ organizzat, qalbu tajba, ċajtier u sinċier.  “Indeed, he always struck me as treating his politics as a bit of a ‘rag’, and finding them as funny as I did.  He had an immense fund of high spirits; and while he had been the whole brain and life of the famous students’ Riot, he was almost the only one whose head not not been in the least affected by its success.  But nothing could spoil a man of his temperament; he is too fat (I beg his pardon), too kindly, too humourous and sincere.”

Iħobb il-qari

5.    F’daru rnexxielu jibni librerija kbira.  Nofsha għaddiet għand missieri, u ta’ żagħżugħ kelli għad-dispożizzjoni tiegħi ġabra kbira ta’ kotba fuq suġġetti varji.  Qrajt u flejt diversi minnhom.  Kellu moħħu miftuħ fuq kollox.  Kapaċi jaqra u jassorbi fi żmien qasir.  Jifhem il-punti fil-fond u fl-effetti sħaħ tagħhom.  Dan ħareġ iktar għad-dawl meta l-mibki, imma mhux minsi Ġużè Chetcuti, fl-1966 ippubblika taħt il-Pubblikazzjonijiet Indipendenza, id-dramm miktub minn nannuwi “Ġuditta ta’ Betulja” bit-Taljan għall-Malti.  Hemm, f’dan il-ktejjeb ħareġ iktar għad-dawl id-diversi opinjonijiet li l-awtur kien ġabar minn kitbiet oħra, fosthom ta’ dak li qalu dwar nannuwi Dr Giovanni Curmi, Ninu Cremona, Herbert Ganado, Pawlu Mizzi, Ġużè Aquilina.  Biċċa xogħol li fetħet twieqi ġodda għall-poplu li ma kienx jafu.

Patrijott u Ewropew

6.    Fid-diskorsi tiegħu u fil-pożizzjonijiet politiċi tiegħu, ma hemmx dubju li kien patrijott, iħobb lil pajjiżu u, fl-istess ħin, ċar fil-pożizzjoni politika tagħna ta’ poplu Ewropew.  Fost dawn, kien ġie f’idejja ktejjeb li fih kien stampat diskors li kien għamel bħala Ministru tal-Pulizija u Teżor fl-20 ta’ Diċembru 1932, f’dak li kien is-Senat.  Hemm kien qal dan: “Well then, I was saying that this small Malta, under this sky, this sea, with this heritage of Palaces, of architecture, of paintings, with all this wealth of art, with its glory, and its faith, only sixty miles from Italy, with all its story that entitles it to be the rampart fo the Continent, and the bulwark of Christianity, this Malta cannot wear another baptismal attire and faith except that of its Latinity.  In order to be Europeans it is necessary for us to be Latins, and if we were not such, we would have invented our Latinity.”

L-importanza tal-messaġġ

7.    Kellu kelma faċli u elokwenti.  Kellu kitba daqs hekk ieħor għas-servizz tas-sewwa.  Meta tara l-kwantità kbira ta’ diskorsi li għamel u li huma rappurtati, tifhem ferm aktar.  Tifhem ukoll li kien progressiv fl-għarfien li l-messaġġ politiku jieħu ż-żmien biex jasal, però jrid l-għodda kollha għad-dispożizzjoni tiegħu.  Għalhekk kien direttur ta’ numru ta’ ġurnali, sija bil-Malti, kif ukoll bit-Taljan u bl-Ingliż.  Imma ma kienx limitat għal dan.  Dan joħroġ iktar ċar fil-ktieb tal-2012 “Il-Gross.  Il-Kontribut Letterarju”.  Proġett li kien bdieh ħija Anton, u li fih hemm miġbura ħafna (mhux kollha) mill-poeżiji tiegħu, flimkien ma’ kitbiet letterarji dwar awturi bħal Coleridge, Scott u George Bernard Shaw.  Kollha jimmeritaw li jinqraw.

Ħaqqu iktar

8.    Ċertament ħaqqu ferm u ferm iktar.  Fortunatament, missieri u zijuwi qegħdin, biċċa biċċa, jiktbu l-ħajja tiegħu.  Timmerita li ssir.  Timmerita għax fil-ħajja politika tiegħu kellu numru ta’ pożizzjonijiet, nuqqas ta’ qbil ma’ oħrajn.  Imma llum, meta wieħed iħares lura u jqis isib li fuq diversi, għalkemm kellu raġun, ma ġiex mogħti dan.  Huwa tajjeb li l-istorja tingħad sħiħa.  L-istampa sħiħa għal dawk li jaqraw u jiktbu dwar pajjiżna.  Proprju għalhekk li, wara dawn is-snin twal, kienet deċiżjoni tajba tal-Partit li jiġi mtellgħa dokumentarju dwaru.  Ċertament għax hemm iktar x’jingħad, u nittama li b’dan l-artikolu ħajjartkom taqraw iktar dwaru.