L-Għid jibqa’ Kbir.

1.      Il-ħajja fis-soċjetà tagħna tista’ tidher li qegħda tara xi bidliet li qabel ma ratx.  Biss hemm pedamenti sodi u permanenti li fortunatament qed inżommu.  Dawn il-jiem ħafna jiċċelebraw sew.  Il-pajjiż jimtela bi knejjes imżejna, b’diversi wirjiet imtellgħa minn diversi għaqdiet reliġjużi, soċjali inkella individwali.  Il-purċissjonijiet tal-Ġimgħa l-Kbira jibqgħu fattur ċentrali għalina lkoll.  Jiem li jressquna lejn iktar riflessjoni.  Jiem li jitolbu minna ħsieb u attenzjoni lejn dak li aħna, dak li sejrin fih u dak li rridu nkunu.  Il-passjoni ta’ Sidna Ġesù Kristu rakkundata mid-diversi evanġelisti minn nhar Ħadd il-Palm ‘il quddiem tiftħilna bibien ġodda ta’ iktar tagħrif u għarfien.  Tinqara’ kemm tinqara’, tinstemgħa kemm tinstemgħa minna xorta nsibu biċċiet ġodda.

2.      Il-bniedem li jħares lejn li jipprova jkun wieħed ta’ rieda tajba jidħol fi proċess ta’ żvilupp intern.  Ma’ kull parti minn ħajtu għandu avvanz ikbar.  Jifhem iktar fil-fond il-messaġġ, fl-aħbar it-tajba.  Hija vuċi li ma tistax tingħad li hija marbuta ma’ xi żmien partikolari.  Il-Kristu storiku nafu biċ-ċert li ġie u għex magħna.  Dak li jingħad lilna mill-evanġelisti ma huwiex parti minn dak li nsibu fil-mitoloġija griega, latina, nordika, orjentali jew li nsibu li ħoloq fil-ħsieb u l-fantasija l-bniedem.  Dak li ngħad, dak li nsibu miktub seħħ.  Seħħ b’verità.  Seħħ iktar u iktar meta l-istess kliem iwasslu lil kull persuna lejn triq aktar ċara u perfetta.  Għax dak li ngħad ma huwiex vuċi passata, jew ġejja sempliċement minn hemm, iżda għandha l-abbiltà li tibqa’ waħda preżenti u futura.

3.      Hija hekk u tibqa’ vuċi ta’ gwida għal min irid, fil-libertà assoluta tiegħu, jsegwiha.  Ma hemmx impożizzjoni.  Hemm offerta miftuħa.  Hemm min jeħodha u hemm min jirrifjutaha jew jaqbad biss il-biċċiet li jinteressawh.  Anqas ma hija vuċi ta’ ħarba mill-ħajja, jew xi forma ta’ “escapism”; hija waħda li tieħdok iktar biex tgħix ir-realtà ta’ kull ġurnata.  L-inkarnazzjoni, il-passjoni, il-mewt u l-qawmien ma humiex stejjer, iżda manwali ta’ ħajja fejn tgħixha u mhux taħrab minnha.  Sidna Ġesù Kristu bit-twelid tiegħu, bil-ħajja f’din id-dinja u bil-mewt u l-qawmien tiegħu daħal fl-istorja tal-bniedem.  Assigura lilha r-realtà tagħha u mhux il-kontra.  L-eżempju li ħallielna ma huwiex fl-arja, jew xewqat, imma attwalità.  Min irid isib il-paċi, il-ferm u s-sewwa jrid isegwiH.

4.      Terġa’, il-qawmien mill-mewt tiegħu hija l-affermazzjoni ċara u ikbar li kien verament dak li stqarr li huwa.  Il-ħajja tiegħu ma waqfitx meta ġie midfun iżda hemm fatti ċari ta’ diversi bnedmin li għarfuh, rawh u missewh.  Tumas l-appostlu, li lkoll nafu d-dubju tiegħu, assigura prova iktar ċara.  Ried u rnexxielu jmiss għalina lkoll il-pjagi tiegħu.  Il-bnedmin li għexu f’dak iż-żmien ilkoll ħallew xhieda ta’ dan.  Għalhekk meta niċċelebraw dan il-jum bil-ferħ tal-qniepen, bil-ġiri tal-istatwa tal-Irxoxt, bl-ikel tal-figolli u tal-ħaruf inkunu qegħdin niċċelebraw din il-verità, din ir-realtà li taffermana bnedmin fid-dinja li nifhmu r-realtà, naħdmu fiha u nkunu ta’ servizz biex minna, jekk għandu jkun, jitwettaq is-sewwa.

5.      Qegħdin f’mument storiku ieħor għalina.  Il-ħatra tal-Arċisqof Charles J. Scicluna huwa proprju dan.  Kwalitajiet, talenti tajba għandu.  Però miegħu qiegħed iġib esperjenza li nemmen li jaf ikollha effett jekk dejjem titħalla taħdem.  Huwa vuċi ta’ gwida għalina.  Ma huwiex mexxej politiku, biss bi kliemu ser ikun qiegħed imissi kull settur soċjali u kulturali tagħna.  Waħda li għandha preparazzjoni fl-esperjenza li ngħata ikbar.  Iktar ma naħseb, iktar ma naqra mill-ġdid dak li kiteb il-Papa Benedittu XVI, iktar nifhem u nittama.  Nifhem kemm l-Arċisqof ġie ffurmat iktar milli kien minn bniedem li huwa mimli b’għerf tal-ħajja.  Iż-żmien li qatta’ Ruma kien ta’ servizz varju li fl-imrar tiegħu kellu żgur id-duwa ta’ kliem u eżempju li ma għandux bżonn ta’ ebda kelma ta’ rakkomandazzjoni minni.

6.      F’dinja fejn in-nisrani hemm min jaħseb li għandu jitlef il-libertà tal-espressjoni tiegħu, u anzi dak huwa dritt riservat għall-ulied tal-illuminiżmu, dan huwa jum importanti.  Jum żgur ta’ ferħ, però huwa wieħed ta’ affermazzjoni.  Huwa wieħed ta’ appartenenza, identità u kultura.  Ma hemmx mistħija, anqas nuqqas ta’ kuraġġ, iżda determinazzjoni sabiex inkunu parti minn dan il-proċess li biddel, għadu jibdel u ser ikompli lid-dinja u għal min irid jgħix fiha u mhux jaħrab minnha.  Messaġġ li huwa mimli daqs bajda fl-għerf u fil-wirt għal min iridu.  L-Għid, għalhekk, f’dan kollu jibqa’ verament Kbir.  Mill-qalb nawgura lilek, Sur Editur u lil dawk kollha li jaqraw din il-gazzetta, l-Għid it-Tajjeb.

Inqas ftaħir, iktar serjetà.

1.      Ħadd ma huwa jgħid li l-fatt ma għandhomx jiġu mxandra u mogħtija l-importanza tagħhom.  Anzi f’din is-soċjetà, fejn parti sostanzjali minnha qed tiddikjara li ma tridx taf b’dak li għaddej, huwa dmir li l-istituzzjonijiet jinfurmaw.  Proprju f’din il-linja ta’ pajjiż li qiegħed isir aktar xettiku, il-poplu huwa mill-iktar evidenti li qiegħed jibgħat messaġġi li wħud ma jridux jisimgħu.  Primarjament u prinċipalment li ma huwiex jemmen dak li qiegħed jingħadlu.  Ma huwiex jagħti affidament li l-istejjer ta’ ftaħir li qiegħed il-ħin kollu jisma’ huma fir-realtà minnhom.  Il-qasma li qegħda toħroġ ġejja minn fatt wieħed, u ċjoѐ li hemm diversi li llum jafu l-affr tagħhom u ma humiex konvinti li qed tingħadilhom il-verità.

2.      Tul dawn l-aħħar xhur, it-trumbetti ta’ Gvern li qiegħed ma’ kull jum jiddomina, jinfluwenza u “jixtri” l-mezzi tal-informazzjoni, żdiedu wisq fil-qawwa tal-esaġerazzjonijiet.  Dawk li qegħdin id-dar u l-ftit minn dawk li xi ġranet fis-sena jisimgħu u jsegwu l-aħbarijiet ma jarawx li l-Ministri qed jgħixu fuq l-istess biċċa art bħalhom.  Il-ftaħir fuq kemm pajjiżna mexa ‘l quddiem, fuq kemm hawn iktar persuni jaħdmu, fuq kemm tnaqqas id-defiċit, kemm tnaqqas il-qagħad u fuq kemm f’daqqa waħda suppost li kollox miexi sewwa ma huwiex jipperswadi.  Iktar u iktar bnedmin qed jibnu l-opinjoni li fl-aħħar tal-mazzita ta’ dan il-ftaħir ser isibu żbiba.  Hawn għajta interna u qawwija għal ferm iktar serjetà.

3.      Min huwa fil-kmand għandu wisq fiduċja qawwija fuq is-saħħa tal-propaganda, fuq is-saħħa tal-perċezzjoni u għalhekk qiegħed jagħfas u jafda kusu fuq dik il-linja ta’ ftaħir qawwi.  Hemm diversi, speċjalment dawk li huma parti sħiħa mill-klassi tal-ħaddiem, li qed jaraw affarijiet oħra, qed jaraw id-dinja minn lenti differenti.  Dan ġej għas-segwenti raġunijiet.  L-ewwelnett, dan is-suppost ġid materjali ma huwiex jinżel f’idejn u f’ħalq in-nies.  Dan jew għax qiegħed jibqa’ f’idejn dawk li għandhom diġà, inkella ma huwiex eżistenti fir-realtà imma parti biss minn transazzjonijiet fittizji.  It-tieninett, daħlet issa qasma bejn dawk il-ftit li ġew impinġija bħala privileġġjati u impjegati fit-tul jew fil-qosor mal-Gvern, għal dawk l-oħrajn li baqgħu barra.  Daħlet għira ġdida li qegħda tnissel inkwiet soċjali futur.  It-tieletnett, għandek iktar ħaddiema li kienu qed isalvaw bl-overtime xahar wara xahar u issa nqatagħlhom, b’mod u manjiera li ma jistgħux ikampaw proprju biex jidħlu iktar nies jaħdmu mal-Gvern.  Ir-rabanett u konsegwenza ta’ dan, għandna issa iktar minn qatt qabel diversi li qed jitolbu li jżidu d-dħul tagħhom biex jibqgħu għaddejjin b’impieg “part-time”.

4.      Ħafna jafu li ddur naħa jew oħra, tant l-istampa li qed titressaq hi tleqq u sabiha li huma iktar ċerti li s-serjetà politika marret il-baħar.  L-esperjenza, l-għaqal, il-valuri nsara li qabel kienu l-boxxla, issa nxeħtu ‘l barra.  Qed jiġu injorati minn min jitkellem b’biżgħat kbar fejn l-importanti huwa mhux li wieħed iwettaq dak li huwa verament sewwa, imma dak li jiġi identifikat li jrid il-poplu minn domandi nofs leħja li jsiru u li jixħtu lejn riżultati żbaljati.  In-nuqqas ta’ serjetà qed immissuha kuljum proprju għax il-poplu jrid fil-maġġoranza tiegħu dak li huwa sewwa mingħajr esaġerazzjonijiet.  Il-Gvern sab fl-aħħar snin poplu li kien lest li jemmnu fuq diversi wegħdiet.  Biss issa hemm ċar min qieħged jinforma uffiċjalment li jrid iktar sustanza.  Ħafna qed jinkwetaw, forsi għax hawn ħafna dixxendenti diretti tal-Appostlu San Tumas, li dak li qed jingħadilhom ma huwiex minnu.

5.      Il-Gvern jgħid, jiftaħar u f’mument sejjer, kif jgħidu, jaqa’ l-baħar.  Il-pajjiż jaf li l-istabilità ekonomika li bena ġiet minn diversi sagrifiċċji li saru.  Jaf ukoll li l-frott ta’ dan ma huwiex jiġi msarraf tajjeb.  Hawn uħud li qed jieħdu l-benefiċċji u l-wiċċ tal-borma, mentri oħrajn baqgħu l-istess jew almenu ma jħossuhomx li avvanzaw.  Jafu ukoll li l-pedamenti li saru minn gvernijiet Nazzjonalisti hemm qegħdin, però qed titneħħielhom is-saħħa tagħhom proprju għax tieħu mingħajr ma trodd is-swar tħott.  Dak li qiegħed isir biex jaqdi, biex jissodisfa lil dak u lill-ieħor iriduna nħallsu għalih ilkoll aħna għada pitgħada.  Il-kriterju ta’ dak li huwa ġust, ta’ dak li jkun ħaqqu qiegħed jitmermer u jintilef.  Il-poplu ta’ dawn il-gżejjer, fil-maġġoranza tiegħu dan jafu u proprju għalhekk li ma’ kull jum qed tikber iktar u iktar is-sejħa biex jonqos l-iftaħir u tikber is-serjetà.

Telenovelas politiċi?

1.      Hawn fenomenu li kaxkar is-snin u s-sekli ta’ stejjer li ma jridux jispiċċaw.  It-telenoveli li spiss insibu fuq il-mezzi tax-xandir ma jonqsux, anzi l-kompetizzjoni hija soda bejn dawk li ilhom u dawk li għandhom qegħdin jitwieldu.  L-istorja tibda tinħema biċċa biċċa, taqbad it-triq ta’ dak li ma jridx jispiċċa.  Fejn konna mdorrija b’bidu u tmien, issa kibret iktar u iktar li bidujiet hemm ħafna u tmiem ma jridx jinqala’.  Fejn dak li jingħad u jitressaq, għalkemm tista’ wkoll taqtgħu minn qabel, xorta waħda jżomm uħud isegwu sabiex jaraw u jaqtgħu jekk dak li ħasbu jseħħx.  L-istorja tagħti l-impressjoni li qegħda timxi, biss it-taħliet bejn dak li għadda, dak li qed isir u dak li ġej huwa tant ordinarju fl-istraordinajru li l-ħsieb tal-bnedmin qiegħed jiġi kundizzjonat.

2.      Il-proċess loġiku tal-ħsieb, dak tal-mod ta’ kif wieħed jitkellem qiegħed isir iktar kumplikat u diffiċli biex tifhmu jew biex fuqu tieħu deċiżjoni.  Hawn ħafna li issa mit-telenovelas qed jibnu filosofija tal-ħajja u ta’ kif jaħsbu u jitkellmu.  Jekk ma tifhimx dan ma tistax tifhem diversi persuni fl-ambjenti kollha tal-ħajja.  Diġà għandek ħafna li jibdew ikellmuk b’mod li jippretendu li tifhem dak li ma jispjegawlekx.  Mhux biss dan, imma jaqilbu minn suġġett għall-ieħor u inti mistenni ssegwi u tifhem.  Sakemm dan isir fil-ħajja ta’ kuljum wieħed jifhem dan il-kundizzjonament.  Għax huwa punt, ippermettuli “ċentrali” tat-telenoveli li l-istorja tagħhom hija magħmula minn ħames jew sitt stejjer oħra, fejn fi ftit minuti trid taqbad it-truf tagħhom kollha.  Waħda qegħda tibda, oħra waslet fl-aqwa tagħha, oħra fi tmiemha, mentri dik li mietet issa reġgħet ħadet il-ħajja.  Biss meta dan jaqleb ukoll fil-politika, allura wieħed jimmeravilja ruħu.

3.         Proprju għax id-duttrina tat-telenoveli hija li jridu jkunu aċċessibbli għal kull persuna, dawk li jarawhom kull ġurnata u dawk li jidħlu darba, kif ukoll għax huma suppost ibbażati fuq linja li l-preżent ma jmurx kontra l-passat, ma jigdbux li hemm parallelliżmu qawwi bejn il-politika u t-telenoveli.  Ngħid dan għax ilni nara dan għaddej f’dawn l-aħħar xhur ta’ Gvern ġdid li qiegħed jagħmel proprju dak li l-antik ma kellux jagħmel.  Fejn ħarġu lura karattri, min minn passat politiku li ħafna kienu diġà nsew.  Fejn dak li ngħad li ma huwiex sejjer isir, qiegħed isir fid-dinja ta’ kull ġurnata.  Fejn dawk li kienu qed jagħmlu dmirhom tneħħew għal daħlu “maħbubin” ġodda li, fuq naħa jippretenduha u fuq l-oħra waqgħu għajnejn “qawwija” tal-protagonisti.  Anzi, aħjar, fejn dawk li jiddikjaraw li ma jaqblux ma’ ħaġa jagħmluha u dawk li jaqblu ma jagħmluhiex proprju għax qed jaqblu magħha.

4.         Il-labirint fil-loġika jwassal iktar u iktar sabiex il-politika tagħna tkompli ssir b’din l-istorja fejn il-protagonist/artist jispiċċa jista’ jagħmel li jrid u anzi jġib il-kunsens u l-approvazzjoni ta’ min qiegħed jarah.  Bħal ma għamilt, anqas issa ma jien ser nidħol fil-merti jew id-demerti tar-referendum li għadna kif għaddejna minnu.  Imma kienet veru tajba tara l-ewwel li dawk li ma kienux jaqblu jiddikjaraw għall-illoġika tagħna li ser jivvutaw favur proprju għax ma jaqblux; u t-tieni dawk li jaqblu jiddikjraw li ser jivvutaw il-kontra verament għax jaqblu.  Kellna l-Prim Ministru jgħid lil kulħadd li ser jivvota favur u proprju għax ried lil kull persuna tibqa’ fil-libertà assoluta tagħna li insista ma’ diversi li għandhom isegwu l-eżempju tiegħu u jivvutaw favur.  Mhux biss, imma kien kollu ftehim u ħlewwa qabel il-vot ma’ dawk li riedhom jivvutaw “iva” mentra sar kollu nar, pieni u tempesi preċiż wara r-riżultat.  Trid forsi tkun segwaċi akkanit tat-telenoveli biex tifhem dan.

5.      Dan huwa l-aktar li huwa reċenti però nafu b’affarijiet oħra li jressquna naħsbu iktar fuq dan is-suġġett verament interessanti.  Għax kellna dawk li jinsabu ħatja penalment u għax jinsabu hekk jiġu ppremjati.  Ta’ bnedmin li għax huma parti mill-istorja tat-telenovela jittrasformaw ruħhom fi rwoli ġodda.  Jitilqu bħala dawk li wettqu inġustizzja fil-konfronti ta’ oħrajn u minflok jiġu kkonsidrati li kienu huma dawk li sofrew inġustizzja.  Fuq l-istess linja, l-ministru li kien ilu għaddej jilgħab ma’ ħaġa u ma’ oħra, fejn storja ġdida tinħoloq u tidħol f’oħra, fejn tal-ewwel, tat-tieni, tat-tielet u tar-raba’ jikkumbattu għall-attenzjoni.  Daqqa waħda u daqqa oħra fejn kull min jara jibda jimmaġina li ntlaħaq il-massimu u minflok hemm ikun hemm dożi akbar.  Li jispiċċa jispiċċa u, proprju għax jispiċċa, jibdew jgħidu li ser jerġa’ jibda.  Fuq l-istil u l-prassi ta’ din it-telenovela, l-ispettaturi jindunaw li ser jiġri xi ħaġa ġdida proprju għax il-protagonisti jsiru dlonk suldati tal-azzar bis-siġill qawwi tal-mexxej.

6.      Inkella trid tkun verament fil-mitejn u wieħed u ħamsin puntata ta’ telenovela biex issib ruħek tara dawk li jidħlu għall-kuntratti li ma jidhrux, ta’ kawżi li jiġu ċeduti meta ma għandhomx, ta’ flejjes li jitħallsu fejn ma għandhomx jitħallsu, li wieħed jifhem iktar u iktar l-isfortuna ta’ dan il-kondizzjonament qawwi.  Ma’ kull jum jikbru aktar il-puntati u l-isfumaturi tagħhom bħala parti mill-proċess sħiħ tal-pjan telenovelistiku b’dawk li jsibu ruħhom konsulenti fuq dak li ma jifhmux jew li ma jiġux konsultati fuq dak li għandhom, imma proprju fuq il-kontra ta’ dak li għandhom.  Ta’ bnedmin li bħala parti sħiħa ta’ dan jiġu mqabbda bħala “persuni ta’ fiduċja” fuq kuntratti u ħatriet fejn ma hemmx kwistjoni ta’ fiduċja.  Hemm arti f’dawk li jibnu u jikkonċentraw li jkollhom telenovela għaddejja jum wara jeum, fejn il-puntati l-antiki jiġu mibdija mill-ġdid.  Biss, fil-politika dan ma huwiex f’postu.  Il-politika mibnija fuq  dan il-kunċett twassal biss sabiex dak li jidher li huwa magħluq jibda jiġi diskuss, fejn dak li suppost naslu fih nibqgħu għaddejjin lejh, fejn id-direzzjoni flok tkun ċara tispiċċa tieħdok f’tidwir li la jibda u lanqas jispiċċa.

Sentejn f’għajnejn il-ħniena

1.      Għaddew diġà sentejn minn meta d-dinja kattolika bdiet tgħaddi minn proċess ta’ bidla qawwija.  It-terrimot beda bl-aħbar li l-Papa Benedittu XVI kien qiegħed jirriżenja l-pożizzjoni.  Diversi kienu dawk li tħassbu b’dak l-att volontarju uniku.  X’kien ser iġib dan iċ-ċaqliq li ma konniex imdorrijin bih, salv li nistennew il-bida meta jkun hemm is-sejħa lura f’idejn il-Ħallieq tagħna lkoll.  Diġà konna għaddejna mill-esperjenza ta’ Ġwann Pawlu t-Tieni.  Il-Pollakk enerġetiku, rivoluzzjonarju, dinamiku kien issielet sal-aħħar snin ta’ ħajtu mingħajr il-forza fiżika li konna mdorrijin bih.  Għadda minn dak li għadda u l-Knisja Kattolika kienet il-ħin kollu miegħu.  Miegħu fit-tamiet u x-xewqat ta’ proċess li jkompli jibdel u jċaqlaq ‘il quddiem ‘l-insara.  Forsi din l-esperjenza sħiħa mexxiet lil Benedittu biex jaqbad it-triq li qabad.

2.      Hu x’inhu l-bniedem, bil-limitazzjonijiet tiegħu, jista’ jressaq raġuni jew oħra.  Biss, ilkoll nafu li xejn ma jiġri ta’ xejn fil-ħajja tagħna u tal-komunità li ngħixu fiha.  Diffiċli li naċċettaq dan aħna li llum imdawrin b’kultura li taħseb li tista’ tikkontrolla l-preżent u l-futur.  Biss, min jaħseb u jirrifletti fuq dak li għadda f’ħajtu jagħraf li hemm forza tajba, ta’ sewwa li tmexxina ‘l quddiem.  L-intelliġenza tagħna ma tistax titqabbel ma’ din il-forza qawwija.  Sentejn ilu ma fhimniex.  Stajna biss naċċettaw u nemmnu.  Illum qed naraw il-bidu, ir-riżultati ta’ dik id-deċiżjoni.  Bejn Franġisku u Benedittu ma kienx hemm, u anqas hemm, kwistjonijiet, rivalità.  Hemm biss kontinwazzjoni vera.  Dak li sar minn wieħed jitkompla, jiġi ssudat u jippermetti li jinbnew parti u kapitoli ġodda.

3.      Il-Papa Jorge Mario Bergoglio f’sentejn għamel diġà l-marka tiegħu.  Dan fuq numru ta’ livelli.  Il-Knisja qabdet b’iktar forza u enerġija l-vokazzjoni tagħha favur dawk li huma minn taħt.  L-ordnijiet tiegħu kienu ċari: iktar attenzjoni għall-opri tal-ħniena, iktar ftuħ għal dawk li jiddikjaraw ruħhom atei, kif ukoll ir-reliġjonijiet l-oħra.  Dan il-papat, f’ħafna sens u sustanza dar biex imur lura lejn dak li l-ewwel Papa San Pietru kellu fl-aġenda tiegħu.  Il-fqar, it-tfal, dawk li romlu issa daħlu lura b’iktar saħħa milli kien hemm qabel.  Ħadu post kwistjonijiet oħra li kienu qed jokkupaw il-moħħ u l-linja ta’ kuljum ta’ wħud fil-Knisja.  Il-kwistjoni ta’ persuni fl-ordnijiet sagri li ġiebu ruħhom kif qatt ma kellhom ma’ tfal kienet saret ossessjoni.  Battalja ta’ kull ġurnata, fejn it-tajjeb li l-Knisja Kattolika għamlet u għadna twettaq kien qiegħed jintilef u jindifen.

4.      Għażel l-isem “Franġisku” intenzjonalment.  F’dak waħdu hemm programm ta’ ħidma.  Diversi marru lura fis-sekli biex jiftakru f’Papa ieħor li f’ħolma kien ra lill-fqajjar ta’ Assisi jżomm lill-Knisja Kattolika f’idejh.  Il-bidliet franġiskani ta’ dak iż-żmien għadhom magħna.  Għad għandna l-eżempju ta’ bniedem li għex verament il-kliem tal-Vanġelu.  Dan l-Arġentin jaf xi jrid u qednaraw dak li huwa determinat li jwettaq.  Sejħa għall-għeruq veru tagħna li aħna nippruvaw kull ġurnata nkunu parti minn din l-istorja u ħidma.  Parti minn proċess li qiegħed iktar u iktar iwieġeb għar-realtà li żviluppat.  L-Ewropa bil-ħmerijiet tagħha, bl-affluwenza li għandha, bis-suppervja u bin-nuqqas ta’ umiltà li ħarġet milli tibqa’ ċ-ċentru ta’ dak li kienet tirrappreżenta qabel għall-Knisja Kattolika.  L-importanza u s-saħħa tagħha sejrin lejn żoni mondjali ġodda.  L-Afrika, l-Amerika ta’ Isfel u ta’ Fuq, l-Indja, il-Korea ta’ Isfel u issa iktar u iktar lejn iċ-Ċina qed jibdlu dak li qabel ma konniex naċċettaw.

5.      Il-Knisja Kattolika bdiet proċess li fih il-Papa huwa l-ewwel li jagħti l-eżempju.  Qata’ ħafna mill-ispejjeż li soltu kienu jintefqu fuqu.  Ħa ħsieb li jara li iktar ħidma u riżorsi jmorru direttament lejn dawk li għandhom bżonn.  Kull pass huwa importanti għalih.  Kull wieħed huwa magħmul bi ħsieb.  Dawk li ma għandhomx, dawk li qegħdin fit-toroq, dawk li jħossuhom emarġinati, dawk li ma jsibux solidarjetà, imħabba jew ħniena fis-soċjetà individwalista sabuh.  Sabuh lest li mhux biss jitkellem iżda fuq kollox jaġixxi għalihom.  F’dinja fejn il-kapitaliżmu qiegħed jerġa’ jiġi adurat fuq l-artali tal-allat foloz, kliem Franġisku huma sejħa kostanti għas-sewwa u għall-ġustizzja soċjali.  Ma tgħaddix ġurnata li ma nirċevux messaġġ qsajjar qsajjar fuq il-famuż Twitter li jsejjaħ lilna lkoll naħsbu.  Sustanza, veloċi, teknoloġikament avvanzata u kapaċi tbiddel.  Ebda kelma li toħroġ ma taqa’ fuq widnejn torox jew li ma tkunx xprun ta’ frott.

6.      Il-Knisja f’pajjiżna hija wkoll għaddiet, fuq skala differenti iżda importanti, minn proċess ta’ bidla franġiskana.  Il-ġenerożità tal-Isqof Pawlu Cremona, li fetaħ it-triq għall-issa Charles Scicluna turi li qed niġu effettwati wkoll.  Fi Knisja li qegħda toħroġ iktar idejha biex issejjaħ iktar kardinali minn truf id-dinja, bħal ma rajna l-ewwel Malti u reċentement wieħed mill-art il-bgħid ta’ Tonga, aħna wkoll qed immissu ma’ din il-bidla.  Franġisku qiegħed iċaqlaq mill-ġdid kleru li serva u għadu jservi.  Kleru Malti u Għawdxi li huwa żgur mutur qawwi ta’ għerf u bidla li qiegħed jirċievi mill-ġdid sejħa għal iktar azzjoni.  Kull bniedem f’din il-Knisja Kattolika huwa  msejjaħ sabiex ikun parteċipant attiv ta’ proċess li jibqa’ jibdel dak li ħaqqu lejn is-sewwa.  Jingħad x’jingħad kontra tagħha, il-Knisja Kattolika tibqa’ forza li tibdel is-soċjetà għas-sewwa, li tibdel is-soċjetà billi tassigura li tkun dejjem iktar vuċi għall-ġustizzja u l-ħniena.  Miserandu atque eligendo huma l-kliem li għażel fl-arma tiegħu, u hekk aħna ilna sentejn f’għajnejn il-ħniena magħżula.

Aggornament- Mibki Onor. Michael Refalo- Medjazzjoni

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI: Nirringrazzjak. Sur President, xtaqt nibda dan l-aġġornament billi nikkommemora l-memorja tal-Ex Ministru Michael Refalo.

L-Ex Ministru Michael Refalo kien bniedem affabbli mill-aħjar; bniedem li għamel ħafna xogħol u ddedika ħafna mill-ħin tiegħu lil dan il-Parlament.  Għamel 28 sena jservi lill-poplu, 28 sena li jiġi hawn f’dan il-Parlament jistaqsi l-mistoqsijiet parlamentari, jagħmel l-interventi tiegħu u jagħmel diversi diskorsi interessanti.  Kien bniedem li jaf l-affarijiet tiegħu, bniedem onest, ħawtiel u bniedem li ħalla ħafna wirt lil pajjiżna.  Lill-mibki Michael Refalo niftakru jaħdem il-qorti.  Niftakru bħala avukat idur il-kurituri bit-toga. Niftakru jdur ma’ nies ta’ kwalitajiet differenti. Għalkemm hu kien jitla’ mid-disa’ u l-għaxar distrett, kellu għal qalbu nies ġejjin minn liema area ġejjin tas-soċjetà. Kien bniedem li kellu għall-qalbu dawk li huma batuti daqskemm ieħor dawk li kienu iktar fakultużi. Kien jaqbeż għal dawk li ħaqqhom li huwa jagħtihom is-servizz tiegħu. Kien jagħmilha bl-iktar mod onest u bl-iktar b’mod b’saħħtu, dejjem konvint li l-klient tiegħu huwa l-persuni li f’dik il-kwestjoni għandu raġun biex ibigħ.

Kien bniedem eżemplari u kellu ħafna għall-qabu dak li kien qed jagħmel.  Minkejja ż-żmien li kien qatta’ hawn ġew, qatt ma naqas mill-entjużażmu politiku u mill-entjużjażmu biex ibiddel l-affarijiet.  Jien niftakru hawnhekk speċjalment fil-leġislatura bejn l-1998 u l-2003, li fiha huwa okkupa l-kariga ta’ ministru għat-turiżmu u niftakar il-viżjoni ċara li huwa kellu fis-settur tat-turiżmu. Niftakru jitkellem, speċjalment meta kont nokkupa s-siġġu ta’ chairman of committees, waqt id-diskors tal-baġit.  Hu kien iwieġeb għall-kritika li kienet issirlu minn dak iż-żmien shadow minister Karmenu Vella. Kien iwieġbu punt punt, jispjega punt punt dak li qed jagħmel u kien jindika b’mod ċar li huwa kien jaf x’qiegħed jagħmel. Kellu viżjoni u kien kuljum kien jieħu ħsieb li jqiegħed il-pedament neċessarju biex f’pajjiżna jiżdied it-turiżmu, però jiżdied it-turiżmu ta’ kwalità. Fost id-dibattiti li ħa sehem fihom kien hawn dawk marbuta mat-twaqqif tal-Awtorità dwar it-Turiżmu. Il-Liġi dwar l-Awtorità kien ippilotaha hu, kien ġabha fis-seħħ, kien ħaddimha u permezz tagħha assigura li dan is-settur, li sar vitali u determinanti għall-pajjiż tagħna, ikun wieħed minn dawk li jibqa’ jrendi u jagħti lil pajjiżna.

Kien hu li mexa fl-istrateġija li jgħolli ‘l fuq il-livell tad-diversi hotels u stabilimenti li għandna f’pajjiżna. Meta kont tisimgħu jitkellem fil-bidu meta kien għadu segretarju parlamentari kont tgħid: Dan jaf x’inhuwa jgħid? Illum il-ġurnata, meta nduru mal-pajjiż u naraw il-kwantità kbira ta’ hotels li għandna four u five star, irridu nagħtu mertu lill-Onor. Michael Refalo. Kien hu li kellu ħarsa fit-tul lejn dak li hemm bżonn, lejn is-servizz li hemm bżonn, lejn dak li qed joffri ħaddieħor biex naraw  dak li aħna għandna bżonn noffru biex nibnu niċċa li permezz tagħha tibqa’ tħabbat il-qalb tal-pajjiż.

Għalkemm wieħed jaqra fil-gazzetti dwar diversi politiċi tal-lum li jiftaħru fuq l-istastika li hawn illum, wieħed ma jistax ma jgħidx li jekk irid ikun ġust irid ukoll jagħti mertu għall-viżjoni tiegħu. Jien illum ngħid li r-rankatura li huwa ta baqgħet hemmhekk u għadha hemmhekk sal-ġurnata tal-lum. Jekk naraw l-affarijiet sewwa, inqisu żgur li diversi mill-affarijiet li huwa għamel, ħaddieħor bena fuqhom u ma żarmahomx.  Kull ministru tat-turiżmu li ġie wara Michael Refalo sab l-affarijiet f’posthom. Mhux biss, imma sab l-affarijiet f’pożizzjoni li jista’ jkompli jtella’ sulari oħra fis-settur tat-turiżmu u m’għandu bżonn li jħott xejn minn dak li huwa bena.

Illum ħassejt li għandi nibda billi nikkommera lill-Onor. Michael Refalo proprju għax waħda mill-affarijiet li ftit jissemmew dwaru, però li jiena tajtu diġà kredtu u nħoss illum li għandi nkompli nagħtih kredtu quddiem dan il-Parlament, huwa fejn għandu x’jaqsam is-settur legali. Michael Refalo kien għamel perijodu qasir bħala Ministru tal-Ġustizzja. F’dak il-perijodu qasir għamel żewġ passi importanti. L-ewwel kellu fuq ħoġru l-Abbozz ta’ Liġi Nru 25 tal-1994, li kien ġie pilotat oriġinarjament mill-Ministru Joe Fenech li kien hu Ministru tal-Ġustizzja. Fit-tibdil tad-dekasteri l-ġustizzja misset lil Michael Refalo li kellu l-obbligu, d-diffikultajiet u d-dmir li dawk id-diversi miżuri li saru jitqiegħdu fis-seħħ. Imbagħad ħareġ pass verament importanti fejn witta t-triq biex wieħed jibda jaħdem fuq dak li aħna nsejħu bħala alternative dispute resolutions. L-alternative dispute resolutions huma bażikament ta’ żewġ kwalitajiet, l-ewwel l-arbitraġġ u t-tieni l-medjazzjoni.  Michael Refalo kien il-bniedem li ddeċieda li wasal il-mument li jibdel is-sistema li aħna kellna fuq l-arbitraġġi.  Preċedentament l-arbitraġġi kienu parti mill-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili.  Kien hemm ftit artikli.  L-arbitraġġ ftit kien jiġi utilizzat u ftit kien jiġi implimentat.  Michael Refalo kellu l-viżjoni li jwaqqaf  ċentru tal-arbitraġġ f’Malta għax ħass li ma kellhiex tibqa’ iktar parti mill-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili.  Din kienet parti importanti u parti li mmarkatu u tibqa’ timmarkah bħala l-persuna responsabbli f’din it-triq għax għalkemm l-Onor. Joe Fenech, il-Ministru preċedenti, għamel kwantità kbira ta’ emendi lill-Kodiċi li kienu ilhom biex isiru żmien u huwa kellu l-kuraġġ li jagħmilhom, però din l-emenda fuq l-arbitraġġ kien Michael Refalo nnifsu li daħal għaliha. Jien, li okkupajt il-kariga fis-settur tal-ġustizzja bħala segretarju parlamentari u ministru, kelli wkoll ix-xorti li naqra l-file dipartimentali li fih kien hemm il-proċess sħiħ li Michael Refalo daħal għalih biex idaħħal f’pajjiżna dan iċ-ċentru ta’ arbitraġġ.  Dan il-pass immarkana bħala parti mill-pajjiżi l-iktar żviluppati fl-Ewropa biex ikollna sistema legali u ġudizzjarja li hija ferm iktar avvanzata minn ta’ pajjiżi oħra.  Bl-Att II tal-1996 Michael Refalo, f’dan il-Parlament beda u għadda liġi li permezz tagħha bena qafas ta’ abitraġġ li ma kienx marbut sempliċement mal-arbitraġġi ta’ kawżi domestiċi, ta’ każijiet li jqumu l-qorti u flok ma wieħed jagħmel kawża jagħmel arbitraġġ.  Huwa bena qafas fil-liġi li l-ewwel kien hemm dak li huwa sejjaħ domestic arbitration, imbagħad l-international commercial arbitration.  Mhux biss għamel dawn il-passi, mhux biss għamel iċ-ċentru tal-arbitraġġ, pero’ kien fiha biċċa xogħol ukoll biex fil-pajjiż tagħna jsiru l-ewwel passi li permezz tagħhom aħna bħala avukati li nipprattikaw il-liġi naċċettaw li jkun hemm dan il-post separat mill-qorti li fih wieħed ikun jista’ jmur biex jiġu deċiżi kwestjonijiet bejn iċ-ċittadini.

Kull min jokkupa l-kariga ta’ ministru tal-ġustizzja jaf li l-ikbar diffikultà li kull riforma u tibdila hija l-kultura legali. Id-diffikultà biex iċċaqlaq ‘il quddiem il-kultura legali hija kbira ħafna. Michael Rafalo, b’intelliġenza kbira – u għal min jinteressah jista’ jaqra d-dibattitu li saru hawnhekk bejnu u bejn dak iż-żmien il-Kap tal-Oppożizzjoni Karmenu Mifsud Bonnici, fejn it-tnejn li huma kkolaboraw biex din timxi ‘l quddiem -  fl-istess liġi ħa ħsieb li mhux biss jibni s-settur internazzjonali billi sempliċement isemmih jew jagħmel qafas tiegħu, imma wkoll ħa ħsieb li fid-diversi skedi li hemm annessi mal-Att idaħħal dak li aħna nsejħu l-UNCITRAL model law. Hu daħħal ukoll il-protocol on arbitration causes ta’ Geneva  u l-Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards. 

Bena wkoll qafas ġdid li fih fetaħ beraħ dan il-post. Proprju din il-ħidma lili ppermettietli li meta nsir segretarju parlamentari fl-2003, indaħħal biċċa importanti. Il-ħsieb oriġinali taċ-ċentru kien li jkun post alternattiv, però l-viżjoni kienet li wieħed jipprova jġib arbitraġġ internazzjonali.  L-affarijiet ma baqgħux f’idejn Michael Refalo; u daħal ħaddieħor għalihom, però din il-parti, kemm taħt l-amministrazzjoni Laburista ta’ bejn l-1996 u l-1998, kif ukoll sussegwentament bejn l-1998 u l-2003 ma ħadmitx.  Allura fl-2003 ħadt id-deċiżjoni, fuq id-dibattiti li kien hemm bejn Karmenu Mifsud Bonnici u Michael Refalo, li mmorru għal dak li jissejjaħ bħala arbitraġġ mandatorju, fejn taqbad setturi min-natura tal-kawżi li jmorru l-qorti, u tibagħathom direttament fiċ-ċentru. Ovvjament oriġinarjament ma tantx kienet niżlet tajjeb ħafna anzi, wieħed irid jgħid li kienet waħda mill-iktar affarijiet li kien hemm resistenza għaliha inkluż b’kawżi kostituzzjonali konfliġġenti. Finalment illum però, wieħed irid jgħid li l-arbitraġġ mandatarju li daħħalna f’numru ta’ setturi marbuta prinċiparjament ma’ inċidenti tat-traffiku fejn bniedem ma jweġġax u jkun hemm ċertu capping fid-danni, għamlet il-ġid. Illum il-ġurnata, mill-2004 sal-lum, f’għaxar snin daħlu madwar 4,200 arbitraġġ.  Dawn l-4,200 arbitraġġ ħolqu xogħol ġdid u solvew problemi ġodda, għax il-maġġoranza tal-arbitraġġi jinqatgħu malajr u hemm diversi nies li l-kwestjonijiet tagħhom inqatgħu iktar malajr bi prezzijiet u spejjeż inqas.  Hawn Malta għandna għall-ewwel darba ċentru tal-arbitraġġ b’saħħtu li jiffunzjona, bi staff li jaf l-affarijiet tiegħu u chairman li jaf l-affarijiet tiegħu. Mhux biss, imma bix-xogħol li għamilna, illum nistgħu ngħidu li daħlu wkoll mal-25 arbitraġġ ta’ natura internazzjonali. L-arbitraġġi huma determinanti f’pajjiżna, huma importanti, u illum qed nitkellem biex l-ewwel nagħti meritu għal din il-viżjoni li kellu Michael Refalo u nirrikonoxxi dak li għamel u fl-istess ħin ukoll biex infakkar li mill-2004 sallum għaddew għaxar snin ta’ ħidma tajba, għaddew għaxar snin li fiha rnexxielna noħolqu niċċa ġdida għall-avukati biex jaħdmu fiha.

L-alternative dispute resolutions mhumiex biss marbuta mal-arbitraġġ. Waħda mill-ittri li kien irċieva l-imsemmi, Alla jagħtih il-ġenna, Michael Refalo, kienet ta’ kostitwent tiegħi li qallu li kif kien qed idaħħal l-arbitraġġ, jitħajjar ukoll biex jagħmel ċentru ta’ medjazzjoni. Hemm qisu nota li hija tajba, hija proposta tajba, però l-ewwel nagħmlu ċentru tal-arbitraġġ, imbagħad immorru għal ċentru ta’ medjazzjoni. Fl-2004 kont sibt diġà l-qafas lest allura fl-2004 daħħalna wkoll fis-seħħ liġi ta’ medjazzjoni.  Irrid ngħid li bl-Att 16 tal-2004, fil-21 ta’ Diċembru 2004, daħħalna ċ-ċentru tal-medjazzjoni. Pajjiżna b’hekk ġie in line ma’ pajjiżi iktar avvanzati minn tagħna biex joffri l-alternative dispute resolution. Il-medjazzjoni huwa kamp li bħall-arbitraġġ, għad għandu fejn jespandi u għad għandu fejn jikber. Żviluppa ħafna fil-Qorti tal-Familja. Fil-Qorti tal-Familja kien hemm reżistenza fil-bidu, però llum il-ġurnata nirrikonoxxi li l-ħidma li qed issir mill-medjaturi hija imprezzabbli.  Illum il-ġurnata, li għandi x-xorti li mort lura naħdem il-qorti u li għandi x-xorti wkoll nidher f’seduti ta’ medjazzjoni, irrid nirrikonoxxi li s-sistema ħadmet,  ħadmet tajjeb u qiegħda taħdem tajjeb. Hemm kwantità kbira ta’ nies, ta’ koppji quddiem dan iċ-ċentru   fuq raġunijiet varji . Fil-fatt hemm madwar 25,000 każ li mar fiċ-ċentru tal-medjazzjoni fil-Qorti tal-Familja, li permezz tiegħu koppji kellhom l-opportunità li jew jirrikonċiljaw jew inkella li jaslu li jinnegozzjaw ftehim, li kull naħa tifhem x’inhija tagħmel meta qiegħda tiftiehem.  Anzi rrid ukoll nesprimi s-sorpriża tiegħi li tant il-medjaturi huma kapaċi, li hemm każijiet fejn saħansitra n-nies imorru b’kunfidenza fil-Qorti tal-Familja, jitkellmu mal-medjatur mingħajr il-preżenza tal-avukati u ħafna drabi jaslu bejniethom fuq kif se jagħmlu s-separazzjoni u l-avukati jidħlu iktar tard biex jagħmlu l-kuntratt ta’ separazzjoni.

Illum, wara għaxar snin irridu nimmarkaw li fil-medjazzjoni sar żvilupp imporantanti. Dan l-iżvilupp importanti ġie triggered oriġinarjament minn dak li jissejjaħ il-“Woolf Report” ta’ Lord Woolf fl-Ingilterra, li fl-1996 kien għamel rapport fuq l-istat tal-qrati Ingliżi. Hemmhekk kien wasal għal ċerti konklużjonijiet fosthom li fil-kawżi m’hemmx ugwaljanza bejn il-partijiet, anzi min għandu ħafna flus għandu vantaġġ fil-kwestjonijiet legali. Ikkonkluda wkoll li hemm inċertezza u hemm kumplikazzjonijiet żejda, li l-proċeduri fl-Ingilterra huma frammentati u huma wisq bi ġlied bejn il-partijiet.  Kien ippropona li tiġi varata l-medjazzjoni  għax l-Ingilterra m’għandhomx liġi fuq il-medjazzjoni u m’għandhomx ċentru tal-medjazzjoni.  Aħna għandna ċentru tal-medjazzjoni li fortunatament l-Istat baqa’ jħallas. Hija ħaġa tajba li l-Istat jibqa’ joħroġ il-flus għall-medjazzjoni. Hija ħaġa tajba għax tagħti lin-nies l-opportunità li jiltaqgħu bejniethom u jirranġaw il-kwestjonijiet.

Hawnhekk ukoll qamet il-kwestjoni tal-mandatarju jew le. Fil-medjazzjoni, s-sitwazzjoni hija differenti mill-arbitraġġ. Fil-medjazzjoni inti qiegħed tagħti lin-nies opportunità u mekkaniżmu legali biex isolvu l-kwestjonijiet tagħhom.  Jekk iridu jsolvuha, jekk huma kapaċi, jistgħu jaslu madwar medja b’assistenza ta’ medjatur.  Il-medjatur ikun speċi ta’ sensar li jwassal il-partijiet għal ftehim. Ikollok kwestjoni fejn wieħed qed jippretendi xi ħaġa u l-ieħor qed jippretendi ħaġa oħra u wieħed isib it-triq tan-nofs. Fid-dinja kollha nstab li l-medjazzjoni hija mekkaniżmu veloċi, mekkaniżmu li ma jiswiex ħafna flus, mekkaniżmu li jieħu ħsieb li ma tkissirx il-kummerċ.  Huwa magħruf li meta n-nies jidħlu l-qorti kontra xulxin, jispiċċaw jaqtgħu r-relazzjonijiet kummerċjali minn xulxin mentri fil-medjazzjoni l-affarijiet jimxu ‘l quddiem. Allura, a kuntrarju tal-arbitraġġ, il-fatt li wieħed jagħti din l-opportunità ta’ medjazzjoni lin-nies, kif tajna fil-Qorti tal-Familja huwa att ta’ ġustizzja soċjali u huwa att li permezz tiegħu dak li jkun għandu opportunità li jiddeċiedi hu jekk jasalx jew le u mhux ħaddieħor jiddiċiedi jekk il-każ huwiex f’pożizzjoni li l-partijiet jaslu. Fil-Qorti tal-Familja s-sitwazzjoni ħadmet. 

Sur President, illum hemm ukoll teżijiet ta’ studenti universitarji dwar dan is-suġġett għax għandi wkoll is-sodisfazzjon ngħid li llum għandna gradwati fil-medjazzjoni.  Għandna nies li ħadu masters course fil-medjazzjoni. Dawn in-nies niżżlu fit-teżijiet tagħhom, mid-domandi li għamlu, li ħafna nies jirrikonoxxu li mnalla kien hemm is-sitwazzjoni tal-medjazzjoni mandatarja li permezz tagħha waslu. Jiena din insejħilha opportunità.

Il-medjazzjoni però trid ukoll li jkollha s-saħħa ta’ ċertu drive.  Ovvjament fl-aħħar leġislatura saru wkoll numru ta’ liġijiet fejn il-medjazzjoni ttieħdet bħala forma ta’ policy tal-Gvern.  Fil-fatt daħħalniha fl-Att dwar il-Ġustizzja Reparatriċi.  Meta wieħed jikkommetti delitt, daħħalna l-possibilità, kif hemm f’diversi pajjiżi oħrajn, li min wettaq id-delitt jiltaqa’ mar-rappreżentant tal-Istat u jekk irid, jiltaqa’ wkoll mal-vittma tar-reat u għandu dik l-opportunità biex jifhem sewwa sew għaliex seħħu ċertu affarijiet u biex min għamel ir-reat jieħu fuqu r-responsabilità. Għandna wkoll emendi li kienu saru bl-Att X tal-2010 għal Kapitlu 504 marbut mal-MEPA. Hemmhekk ukoll daħħalna provvedimenti marbuta mal-medjazzjoni. Sfortunatament dawn id-dispożizzjonijiet għadhom ma ġewx fis-seħħ u forsi wasal iż-żmien li wieħed idaħħalhom fis-seħħ.

L-istess għamilna fil-kunċett tal-Malta Consumer Affairs Authority, kif ukoll fil-Volontary Organisations Act.  Dawn huma passi importanti  għax il-medjazzjoni hija att ta’ ċivilità. Soċjetà timmarka ruħha minn oħra proprju għax ikollha dawn il-mekkaniżmi.  Il-kwestjonijiet bejn in-nies mhux bilfors iridu jiġu maqtugħa b’sentenza tal-qorti. M’hemmx bżonn lanqas li l-medjazzjoni titqiegħed bħala xi forma biss ta’ alternattiva għal qorti, jiġifieri biex innaqqsu l-backlog tal-kawżi allura għandna l-medjazzjoni. Il-medjazzjoni hija tajba fiha nfisha, hija tajba għas-soċjetà Maltija u huwa tajjeb li tibqa’ tiġi koltivata b’saħħa.  Jien ħadt pjaċir nara li fir-rapport li sar mill-Imħallef Bonello u l-Imħallef Sciberras, mill-Professur Aquilina u mid-Dottoressa Romana Frendo l-medjazzjoni hija msemmija b’importanza però naħseb li issa wasal iż-żmien li fuq l-esperjenza li ġbarna fil-Qorti tal-Familja għandna nħarsu wkoll lejn jekk kemm-il darba għandniex indaħħlu l-medjazzjoni f’ċerti tipi ta’ kawżi li inti, meta tmur l-qorti, tmur l-ewwel għall-medjazzjoni. 

Irrid ngħid ukoll li fir-Rules of Court kien hemm diġà u ilhom hemmhekk mill-2008 regoli li jgħidu li l-qorti, fl-ewwel seduta trid tara jekk kemm-il darba l-partijiet humiex f’pożizzjoni li jaslu għal medjazzjoni.  Sfortunatament din id-dispożizzjoni, minn dak li qed nara bħalissa l-qorti, mhijiex qiegħda tiġi implimentata u applikata.

Għalhekk, qed nieħu din l-opportunità biex l-ewwel ngħid grazzi lil Michael Refalo għax-xogħol li għamel. Ngħid li b’meritu tiegħu jien stajt nibni affarijiet oħrajn. Bnejt fl-arbitraġġ mandatarju li kellu suċċess, għamilt il-medjazzjoni fil-Qorti tal-Familja u għamilna wkoll iċ-ċentru tal-medjazzjoni però hemm bżonn li ‘l quddiem isiru iktar affarijiet.  Hemm bżonn li wieħed jieħu iktar on board il-possibilità li jibni l-medjazzjoni b’saħħa.  Jiena mhux ngħid dan mhux b’xi forma ta’ kritika, għax m’għandhiex tkun xi forma ta’ kritika, anzi qed nagħmel użu minn dan il-post biex inqajjem iktar għarfien, speċjalment man-nies li huma l-poplu in ġenerali, li jkollu l-kwestjonijiet tiegħu, kif ukoll aħna l-avukati biex aħna nsolvu l-kwestjonijiet iktar malajr. Jien ċert li l-maġġoranza kbira tal-avukati, iktar ma jeħilsu l-kwestjonijiet tal-klienti tagħhom malajr, iktar jieħdu pjaċir.

Finalment irrid ngħid li dawn kienu tnejn mid-diversi miżuri li aħna għamilna fis-settur tal-ġustizzja biex ċaqlaqnih ‘il quddiem. Hemm diversi affarijiet oħra li għada pitgħada, f’aġġornamenti bħal dan, ikolli l-opportunità biex infakkar lil dan il-post ix-xogħol tajjeb li sar fil-passat. Dawn l-affarijiet infakkarhom ukoll biex ikun hemm il-possibilità u l-opportunità li wieħed ikompli jibni fuqhom biex ikompli jgħin lis-soċjetà li qiegħda tiżviluppa, lill-populazzjoni li qiegħda tikber u biex ikollha sistema ġudizzjarja li teħles l-affarijiet iktar malajr, mingħajr ma tintilef il-ġustizzja jew mingħajr ma tintilef l-opportunità li tasal fi ftehim bejn il-partijiet.  Nirringrazzjak.

Mozzjoni Nru 221: Estimi ta' Dħul u Nfiq tal‑Awtorità għas-Saħħa u s-Sigurtà fuq il-Post tax-Xogħol għas‑Sena 2015.

           

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Sur President, nitolbok  tgħidli kemm għad fadalli ħin, jekk jogħġbok,  biex nitkellem, jekk mhux se ndaħħlek f’xi somma matematika.

MR SPEAKER:  Mela le!  Onor. Mifsud Bonnici, fadallek 23 minuta.

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  M’hemmx extra time. 

MR SPEAKER:  Jiddispjaċini, dawk huma. 

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:   Sur President, dan huwa suġġett verament interessanti u qed nieħu pjaċir li qegħdin nitkellmu dwar l-estimi, għax naħseb li l-estimi ta’ din l-awtorità għandhom iservuna biex wieħed jipprova jirrifletti u jħares ‘il quddiem u jipproġetta dak li għandha tagħmel din l-awtorità fis-snin li ġejjin.  Jiġifieri jkun hemm min ikun hemm responsabbli ta’ din l-awtorità naħseb li għandna opportunitajiet tad-deheb li nħarsu ‘il quddiem biex permezz tagħhom inkunu nistgħu ntellgħu iktar ‘il quddiem, inressqu aktar ‘il fuq is-saħħa tal-ħaddiema fuq il-post tax-xogħol.  Naħseb li l-ħajja tal-ħaddiem fuq il-post tax-xogħol għalina taż-żewġ naħat tal-Kamra għandha tkun priorità.   Aħna ma naqblux li dan huwa settur li fih is-suq jirregolah, is-suq hawn ma jirregolahx.  Aħna rridu nirregolaw dan is-settur u nieħu pjaċir li jsiru regolamenti li fihom setturi differenti tax-xogħol li żviluppaw qabel u dawk li qegħdin jiżviluppaw, inkomplu nirregolamentawhom b’iktar avviżi legali.  Dan mhuwiex xi settur partikolari li jitħalla jiċċaqlaq waħdu u hawnhekk hawn prinċipju fundamentali ta’ politika, politika li trid tħares iktar lejn min qiegħed ‘l isfel fis-soċjetà  u ma tafdax fit-tħaddim tal-ekonomija jew tal-istrutturi ekonomiċi li s-settur kapitalista sfortunatament f’ċerti postijiet fid-dinja jiġi fdat bihom.  Hawnhekk qegħdin nitkellmu fuq settur importanti li jixraqlu u għandu bżonn direzzjoni politika, anzi hawnhekk għandna l-vantaġġ li għandu direzzjoni politika doppja u allura billi hawn direzzjoni politika doppja wieħed jippretendi u jistieden – ħalli ma ngħidx jippretendi – li wieħed iħares ferm iktar ‘il quddiem biex jibni strutturi aħjar għas-saħħa u s-sigurtà tal-ħaddiem fuq il-post tax-xogħol.  Jiena qrajt ir-rapport li ġie ppreżentat, huwa ovvjament rapport li, bejn wieħed u ieħor, isegwi ħafna minn dak li kien qed isir fis-snin ta’ qabel u ovvjament għandu l-limitazzjonijiet tiegħu ta’ riżorsi finanzjarji u riżorsi umani u dan ilkoll nafuh.  Però hawnhekk hawn settur ta’ corporate social responsibility li fih irridu naċċentwaw, nissodaw żewġ affarijiet, l-ewwel nett nissodaw iktar l-obbligu legali u morali ta’ min iħaddem u t-tieni nett nagħtu aktar saħħa lill-ħaddiem fil-parteċipazzjoni tiegħu biex jipproteġi u jiġġieled għall-post tax-xogħol tiegħu.  L-ewwel waħda, il-corporate social responsibility għandha l-effett tagħha, però il-parteċipazzjoni tal-ħaddiem fid-dinja tax-xogħol hija xi ħaġa essenzjali u naħseb li f’dan id-dibattitu għandu jitla’ ‘il quddiem.  Jiena ħadt pjaċir nara li f’paġna 61 tar-rapport hemm  diskussjoni fuq l-aspett legali u hemm attenzjoni għall-Freedom of Information Act, tajjeb li ġie ndirizzat dak il-punt, fis-sens li aħna wkoll accountable li dak li qed isir fl-awtorità xi ħadd jista’ jitlobna informazzjoni.  Però hawn punt li xtaqt li nissenjala lin-naħa l-oħra u nitlob li forsi wieħed jaħdem fuqha, naf li għadha novella, imma l-Att dwar il-Protezzjoni tal-Informazzjoni l-Whistleblower Act, l-kapitlu 527 huwa att li huwa prinċipalment indirizzat biex il-ħaddiem jiddefendi l-post tax-xogħol tiegħu.   Issa f’dak l-istess Kap hemm x’inhuma l-prattiċi mhux xierqa li l-ħaddiem fuq il-post tax-xogħol jista’ jirrapporta fuqhom.  U fosthom hemm b’mod ċar is-saħħa u s-sigurtà ta’ xi individwu kienet qegħda jew x’aktarx se tkun fil-periklu.  Issa jien nifhem li dan l-enpowerment għadu ma sarx, li l-klassi tal-ħaddiem, dawk li jaħdmu fuq il-post tax-xogħol għadhom m’għandhomx biżżejjed awareness tagħha.   U hemm bżonn li minn hawn anke nagħtu bekkata lill-unions ta’ pajjiżna li jikkonċentraw huma wkoll biex iġibu lill-ħaddiem fil-post tax-xogħol sija jekk huma unionized, sija jekk mhumiex biex jipproteġu l-post tax-xogħol tagħhom.  Naħseb li dan huwa punt ta’ parteċipazzjoni tal-ħaddiem fuq il-post tax-xogħol li f’dan ir-rapport mhux qiegħed nara enfasi għalih.  Infakkar li l-Att dwar il-Protezzjoni tal-Informatur inbniet apposta biex verament ikun hemm struttura li tirċievi l-ilmenti, struttura li trid tagħti informazzjoni fuq dak li għamlet, trid tieħu passi fuq dak li għamlet u min qiegħed jiżvela huwa protett.  Infakkar li daħħalna ġo dik il-liġi mekkaniżmi speċjali, apposta uniċi biex nassiguraw li min jmur jagħmel dmiru u jgħid: isma’ fuq il-post tax-xogħol hemm it-tali materjal li m’għandux ikun hemm, jew dawn qed jagħmlu t-tali prattika li m’għandix tkun, jew dak mhux qed ikollu l-protections u s-safety shoes tiegħu, l-affarijiet l-oħrajn tiegħu .... hemmhekk hemm bżonn li nagħtu iktar u iktar mportanza għal dan is-settur biex nieħdu ħsieb. 

Naħseb li jekk kemm-il darba tittieħed on board b’edukazzjoni, b’informazzjoni, pubbliċità li hawn fuq affarijiet oħrajn tagħmel differenza.  Aħna qisna f’din l-awtorità ġejna ftit mingħajr ma nweġġà lil ħadd, ġiet qisha sitwazzjoni ta’ cat and mouse,  mela jekk l-inspector qabdet mela saret xi ħaġa, jekk ma qabdikx kompli agħmel li trid.  Jew inkella kollox jiddependi : ma bagħtux l-inspector.  Mela ma bagħtux l-inspector allura wieħed hu ġustifikat li jkompli jħawwad u jgerfex.  Dik is-sitwazzjoni naħseb li kienet u jien għalija kienet dak iż-żmien meta kont Ministru u ktibt din il-liġi xi ħaġa ta’ mportanza kbira biex permezz tagħha l-klassi tal-ħaddiem verament tassiguralhom post tax-xogħol li jkun tajjeb, ta’ saħħa u dawn l-affarijiet kollha u fl-istess ħin tassiguralhom li jibqa’ tajjeb għall-futur tagħhom bħala ħaddiem fuq il-post tax-xogħol.  Meta xi ħadd fuq post tax-xogħol ma jeħux ħsieb ir-regolamenti tas-safety u hawn rajt li ttieħdu passi, l-Qorti u l-kumpanija teħel multa.  Dik il-multa x’qegħda tagħmel?  Qegħda tidħol fir-revenue tal-Gvern.  Imma x’sodisfazzjon għandna?   Qisna aħna għax żidna din ir-revenue, m’għandniex dan is-sodisfazzjon pero tnaqqas mill-kapital attiv ta’ dik il-kumpanija, tnaqqas mill-possibilità li dik il-kumpanija setgħet timpjega lil xi ħaddieħor, tnaqqas mill-profit jew mill-possibilita li l-kumpanija tiżviluppa ‘l quddiem.  U hemm ħaddiem għandu interess li dik il-kumpanija li jaħdem fiha tibqa’ tippompja tajjeb il-flus u tibqa’ jkollha qalb tajba fl-affarijiet.  Naħseb li l-Whistleblower Act qisha ħadet biss t-tinge li se taqbad lin-nies kollha korrotti li  hawn ġo dan il-pajjiż u allura dan is-settur determinanti, fundamentali għaliha tħalla lura.   Allura nifhem d-diffikultajiet, nifhem li għandek problemi li jistgħu jkunu però li wieħed jibda fuq din it-triq, jien nappella lid-direzzjoni ta’ din l-Awtorità biex wieħed jimxi ‘l quddiem.  Din l-interazzjoni li trid issir bejn il-ħaddiem u bejn il-unions u bejn l-Awtorità huwa fl-opinjoni tiegħi determinanti allura qed nieħu ħsieb li nressaqha hawn. 

Rajt ukoll fil-paġna 45 dwar ir-riformi leġislattivi u nieħu pjaċir nara li l-Awtorità tħares ‘l quddiem li kemm jista’ wieħed jimxi ‘l quddiem speċjalment bid-dħul tagħna fl-UE.   Naħseb li l-fatt li dħalna fl-Unjoni Ewropa ovvjament għamel ħafna ġid lill-klassi tal-ħaddiem però naħseb li hawn forsi mill-aspett leġislattiv wieħed jista’ jgħolli ftit iktar il-livell u jdur ftit iktar l-avviżi legali varji li għandna għax uħud minnhom ma ngħidx li huma antikwati però qed iħarsu lejn dinja tax-xogħol li lum mhux qed tispiċċa però m’għadhiex iċ-ċentru tad-dinja tax-xogħol.  Illum għandek is-settur finanzjarju, għandek is-settur tal-computers, għandek is-settur tal-gaming, għandek setturi varji fejn hemm nies jaħdmu li għandhom il-komplesitajiet ġodda li ċerti drabi ngħid li l-unions li għandna f’pajjiżna mingħajr ma ħadd joqgħod jieħu għalih, qegħdin jifhmu din ir-realtà.  Il-unions li għandna f’pajjiżna qegħdin jirreaġixxu tajjeb?  Aħna bħala klassi politika qegħdin nwieġbu tajjeb għal din ir-realtà ta’ din id-dinja ġdida tax-xogħol li l-ħaddiem Malti qiegħed isib lilu nnifsu fiha?  U hawn naħseb li l-Awtorità tagħmel tajjeb li tkompli ttellà ‘l fuq il-kwalita tal-leġislazzjoni għar-rigward l-UE però aħna nafu wkoll bħala ex-Ministri li servejna lil dan il-pajjiż b’umiltà li aħna għandna l-possibiltà li aħna wkoll nkunu xprun li fl-Unjoni Ewropea ssir tibdil leġislattiv importanti biex jipproteġi lil dawn il-ħaddiema.   In-nies li jaħdmu fis-settur teknoloġiku jew s-setturi varji mhumiex nies li qegħdin hawn Malta biss, qegħdin mal-Ewropa kollha. U hemm realtaijiet oħrajn.  

Issa ejja nmorru fuq in-naħa l-oħra tal-munita, jiġifieri x’qiegħed isir ma’ min iħaddem l-ħaddiem biex jifhem l-importanza li joqgħod attent għal dawn ir-regolamentazzjonijiet.  Issa jien nifhem li hemm ċerti affarijiet ta’ policy li wieħed irid jieħu fl-Awtorità biex jibgħat messaġġ tajjeb hemm barra.  Pereżempju, ġie dibattut kemm-il darba l-kapitlu 241, l-Att dwar l-Assikurazzjoni Obbligatorja għar-responsabiltà ta’ min iħaddem.  Kellna dibattitu ftit tas-snin ilu fuq il-kwestjoni tal-emendi għall-liġi tad-dannu u kien hemm l-Oppożizzjoni ta’ dak iż-żmien li għamlet enfasi biex dan l-Att jiġi fis-seħħ.   Kien hemm min qalli: isma ma nbiddlux is-sistema tad-dannu f’pajjiżna, ma ndaħħlux id-dannu morali, ma ndaħħlux il-konċetti ġodda li konna pruvajna ndaħħlu qabel ma dan l-Att jidħol fis-seħħ.  Mhux se nidħol fil-kwestjoni jekk għandux jidħol fis-seħħ dan l-Att jew le, dak irid jarah il-Gvern tal-ġurnata.  Però naħseb li għandha tkun tir u prijorità kbira tal-Awtorità li tgħid: isma’ inti qiegħed fuq il-post tax-xogħol inti trid tieħu ħsieb, jekk inti qiegħed tħaddem trid tieħu ħsieb li tgħolli l-livell tal-assikurazzjoni għall-ħaddiema ta’ taħtek.  Irrid infakkar li aħna konna biddilna l-liġi fuq l-assikurazzjoni fuq il-ħajja.  Jien waħda mill-affarijiet li nieħu pjaċir li għamilt bħala Ministru kienet li daħħalna fis-sistema legali tagħna l-life insurance u hemmhekk hemm klawsoli ġodda, hemm sistema kompletament ġdid li kienet intenzjonata daparti tiegħi biex tiftaħ u tifrex iktar l-possibilità ta’ iktar assikurazzjonijiet differenti, iktar varjati, iktar b’saħħithom għall-klassi tal-ħaddiem.  Allura aħna bħala parlament, bħala Gvern se jkun hemm bħala policy din l-importanza għar-rigward l-assikurazzjoni fuq il-ħajja?  Se jkun hemm enfasi fuqha din jew mhux se jkun hemm enfasi fuqha?  Naħseb li għandu jkun hemm din l-enfasi għax illum il-ġurnata nifhem li jibqa’ jkollok każijiet ta’ nies li jkunu mweġġà fuq il-post tax-xogħol, ...Se tgħidli inti se jirnexxielek tiġi f’dik is-sitwazzjoni fejn ma jkunx hemm infortuni fuq il-post tax-xogħol, ma jkunx hemm nies li jbatu fuq il-post tax-xogħol.  Naħseb li nkunu prużuntużi però rridu f’dawk l-eventwalitajiet ndaħħlu ċertu mekkaniżmi, żewġ mekkaniżmi, l-ewwel mekkaniżmu li ħaddiem kif weġġà fuq il-post tax-xogħol jitħallas indipendentement mill-kwestjonijiet legali li jqumu.   Għadni kif irċevejt ittra ħaddiem weġġà fuq il-post tax-xogħol u hu qed jgħid li weġġà għax ma kienx hemm is-safety, l-kumpanija qed tgħid li tort tiegħu għax hu ma qagħadx attent fl-affarijiet.  Hemm realtà li għahd aqed tiżviluppa li tweġġa’ lill-ħaddiema u tweġġgħu f’żewġ dimensjonjiet.  L-ewwel, id-dimensjoni tal-gvern.  Taf li għandna sistema taħt il-liġi tas-sigurtà soċjali li tieħu ċertu persentaġġ .  Illum, wasal iż-żmien li bħala Awtorità jinbena qafas ġdid ta’ kif wieħed jitħallas ftit iktar milli kien qed jitħallas fl-1947 jew fis-snin 50?  It-tieni, wasal iż-żmien li wieħed jibni mekkaniżmu li l-ħaddiem jitħallas somma bażika t’a dak li jkun sofra bħala dannu fuq il-post tax-xogħol u jkollu protezzjoni aħjar, indipendentment jekk kellux tort jew le?  Jekk weġġajt fuq il-post tax-xogħol, għandek ikollok almenu xi ħaġa tal-flus li f’dak il-perjodu fejn qiegħed bis-sick leave, vejn għandek diffikultajiet biex terġa’ tidħol lura fuq il-post tax-xogħol, il-familja tiegħek mhijiex qed tbati?  Dawn huma r-realtajiet li l-klassi tal-ħaddiem tbati u għadha qed tbati kuljum.  Naħseb li l-Awtorità għandha din il-kapċità li tibgħat hemm barra messaġġ li huwa importanti.  Mhux qed nippretendi l-mirakli, jiġifieri ara ma jmurx xi ħadd jaħseb li qed nippretendi imma jekk wieħed jista’ jippjna għal futur.  Nifhem li hemm ir-restrizzjonijiet, ħafna drabi l-parti l-kbira tla-baġit tkun fuq ir-rikorrent, jiġifieri fuq salarjji eċċ. imma dawn huma niċeċ ta’ affarijiet li fir-realtà ma jiswewx ħafna, jiswew biss li wieħed jitkellem fuqhom.  Hemmhekk hemm ċertu exposure li l-Awtorità għandha tieħu u għandha exposure doppja, hemm il-Ministru u hemm iċ-chairman tal-Awtorità li huma t-tnejn politiċi.  Ejja nipprovaw nieħdu l-vantaġġ ta’ din il-ħaġa billi nagħmlu exposure aħjar. 

Għandek sitwazzjonijiet ioħrajn li għadhom mhumiex kristalizzati.  Il-kwestjoni tas-self employed, il-kwestjoni tal-part-timers, il-kwestjoni ta’ dawk li aħna qegħdin insejħulhom bħala l-prekarjat, dawk li għandhom sitwazzjonijeit ta’ kuntratti li, għalkemm huwa tajjeb dak li ntqal fil-baġit ta’ kif se naffrontawhom, imma hemm realtà ta’ ħaddiema li għadhom fil-prekarjat u għadhom f’din is-sitwazzjoni u rridu nkunu saqajna mal-art li ma tistax issolvi l-problemi kollha b’bakketta maġika jew b’soluzzjoni waħda imma b’xi ħaġa li titlbo attenzjoni għas-setturi varji li jitolbu atenzjoni ferm ikbar milli aħna nistgħu nifhmu, ir-realtà tas-suq, ir-realtà soċjali, ir-realtà ta’ dawn il-ħaddiema, idd-wejjaq ta’ dawn il-ħaddiema, id-diffikultajiet ta’ dawn il-ħaddiema. 

Aħna niltaqgħu ma’ diversi ħadiema li spiċċaw barra mill-post tax-xogħol.  Daħlu ħafna ħaddiema jaħdmu mal-gvern, ċert li l-istat ma jistax jagħti bħala rimedju lil kull persuna li se jimpjega mal-istat u hemm nies li qed ibatu, nies li tilfu l-post tax-xogħol, nies li mardu, nies li sabu lilhom infushom f’sitwazzjonijiet fejn ma jistgħu jagħmlu xejn u ma jistgħux jitkellmu.  Għalhekk, ngħid li dak li jrid isir fuq long term, huwa dan it-twin approach, isfel issoda n-nies, agħtihom iktar, nafu r-realtà tas-suq hija li min iħaddem bejn din il-ħaġa li jeiħu ħsieb in-nies fu qil-post tax-xogħol fis-security tiegħu u l-aspett tal-kapital hija deċiżjoni diffiċli għalih u dawn in-nies li hemm taħt li hemm bżon li nagħtuhom l-empowerment li jipparteċipaw verament fl-ekonomija fil-post tagħhom.  It-tieni ħaġa, din li tieħu ħsieb lil min qiegħed fuq, tibnielu iktar sistema iktar tajba biex jimxi ‘l quddiem. 

Ħadt pjaċir, pereżempju, li f’paġna 39 ta’ dan ir-rapport hawn diskussjoni fuq l-impatt tal-Awtorità għar-rigward il-kwestjonijiet ta’ kawżi ċivili l-qorti.  Hawnhekk hawn miktub hekk: 

  “The outcome of these civil cases which relies heavily on the findings of the OHSA’s investigation of the cases  has seen a substantial increase in the amounts awarded by the court in compensation.  Apart from these court judgments there are numerous out of court settlements whereby insured companies agree to compensate the victims of an accident on the place of work”. 

Din ħaġa tajba pero, bir-rispett kollu, l-awtorità tal-Awtorità trid tafferma ruħha iktar u tista’ tafferma ruħha iktar, trid iktar riżorsi, trid iktar speċjalizzazzjoni, trid iktar finanzjament, pero għandna jkollna sistema …  Il-punt tiegħi huwa li dan huwa tajjeb imma l-Awtoritàspeċjlmetn speċjalemnt meta jsir ir-rapport taħt in-National Insurance Act, naħseb li rridu ndaħlu interaction aqwa, jiġifieri ħaddiem sar ir-rapport taħt in-National Insurance formula, hemmhekk ngħid li għandna nżidu l-pieni għal min ma jagħmilx ir-rapporti.  Dik għandha tkun il-prijorità tagħhom li żżidu l-pieni.  It-tieni, bħala rigur, mill-ewwel, mar-radda tas-salib, kif jidħlu dawn, id-dipartiment jinforma l-Awtorità u l-Awtorità tmur tara x’ġara u tmur tinvestiga bix hemmhekk l-Awtorità qed taħgmel rapporti mill-ewwel, li tiffranka ħafna dewmien il-qorti, li tiffranka ħafna komplikazzjonijiet oħrajn fuq sitwazzjonijiet oħrajn li, fuq kollox, tagħti iktar saħħa u protezzjoni lill-ħaddiem. 

Nagħlaq billi ngħid li, hemm opportunitajiet tad-dehebb f’dan is-settur u dawn l-opportunitajiet tad-deheb m’għandniex nitilfuhom.  Aħna, bħala oppożizzjoni, se nkunu xprun, aħna fuq x’għamel il-gvern fuq din il-ħaġa però l-intenzjonijiet tagħna huma tajbin, l-intenzjonijiet tagħna huma li nassiguraw li jkun hemm iktar saħħa lil min qiegħed fuq il-post tax-xogħol sabiex il-post tiegħu jiġi protett imma, fuq kollox, sabiex is-saħħa tiegħu tkun protetta u s-saħħa tiegħu tkun protetta fiżikament, moralment kif ukoll ekonomikament.  Grazzi.  Sur President.  

ABBOZZ TA’ LIĠI LI JEMENDA L-KODIĊI TA’ ORGANIZZAZZJONI U PROĊEDURA ĊIVILI - ABBOZZ NRU 73

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Sur President, ħadt pjaċir nisma’ d-diskors tal-kollega tiegħi l-Onor. Francis Zammit Dimech fuq dan l-Abbozz ta’ Liġi għax verament jimmerita attenzjoni u nittama li l-Ministru li qiegħed hawn preżenti – fil-fatt ħaqqu tifħir li qiegħed hawn preżenti għal dan l-Abbozz ta’ Liġi li qed iressaq - jieħu l-kummenti li qed tagħmel din il-Kamra fi spirtu tajjeb u mhux fi spirtu negattiv. 

Nitlaq minn dan il-punt ta’ partenza, billi ngħid li meta wieħed jagħti dawn il-poteri ta’ eżekuzzjoni qawwija lill-organi tal-Istat, wieħed ma jkollux kontroll minn hawn ġew għal każijiet jew għar-raġunijiet li mbagħad l-uffiċjali tad-diparitment se jużaw fil-Qorti.  Il-Ministru jippermettili, għax bħal President ta’ din il-Kamra u l-Onor. Francis Zammit Dimech, jien ukoll ħdimt għal ħafna żmien fil-Qorti, u lkoll nafu li ċerti drabi dawn it-tip ta’ sistemi jafu jarrekaw dannu u inġustizzja lil ċerti nies li huma f’ċerti faxex u kategoriji tas-soċjetà li jsibu lilhom infushom f’ċirkostanzi fejn jew għax irċevew din l-ittra jew għal xi raġuni oħra, il-liġi tiġi applikata fuqhom mingħajr ma jkunu jistgħu jiddefendu ruħhom. 

Il-punt magħmul mill-Onor. Zammit Dimech huwa validu.  Hawnhekk għandek diġà numru ta’ liġijiet li huma għad-dispożizzjoni tad-diparitment, jiġifieri l-kapitlu 228 dwar l-iżgumbrament mill-artijiet kien sar fl-1972 u kien sar apposta biex wieħed isolvi dawn it-tip ta’ problemi.  Però, barra dan il-kapitlu 228, għadekk ukoll dispożizzjoni oħra li hemm fl-artiklu 167 tal-Kodiċi ta’ Proċedura li huwa marbut mal-kawżi tal-giljottina.  Il-kawżi tal-giljottina jistgħu jsiru kemm għal meta wieħed ikollu dejn ċert likwidu u dovut, kif ukoll meta jkollok każijiet li huma marbuta ma’ żgumbrament ta’ nies minn fondi urbani u rurali. 

Dan ifisser li diġà għandna għad-dispożizzjoni tagħna żewġ mekkaniżmi li, wieħed huwa ordinarju imma fil-Qorti huwa kkonsidrat bħala straordinarju meta tintuża l-giljottina, imbagħad hemm il-poteri qawwija li hemm fil-kapitlu 228.  Sakemm din il-liġi tidher li qed tirregola dak li hemm fil-kapitlu 228, żgur mhux forsi li wieħed jaqbel magħha, però l-mod kif inhi fformulata din il-liġi, minflok ma qed tiċċara s-sitwazzjoni, tidher li se tikkomplika s-sitwazzjoni ulterjorment.  Naħseb li l-ewwel ħaġa li rridu nifhmu huwa l-għan prinċipali għaliex qed issir din il-liġi.  Din il-liġi qed tiddaħħal b’mod tant miftuħ għal kwalunkwe tip ta’ każ, jiġifieri jekk xi ħadd għandu garage x’imkien fiż-Żejtun li huwa tal-Gvern, din il-liġi se tkun applikabbli għalih ukoll.  Jekk qed issir għax wieħed jara li għandna problema b’dawn it-tip ta’ każijiet, wieħed ikun jista’ jillimita ftit aħjar il-liġi nnifisha, però l-poteri li qed jingħataw hawnhekk huma tant qawwija li, wieħed jibża’ li meta jiġu applikati, minflok mhu se jkunu strument ta’ sewwa u ta’ ġustizzja, se jkunu strumenti ta’ inġustizjza. 

Din il-liġi hija magħmula b’mod fejn l-oneru tal-prova diġà nqaleb fuq min irid jiddefendi ruħu.  Jien li nirċievi l-ittra uffiċjali, irrid mill-ewwel niddefendi ruħi b’mod li nipprova lill-Qorti, jekk għandix titolu - din hija ħaġa normali - imma mbagħad irrid nipprova wkoll li jien ma ksirtx id-dispożizzjonijiet ta’ xi kuntratt li jien stajt iffirmajt mal-Gvern jew ma’ xi entità tal-Gvern u hawn fejn qed jinqalbu l-affarijiet. 

Naħseb li l-Ministru li, għandu esperjenza tal-Qorti, jirribella li n-nies f’dan il-pajiż isibu lilhom infushom f’pożizzjoni ta’ żvantaġġ fil-konfront ta’ xi awtorità tal-Istat.  Aħna rridu nipproteġu lil min qiegħed ’l isfel fis-soċjetà u lil min qiegħed f’pożizzjoni żvantaġġjata, għax jien nibża’ li b’din il-liġi se nkunu qed nagħtu wisq poteri li, fir-realtà, m’għandniex bżonnhom għax diġà jeżistu.  Forsi li hemm aħjar huwa l-fatt li l-Ministru abbraċċa l-mekkaniżmu tal-20 ġurnata għax din hija ħaġa tajba.  Niftakar li meta jien kont Segretarju Parlamentari għall-Ġustizzja, konna għamilna l-ittra uffiċjali eżekuttiva u kienu qamu l-irwiefen kollha.  Fortunatament din kienet ħadmet, - setgħet marret ħażin – u nirringrazzja lill-Bambin li ħadmet.  Ma nistax ngħid li ma kienx hemm sitwazzjoni li fiha din l-ittra eżekuttiva ħadmet perfettament f’kollox però, fil-maġġorparti, meta wieħed jikkonsidra li llum hemm madwar 30,000 ittra uffiċjali li ġew preżentati l-Qorti u allura ffrankajna madwar 30,000 kawża, naħseb li dik kienet miżura tajba. 

Meta wieħed jitkellem, pereżempju, fuq subartiklu (4) li jgħid: 

“F’każijiet ta’ xorti urġenti, il-Qorti tista’, wara li jsirilha rikors minn xi waħda mill-partijiet, tqassar kull żmien perentorju bħalma hu previst f’dan l-Artiklu bil-mezz ta’ digrit li jiġi notifikat lill-partijiet.” 

Ovvjament, min qed jiddefendi ruħu m’għandu ebda interess li l-kawża ssir u li l-proċedura ssir b’urġenza.  Dan huwa mekkaniżmu li se jingħata lill-Gvern li, mhux biss jagħmel din l-ittra uffiċjali imma li jagħmel speeding u jibgħat il-messaġġ li qed nirrumblaw fuq min qed jiddefendi ruħu.  Naħseb li bid-difetti kollha tas-sistema li għandna, jibqa’ l-fatt li bniedem dejjem irid jingħata l-opportunità biex jiddefendi ruħu.  Ma ninsewx li diġà għandna l-mekkaniżmu tal-giljottina tal-Artiklu 167.  F’Artiklu 167 għandek ġabra ta’ esperjenza li akkumulat u hemm ukoll bilanċ u difiża.  Issa forsi wieħed jista’ jgħidli li, dan huwa limitat għal postijiet rurali.  Jien ngħid li għandu raġun, għalhekk ngħid lill-Ministru biex jestendi dan l-Artiklu.  Dejjem se jkollok każijiet partikolari kif semma l-Onor. Zammit Dimech meta rrefera għal kapitlu 228.  Jekk taqbad Artiklu 3 - niftakar iċ-ċirkostanzi li fih sar dak l-Att partikkolari - għandek kważi l-istess raġunijiet li inti qed tiċċita fl-ewwel subaritklu ta’ dan l-Artiklu, jiġifieri li proprjetà jew art tkun okkupata minn persuna mingħajr titlu validu jew li tkun mogħtija skont it-termini tal-encroachment.  Żgur naqblu dwar dan kollu imma dawn huma l-istess każijiet li diġà għandek f’kapitlu 228.  Għalhekk l-ewwel mistoqsija li tiġi awtomatikament hija:  X’qed jaħdem ħażin dan il-kapitlu 228 li l-Gvern qed iħoss il-bżonn li jagħmel dan l-Abbozz ta’ Liġi?  It-tieni mistoqsija: Huwa posibbli li namalgamaw dan il-kapitlu 228 ma’ dan l-Abbozz ta’ liġi, biex forsi nnaqqsu ftit mid-doża ta’ kapitlu 228? 

Irrid nagħmel din il-premessa lill-Ministru li, illum, għalkemm għandek numru ta’ uffiċjali li jtellgħulek il-problemi li hawn u m’hawnx, imbagħad għandek għoqda ta’ kwestjoni ta’ kostituzzjonalità.  L-Onor. Zammit Dimech tkellem fuq il-kwestjoni tal-proporzjonalità.  Barra mill-proporzjonalità, għandek sitwazzjonijiet oħrajn li l-Qrati kostituzzjonali jistħgu jimirħu fihom.  Nibża’ li, bl-intenzjonijeit tajbin kollha li fiha din il-liġi, wieħed irid jifhem ftit aħjar, għal xiex qed nindirizzaw dan l-Abbozz ta’ Liġi.  Se jkun hemm sitwazzjonijiet fejn jitqajmu numru ta’ kwestjonijiet kostituzzjonali għax wieħed iħoss li hemm it-tendenza li wieħed jirrombla fuq il-parti l-oħra.  Naħseb li kulħadd jirvilla għal din is-sitwazzjoni.  Mhux qed ngħidu li l-każijiet li jimmeritaw żgumbrament, dan m’għandux iseħħ, imma l-mod ta’ kif inhu fformulat dan l-Abbozz ta’ Liġi, qed jagħti x’jifhem li qisu hemm xi kwestjoni li evolviet u li qed tħabbat lil dan id-dipartiment tal-artijiet jew xi dipartiment ieħor biex hemm bżonn ta’ dawn il-poteri daqshekk straordinarji li qabel ma kenux hemm.  Naħseb li, fuq ċerti każijiet, wieħed irid joqgħod ultra attent għax imbagħad il-każijiet l-oħra ordinarji, huma x’inhuma, bħal pereżempju, kirja ordinarja ta’ garage, kamra x’imkien, jew post li qiegħed jintuża għal raġuni partikolari u f’daqqa waħda tibgħat ittra uffiċjali, apparti l-komplikazzjonijiet tal-ittra uffiċjali.  Irrid ngħid ukoll li l-ittra ufiċjali m’għandhiex tikkostitwixxi sentenza tal-Qorti, imma titolu eżekuttiv.  Aħna l-avukati, fil-Qorti nagħmlu differenza bejn sentenza u tiltolu eżekkuttiv, mentri f’dan l-Abbozz ta’ Liġi qed naraw li din l-ittra uffiċċjali qed ikollha effett daqslikieku kienet ġudizzju ta’ Qorti kompetenti. 

Din hija liġi li, jekk hemm bżonnha, wieħed irid jagħmel ir-ring fencing għaliha u jqiegħda fil-kategorija partikolari tagħha, però, il-fatt li se tifniftħu din il-liġi b’mod daqshekk qawwi, jien nibża’ li se jintlaqat min mhux kapaċi jiddefendi ruħu jew min m’għandux ir-riżorsi biex jiddefendi ruħu.  Din hija l-aktar ħaġa li tinkwetani għax se jkollok nies li għandhom sitwazzjonijiet partikolari f’ħajjithom fejn isibu lilhom infushom mingħajr mezzi, jew inkella jsibu lilhom infushom f’pożizzjoni fejn ma weġbux għall-ittra uffiċjali u f’daqqa waħda l-ħajja tagħhom tikkollassa.  Jekk jippermettili l-Ministru, naħseb li l-warning li qed tingħata trid tkun ferm aktar ċara u spjegata.  Jekk immorru per anoloġija għal dak li konna għamilna fl-ittra uffiċjali eżekuttiva, hemm ċar dak li għandu jidħol bħala warning fil-parti ta’ quddiem tal-ittra uffiċjali li issa ġejja eżekuttiva. 

Hemm ukoll ċerti dispożizzjonijiet li jridu ftit aktar irfinatura u kjarezza.  Ngħid dan għax, meta taqbad subartikli (4), (5), (6) u (7) kif ukoll f’ċerti ċirkostanzi (8), għandek sitwazzjoni fejn il-konkatinaġ ta’ ħaġa għall-oħra mhuwiex ċar.  Hemm affarijiet li daħlu f’xulxin, pereżempju, subartikli (4) u (5) qishom qegħdin flimkien għar-rigward ta’ kwestjonijiet ta’ urġenza però, subartiklu (6) qisu qed jidħol f’ subartikli (4) u (5), meta subartiklu (6) m’għandu x’jaqsam xejn mal-kwestjoni tal-urġenza.  Għalhekk, hawnhekk qed tiġi kreata żona ta’ instabilità għax għandek sitwazzjonijiet ta’ nies li wirtu ċerti pożizzjonijiet u li qegħdin f’sitwazzjoni fejn għamlu ċerti ftehim ta’ allokazzjoni, sulakazzjoni u measurement agreemetns li issa se jkollhom kwestjoni ta’ interpretazzjoni, cjoe’ li wieħed jgħid li m’għandhom ebda titolu validu fil-Liġi, mentri fir-realtà, dawn għandhom titolu validu fil-Liġi.  F’din il-Liġi għandek problemi ta’ kostituzzjonalità, proporzjonalità u instabilità.  Naħseb li huwa tajjeb li nibagħtu messaġġ hemm barra li, min m’għandux titolu u min ma ħaqqux joqgħod x’imkien, għandu joħroġ ’il barra, imma din il-Liġi hija fformulata b’mod li l-Gvern se jkollu poteri wiesgħa wisq. 

Hawnhekk, jien ninkwieta ruħi.  F’każ li inti tibgħat ittra uffiċjali u xi ħadd iwieġeb għaliha u jgħid li, mhux veru li huwa m’għandux titolu u s-sitwazzjoni tieqaf hemm, jien m’għandix xi diffikultà partikolari anzi hija estenzjoni tajba li tista’ ssolvi numru ta’ każijiet.  Però mbagħad li inti telabora interjorment billi tibgħat ir-rikors, l-individwu jerġa’ jwieġeb għar-rikors, tiġi appuntata, imbagħad wieħed forsi ma jifhimx għax pereżempju, f’Artiklu 5 għandek:

“Il-Qorti għandha tiddeċiedi wara li tappunta r-rikors tas-smigħ ...”

Jiġifieri qed nifhem ir-rikors tas-smigħ għall-urġenza.

“... wara li tisma’ kull xhieda li jidhrilha xierqa u dan fl-iqsar żmien possibbli iżda mhux aktar tard minn erba’ xhur mill-ġurnata li l-partijiet ikunu ġew debitament notifikati.”

Jiġifieri każ ta’ urġenza huwa meta l-Qorti għandha tingħata erba’ xhur biex tiddeċiedi jekk hemmx urġenza jew le.  Jista’ jkun li kif issa dawn l-artikoli ġew fformolati, ma jorbtux ma’ xulxin, issa jekk l-5 ma jorbotx mal-4, jiġifieri l-artiklu li qed jitkellem fuq l-urġenza, allura wieħed irid jara s-sitwazzjoni ftit aktar fid-dettall.  Wieħed jifhem il-fatt li l-Qorti tiddeċiedi fuq jekk hemmx raġunijiet ta’ urġenza jew le, però jien tinkwetani l-kelma “sommarjament” għaliex qed tibgħat il-messaġġ li din qisha xi kawża tad-distrett li trid issir malajr.  Il-Ministru jaf li fil-Qorti, aktar ma tipprova tagħfas il-gass, aktar se ssib nies li jagħfsulek il-brake, u allura wieħed irid iħalli l-kawża li timxi bil-perkors normali tagħha u jekk hemm urġenza, il-Ministru jaf li jekk wieħed jagħmel talba għall-urġenza, - hi x’inhi l-kawża, pereżempju kawża fuq debitu - il-Qorti se tismagħha u se tiddeċiedi sommarjament, anzi ħafna drabi, il-Qorti tara r-rikors ta’ naħa, ir-risposta tan-naħa l-oħra u tagħti digriet kameralment.  Jiġifieri dan il-vantaġġ f’dan l-Abbozz qiegħed jiġi ulterjorment komplikat.  Għahekk naħseb li l-intenzjonijiet tajbin li jista’ jkunu xprunati, f’dan l-Abbozz ta’ Liġi qegħdin jikkumplikaw ruħhom fix-xejn. 

Issa anke Artiklu 6 jgħid li:

“Il-Qorti għandha tilqa’ r-rikors, kemm-il darba tkun sodisfatta wara li tisma’ l-ispjegazzjonijiet mogħtija lir-rikorrenti mingħajr il-preġudizzju għad-deċiżjoni finali li tingħata skont is-subartikolu 8, għandu difiża valida x’iqajjem kontra t-talba għal żgumbrament.” 

Jien naħseb li ladarba xi ħadd għandu difiża valida, allura l-proċedura trid issir b’kawża normali bħalma jsir illum.  Jiġifieri jien li ħadt proprjetà tal-Gvern qiegħed fi żvantaġġ meta jien nkun ħadt proprjetà mingħand il-privat.  Il-kontra, min hu proprjetarju fil-privat għandu żvantaġġ li l-Gvern bħala proprjetarju pubbliku m’għandux.  Naħseb li mhijiex l-intenzjoni ta’ din il-Liġi li jinħolqu dawn l-iżbilanċi, però sfortunatament din il-liġi qegħda tikkrea dawn l-iżbilanċi u tikkomplikahom ulterjorment. 

Hemm ukoll komplikazzjonijiet ulterjuri kif elabora l-Onor. Zammit Dimech għar-rigward tal-Artiklu 468 A, li jirrigwarda l-kwestjoni tal-garanzija.  Fl-opinjoni tiegħi, il-kwestjoni tal-garanzija hija wkoll żejda.  Qed ngħid dan għax kulħadd jaf li, fil-Qorti nistgħu noħorġu mandat ta’ sekwestru, ngħidu li se jiġi arrekat id-dannu, ngħidu li inti se titlef il-kirjiet jew li diġà tlift il-kirjiet jew li inti qed tokkupa l-post meta mhux suppost tokkupah u allura hemm dannu x’jiġi likwidat kif fil-fatt l-istess Artiklu 167 - dak tal-giljottina - jgħid : 

“For the eviction of any person from any urban or rural tenement with or without a claim for ground rent or any other consideration due by way of damages for any compensation up to the date of the surrender of the tenant.” 

Dan ifisser li llum kulħadd jista’ jagħmel mandat ta’ żgumbrament, allura m’hemmx għalfejn indaħħlu l-kwestjoni tal-garanzija.  Il-garanzija, f’daqqa waħda, qisha saret garanzija bankarja.  Hawnhekk qed nżidu t-tul li, fl-opinjoni tiegħi, huwa żejjed għax m’hemmx bżonn ta’ din il-garanzija, li qed tgħid:

“F’każ li jiġi impost l-għoti tal-garanzija, din għandha tibqa’ sseħħ sa xahar wara l-azzjoni tal-Kummissarju tal-Artijiet tinqatà b’mod definittiv.” 

Hawn qegħdin ngħidu li mela noħroġlok garanzija bankarja li inti diġà qed timponi f’xahar żmien wara l-res judicata, meta din tista’ ssir b’mod differenti u meta għandek il-vantaġġ ta’ mandat ta’ sekwestru li fih, kif inhi s-sistema sal-lum, il-flus jiġu ddepożitati ġor-reġistru tal-Qorti u allura wieħed ikollu moħħu mistrieħ.  Issa jien nibda’ ninkwieta ruħi meta nara dawn l-affarijiet.  Jien għamilt diversi emendi f’dan il-Parlament, permezz ta’ diversi liġijiet u nibda ninkwieta li hawnhekk minflok ma qed nagħmlu xi ħaġa għas-sewwa – anke jekk nagħti l-kredtu lill-Ministru li qed jipprova jagħmel dan - qed immorru travers; kif jgħidu l-Ingliżi: the road to hell is paid with good intentions.  Hawnhekk qisu għandek pazjent li għandu bżonn jieħu aspirina għar-riħ u minflok, qed tagħmel liġi li tista’ tibgħat lill-pazjent l-isptar biex jieħu t-trattament sħiħ ta’ antibiotics bid-drip u bl-affarijiet l-oħra kollha.  Naħseb li, il-bomba li qed tinxteħet permezz ta’ dan l-Abbozz ta’ liġi hija kbira wisq għax il-poteri li qed jingħataw huma kbar wisq. 

Jien qed nibża li, fl-aħħar tal-ġurnata, din il-Liġi se tkun strument ta’ inġustizzja, aktar milli strument ta’ ġustizzja.  Illum il-poter mogħti lill-Gvern f’soċjetà demokratika jrid jingħata b’attenzjoni kbira.  Meta kont Ministru, nista’ ngħid li kelli pressjoni - mhux fuq din partikolari - għal poteri oħrajn li jien dejjem irreżistejt għax ħarist lejn l-effett ta’ inġustizzja soċjali li l-poteri li jingħataw lil ċerti organi tal-Istat, jipproduċu fl-aħħar tal-ġurnata.  Fuq din il-kwestjoni, il-Gvern mhuwiex ikun sensittiv biżżejjed għal dak li kull ċittadin komuni jista’ jsib lilu nnifsu fih.  L-ewwel nett, Allaħares niġu fi stat fejn il-Gvern jgħid li huwa għandu traġedja fid-Dipartiment tal-Artijiet għax ma jistax jieħu ħsieb il-każijiet ta’ nies li qed jokkupawlu postijiet mingħajr titolu validu fil-liġi.  It-tieni nett, allaħares ukoll li l-Gvern għandu xi problema ma’ min tah proprjetà on encroachment terms.  Allaħares l-Istat Malti wasal f’din is-sitwazzjoni li biex joqtol nemusa għandu bżonn bomba atomika.  Fl-aħħar tal-ġurnata, hawn qed nitkellem bħala rappreżentant tal-poplu imma wkoll fil-vesti ta’ persuna li nsib lili nnifsi niddefendi lil diversi nies il-Qorti minn sitwazzjonijiet fejn isiru kawżi kontra tagħhom, anke permezz ta’ ittra uffiċjali u għandhom diffikultà biex jiddefenfu lilhom infushom.  L-Istat għandu jkollu poteri, però l-Istat ma jistax jirrombla minn fuq iċ-ċittadin.  Fl-opinjoni tiegħi, din il-liġi għandha riskju kbir li tkun bieb miftuħ għal dawn it-tip ta’ affarijiet.  Ngħidu x’ngħidu, illum il-poter qiegħed hemm, aħna nagħtuh lin-nies u n-nies, għax qed nagħtuhom dan il-poter, ħafna drabi, ma jeħdux il-konsiderazzjonijiet li nieħdu aħna meta nkunu qed namministraw il-poter imma kulħadd jaqbad u jużah kif irid.  

Jien ma rridtx naħseb li hemm xi każ partikolari li qed iħabbat tant lill-Gvern li l-Gvern irid jaqbad u jġib dawn il-poteri biex ikun jista’ jkaxkar kollox.  Naħseb li l-Gvern irid iżomm saqajh mal-art għax fl-aħħar tal-ġurnata, nistgħu nsibu li dawn it-tip ta’ każijiet se jikkreaw effetti li jkunu irrimedjabbli u li jkissru u jfarrku l-ħajja tan-nies, speċjalment ta’ dawk li qegħdin ’l isfel fis-soċjetà Maltija.  Naħseb li din hija xi ħaġa li lkoll kemm aħna għandna noqogħdu attenti għaliha.  Żgur mhux forsi li fl-istadju ta’ Kumitat, wieħed irid jara kif jittempra aħjar din il-Liġi għax l-effetti tat-tħaddim tagħha mhux se jkunu faċli għan-nies ta’ pajjiżna.  Qed ngħid dan speċjalment meta l-Gvern qiegħed jintroduċi dan l-Abbozz apparti dak li diġà hemm fil-kapitolu tal-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni Ċivili għar-rigward kawżi ta’ giljottina u kapitolu 228.  Issa ladarba l-Gvern ħalla f’idejh l-libertà tal-kapitlu 228, li hu kawża ta’ giljottina, naħseb li l-povru ċittadin għandu d-dritt li jkun jaf x’inhi l-proċedura li qiegħed jiddefendi ruħu minnha.  Nsibu li ħafna nies ikollhom ċerti diffikultajiet meta jirċievu ċerti atti tal-Istat li ma jiddefendux lilhom infushom biżżejjed fuqhom, imbagħad ikun hemm il-konsegwenzi tagħhom.  Naħseb li żgur mhux forsi, iż-żewġ naħat tal-Kamra m’għandniex l-intenzjoni li nagħmlu ħsara lin-nies b’dawn it-tip ta’ każijiet.  Il-Liġi kif inhi titwieled minn xi ħaġa tajba fejn qed tgħid li, il-Gvern f’kapitlu 228 għandu l-poter jaqbad u jagħmel ħafna affarijiet, imma issa dan l-Abbozz qed jgħid li se jagħti 20 ġurnata lill-individwu biex iwieġeb bħalma jiġri fl-ittra uffiċjali jew eżekuttiva normali u anke l-ittri uffiċjali li l-Gvern jibgħat biex oriġinarjament jiġbor id-debiti.  Però mbagħad naħseb li ħadd ma jrid il-komplikazzjonijiet li joħorġu minn dan l-Att.  Finalment din hija prorogattiva tal-Gvern x’jagħmel u ma jagħmilx, biss nibża li jekk kemm-il darba tgħaddi din il-Liġi, l-effett tagħha se jkun iebes fuq iċ-ċittadin komuni speċjalment fuq dak iċ-ċittadin li m’għandux ħafna riżorsi finanzjarji biex jiddefendi lilu nnifsu.  Għalhekk nappella lill-Kamra biex fi stadju ta’ Kumitat, isiru numru ta’ emendi biex jikkontrollaw dawn il-poteri li, fl-opinjoni tiegħi, huma qawwija ħafna.  Li kieku dan l-Abbozz tal-Liġi qiegħed isir mingħajr kapitlu 228, forsi wieħed jifhem l-introduzzjoni tiegħu, imma bil-preżenza diġà tal-kapitlu 228, wieħed ma jistax jgħid li din hija Liġi bilanċjata, li hija neċessarja jew li qegħda finalment tipproteġi liċ-ċittadin onest fl-affarijiet tiegħu.  Nirringrazzjak.

                        

ABBOZZ TA' LIĠI LI JIMPLIMENTA MIŻURI TAL-ESTIMI – ABBOZZ NRU. 74

                       

ONOR. CARMELO MIFSUD BONNICI:  Sur President, jien nieħu pjaċir nisma’ dawn it-tipi ta’ diskorsi li jsiru min-naħa l-oħra tal-Kamra però rrid nistaqsi:  Jekk kemm-il darba s-sitwazzjoni hija daqshekk sabiħa u daqshekk tajba, allura l-Ministru għall-Finanzi kif ħass li għandu jiġi hawnhekk u jippreżenta Abbozz ta’ Liġi li fih madwar mitt faċċata ta’ miżuri finanzjarji?  Mhux se ngħid li dawn huma kollha miżuri ġodda imma bażikament hawnhekk qed inżidu l-ispejjeż u t-taxxi li jridu jħallsu n-nies. 

Ngħid aktar dan għax is-sena l-oħra l-Gvern għamel żiemel tal-battalja mill-kwestjoni taċ-ċittadinanza u dendel il-karotta li ċ-ċittadinanza għandha prezz ukoll u m’għandniex għalfejn inkunu daqshekk nies ta’ prinċipju bħalma qed ikunu dawk tan-naħa tal-Oppożizzjoni.  Qalilna li hemm triq fin-nofs u li ċ-ċittadinanza nistgħu nġibu ħafna flus minnha.  U fuq dik l-aspettattiva ttieħdu numru ta’ deċiżjonijiet għaliex kienu qed jaraw il-flus li se ndaħħlu minn fuq iċ-ċittadinanza bħala s-soluzzjoni għal diversi problemi finanzjarji li kellna fil-pajjiż. 

Inkun onest u ngħid li jien bqajt skantat meta l-Ministru għall-Finanzi ġie u ppreżenta l-Abbozz ta’ Liġi li għandna quddiemna għax jien pretendejt li b’dak li smajna fuq iċ-ċittadinanza ma kienx se jkun hemm bżonn li jitressaq Abbozz ta’ Liġi li jitlob lill-Parlament idaħħal fis-seħħ kwantità kbira ta’ tikkek u anke taxxi ġodda biex jagħmlu tajjeb – din hija l-interpretazzjoni tiegħi – għad-diversi miżuri li l-Gvern qabad u ħa fuq l-aspettattiva li se jdaħħal kwantitajiet kbar ta’ biljuni fuq iċ-ċittadinanza u fir-realtà baqa’ ma daħħalhomx.

Barra minn hekk, jinkwetani l-fatt li f’dan l-Abbozz ta’ Liġi hemm diversi affarijiet li ma sarux kif għandhom isiru.  Ma rridx nikkritika u jkun hemm min jieħu għalih, però meta taqbad l-Abbozz ta’ Liġi u tidħol fih fid-dettall, u jien hekk imdorri nagħmel, issib li hemm ħafna cut and paste.  Issib li hemm miżuri li fihom xi forma ta’ tibdil u hemm miżuri oħra li ma fihom ebda tibdil mil-liġi kif inhi llum.  Dan l-Abbozz ta’ Liġi tressaq quddiemna bħala dokument kbir mimli miżuri li l-Gvern se jieħu biex iżid ħafna tikkek ʼl hemm u ʼl hawn li permezz tagħhom se jkun jista’ jibbilanċja l-baġit tiegħu.

Sur President, ma rridx ngħid li f’ċerti setturi qed naraw atti ta’ disperazzjoni jew atti ta’ malajr jew nuqqas ta’ esperjenza għax dan huwa baġit ieħor f’din il-leġiżlatura, però rrid ngħid li jien ninkwieta meta nara li m’hemm l-ebda linja ta’ ħsieb fiskali li biha wieħed jista’ jara li l-Gvern għandu raġun li qiegħed iżid id-dħul fuq ċerti linji, jew li l-Gvern għandu raġun li qabad ma’ żewġ setturi partikolari u qed iżid fuqhom.

Hawnhekk hawn minn kollox u hawn anke sitwazzjonijiet redikoli ma’ sitwazzjonijiet ta’ serjetà kbira.  Dan l-Abbozz ta’ Liġi fih kwantità kbira ta’ miżuri li huma biss bżar fl-għajnejn u naħseb li dan ma jagħmlilniex ġieħ, la lill-Ministru għall-Finanzi li huwa magħruf kemm huwa persuna tal-affari tiegħu u nieħu l-okkażżjoni biex ngħaddielu l-lunghi giorni tiegħi, u lanqas lill-Istat Malti.  Nittama li ħadd ma ressaq dawn il-miżuri quddiem il-Kummissjoni Ewropea – li l-kelliem ta’ qabli tant qal kemm din tiċċertifika u x’tagħmel u x’tgħid – bħallikieku dawn se jwasslu għall-bilanċ li permezz tiegħu wieħed jista’ jġib l-affarijiet tajbin! 

Jien imdorri nħares lejn il-liġijiet u anke nikkritikahom, u nikkritikahom b’sens tajjeb mhux b’sens ħażin, u allura ninkwieta meta nara li l-affarijiet f’ċerti postijiet saru bil-cut and paste, f’ċerti postijiet saru mingħajr ma wieħed kellu linja tajba u ċara ta’ dak li kellu jagħmel u f’20% ta’ dan id-dokument addirittura nsibu miżuri li bażikament dejjem tressqu separatament.  Qiegħed nirreferi b’mod partikolari għad-diversi emendi li saru għat-tariffi tal-Qorti. 

Saru numru ta’ emendi għat-tariffi tal-Qorti u mill-artiklu 6 ʼil quddiem hemm kwantità kbira ta’ tibdiliet f’dak li jiġi preżentat fil-Qorti.  Fuq dawn diġà kelli opportunità nitkellem meta konna qed niddiskutu l-liġi dwar il-vittmi ta’ reat u għedt li dan mhuwiex il-mod ta’ kif isiru t-tibdiliet fit-tariffi tal-qorti, jekk xi ħadd irid ibiddel dawn it-tariffi allura għandu jaqbad u jibdilhom għax ġol-Qorti hemm konfużjoni sħiħa bejn dawk li huma t-tariffi attwali u dak li qed jitlob dan l-Abbozz ta’ Liġi.

Jien tkellimt u l-Gvern injora l-affarijiet kompletament biex imbagħad sar protest ġudizzjarju minn kwantità kbira ta’ avukati, u għamlu sew għax ebda ebda avukat ma jrid jieħu r-responsabiiltà li jippreżenta xi dokument legali b’tariffa li mhix fis-seħħ u mbagħad dak id-dokument jiġi dikjarat null għax ma ġiex ippreżentat skont it-tariffa tal-Qorti, u partijiet mit-tariffi li hawn prodotti f’din il-liġi daħlu fis-seħħ u partijiet oħrajn le.  Mhux hekk biss, meta erġajt dort l-affarijiet sibt li t-tariffi marbuta mal-bord li jirregola l-kera, mal-bord li jirregola l-kontroll tal-kiri tar-raba’, mal-bord tal-arbitraġġ għall-artijiet li jiġu esproprjati, mar-reviżjoni tat-tribunal amministrattiv u mal-kwestjoni tal-ismall claims tribunal għadhom ma ġewx fis-seħħ.

Is-soltu t-tariffi jinbidlu b’emendi għal rashom mingħajr ma jiddaħħlu bħala miżuri tal-baġit u allura l-argument li aħna ressaqna, u li mbagħad ġie konkretizzat bi protest ġudizzjarju, jgħodd mhux biss għal parti mit-tariffi imma jgħodd għat-tariffi kollha tal-Qorti.  Għaldaqstant nerġa’ nieħu l-opportuntà biex ngħid li dawn id-diversi tariffi li hawn għandhom jiddaħħlu fis-seħħ għax meta tmur il-Qorti biex tippreżenta att diġà qed jintaxxaw skont dawn il-miżuri tal-Baġit. 

Dan huwa ta’ inkwiet għalina, bħalma huwa wkoll ta’ inkwiet il-fatt li hawn kwantità kbira ta’ emendi biex jiżdiedu t-tariffi ta’ dawk li huma ċertifikati ta’ twelid, ċertifikati li għandhom x’jaqsmu ma’ żweġijiet, meta wieħed jagħmel awtentikazzjonijiet ta’ dokumenti għal skopijiet ta’ affarijiet barranin u fir-reġistrazzjoni tal-passaporti.  Hawn kwantità kbira ta’ miżuri li se jolqtu lin-nies u se jolqtuhom fil-bżonnijiet tagħhom ta’ kuljum.  Aħna ma nirrealizawx kemm in-nies ikollhom bżonn ta’ ċertifikati, bħaċ-ċertifikat tat-twelid, jew iċ-ċertifikat tal-mewt eċċ. u dawn ma jiġux bżonnhom darba u daqshekk iżda jiġu bżonnhom fuq bażi kontinwa. 

L-istess għal dak li għandu x’jaqsam maż-żidiet fit-tariffi tal-passaporti.  Din hija verament inkredibbli għax meta kienu fl-Oppożizzjoni kienu jikkritikaw iż-żieda li kien hemm biex issa mhux talli regġħu żdiedu talli daħlu kriterji ġodda li qabel ma kenux jeżistu.  Fl-opinjoni tiegħi dawn qegħdin iżidu l-piż fuq in-nies inutilment u bir-rispett kollu, ma naħsibx li kienu neċessarji.  Daħħalna kwantità kbira ta’ kategoriji li huma marbutin mal-passaporti u ma naħsibx li se jolqtu lil dawk li se jikkwalifikaw għall-iskema taċ-ċittadinanza imma se jolqtu lin-nies komuni u b’mod partikolari lil dawk il-Maltin ta’ barra li bl-emendi li konna għamilna għandhom il-possibilità li japplikaw biex jingħataw passaport Malti.  Naħseb li dawn l-emendi qegħdin iżidu għal xejn piżijiet kbar fuq in-nies komuni. 

Mhux biss, apparti l-passaporti, apparti l-Qorti u apparti ċ-ċertifikati għandna wkoll żidiet marbuta mar-reġistrazzjoni tad-dokumenti, kemm fir-Reġistru Pubbliku kif ukoll għar-reġistrazzjoni tal-artijiet.  Jekk il-Gvern qiegħed jipprova jagħmel miżuri biex iħeġġeġ li jkun hemm aktar bejgħ u xiri ta’ kuntratti, kif iddaħħal aktar miżuri li jżidu fil-piżjiet ta’ min se jidħol f’kuntratt?  Għaldaqstant naħseb li dawn il-miżuri mhumiex neċessarji u kif kienu, kienu tajbin, ma kienx hemm il-bżonn li wieħed iżidhom.

Hemm ukoll ħafna tibdil fil-liċenzji tal-Pulizija.  Jien rajt il-liċenzji li jaqgħu taħt il-Police Act u nista’ ngħid li apparti li dawn saru bil-cut and paste u kwantità kbira minnhom bejn wieħed u ieħor kulma qed jiżdiedu huma 40c jew 50c, iż-żidiet huma mifruxa fuq kollox.

Li hemm ukoll interessanti, u fl-opinjoni tiegħi ta’ inkwiet, huwa li ċerti affarijiet tħallew l-istess meta ladarba xi ħadd kien qiegħed idurhom kellu jew imisshom jew għall-inqas ineħħihom kompletament. 

Hemm tnejn partikolari li laqtuni lili u nibda bil-kwestjoni tal-badges tal-kundutturi tal-karozzi tal-linja.  Jien naħseb li l-badges tal-kundutturi tal-karozzi tal-linja ilhom li spiċċaw żmien twil u llum m’għadniex naraw kundutturi fuq il-karozzi tal-linja bħalma konna naraw qabel, però fil-paġna 953 għandna li biex wieħed jagħmilha ta’ kunduttur ta’ omnibus bil-mutur irid iħallas 58c fis-sena, biex wieħed jagħmilha ta’ spettur tal-biljetti ta’ omnibus bil-mutur irid iħallas €1.16c u għal badge biex tintlibes minn spettur tal-biljetti għal omnibus bil-mutur wieħed irid iħallas 47c.  Apparti l-fatt li dawn għadhom l-istess kif inhuma llum, se mai dawn lanqas kellhom jidħlu f’dan id-dokument u jitneħħew kompletament. 

Però l-aktar waħda li ma nistax nifhem hija t-tariffa biex wieħed jagħmilha ta’ pumpier fiċ-ċinematografija.  Din kienet tagħmel sens fi żmien it-talkis!  Din qabel kienet €1.16c u llum saret €1.30c.  Mela jekk hawn xi ħadd li jrid jagħmilha ta’ pumpier fiċ-ċinematografija dan il-Gvern ukoll qiegħed jieħu ħsieb li jżidlu l-ħlas!  Jien xħin rajtha din ħsibtu li kien żball ta’ cut and paste imma le, il-Gvern qiegħed jagħmel żieda għal min irid jagħmilha ta’ pumpier fiċ-ċinematografija.

Tan-naħa l-oħra tal-Kamra jgħidulna kemm kollox sejjer ʼil quddiem u kemm qed jiżdied ix-xogħol però l-verità hi li hemm kwantità kbira ta’ nies li daħlu mal-Gvern.  Issa nittama li l-Gvern m’għandux f’moħħu li jdaħħal anke pumpiera taċ-ċinematografija għax dak kien l-ewwel ħsieb li ġieni meta rajt dik it-tariffa!  Però li rrid ngħid huwa li din għalija hija indikattiva ta’ ħaġa waħda, mhux se ngħid ta’ nuqqas ta’ serjetà biex ħadd ma jieħu għalih però qed tindika nuqqas ta’ attenzjoni għad-dettall. 

Hawn ukoll numru ta’ passi oħrajn li, fl-opinjoni tiegħi, huma perikolużi fihom infushom u li għandhom jingħataw attenzjoni partikolari.  Qed nirreferi għal dak li għandu x’jaqsam mal-emendi għall-Ordinanza tad-Dwana fejn qed nagħtu poteri ġodda lill-persuni fid-dwana.  Fi klawsola 26 qed jingħad hekk:

“M’hemm ebda jedd ta’ azzjoni kontra l-Kummissarju għal danni kkaġunati bil-ħlas tad-depożitu jew billi jkunu nżammu l-bastimenti, il-vetturi jew mezzi oħra ta’ ġarr, żwiemel jew annimali u ħwejjeġ oħra taħt dan l-artikolu.

Dan ifisser li l-Gvern, li suppost jagħti eżempju liċ-ċittadini u li għandu jagħti eżempju għall-mod ta’ kif iżomm l-affarijiet, qiegħed idaħħal artiklu fil-liġi li permezz tiegħu qed jeżenta lilu nnifsu milli jerfa’ r-responsabilità tal-oġġetti li jkunu qegħdin fdati f’idejh?  Jiġifieri jekk kemm-il darba f’xi ċirkostanzi partikolari jkun hemm xi ħadd li jniżżel żiemel, jew li jqiegħed bastiment jew vettura jew xi mezz ieħor f’idejn il-kontrollur tad-dwana, b’dan l-artiklu l-kontrollur tad-dwana qed jeżenta ruħu kompletament minn kwalunkwe responsabilità? 

L-istess ninkwieta ruħi għar-rigward ta’ klawsola 27 sabiex jidħol l-artiklu ġdid 70A u din tgħid jekk:

“Uffiċjal tad-dwana li jkollu tassew għaliex jaħseb li persuna tkun ħatja ta’ reat taħt din l-Ordinanza, jista’ jitlob lil dik il-persuna li tagħtih:

(a) isimha u kunjoma, l-indirizz, u dettalji oħra,

(b) dokument ta’ identifikazzjoni, u

(ċ) kull informazzjoni bħal dik dwar l-oġġetti dazjabbli inkwestjoni, li jkunu fil-pussess ta’ dik il-persuna jew miksubin minnha, skont ma jista’ jkun raġonevolment meħtieġ minn dak l-uffiċjal tad-dwana.”

L-ewwel nett hawnhekk qegħdin inkissru regola fundamentali tal-liġi għax qed nagħtu dawn il-poteri meta jkun hemm suspett raġonevoli li xi ħadd għamel reat, jew li għandu f’idejh oġġetti li għandhom reat, u t-tieni nett qed inkissru wkoll il-linja li dejjem ħadna li għandhom ikunu biss membri tal-Korp tal-Pulizija li jkollhom f’idejhom dawn il-poteri straordinarji. 

Jien li tagħti dawn il-poteri lill-uffiċjali tad-dwana naħseb li huwa legalment żbaljat u l-mod kif inhu qiegħed miktub dan l-artikolu qed nagħtu poteri kbar u poteri eżekuttivi li tradizzjonalment kienu jingħataw biss lill-Pulizija u hekk għandu jkun għax hemm iċ-checks and balances fi ħdan il-Kodiċi Kriminali u fi ħdan il-Police Act biex nassiguraw li dawn il-poteri ma jiġux abbużati.  Għalhekk, li ngħidu li uffiċjal tad-dwana, meta “jkollu tassew għalxiex jaħseb li persuna tkun ħatja ta’ reat,” naħseb li qegħdin noħorġu barra mill-binarju tad-dubju raġonevoli u dan lili jinkwetani ħafna għax tista’ tiġi abbużata u tista’ tiġi użata għal skopjiet oħra.  Hija diġà diffiċli biex poteri bħal dawn nagħtuhom lil nies li nhumiex ċittadini komuni u jekk nagħmlu hekk, inkunu qed niżbaljaw.  Biex ninqeda bl-Ingliż nikkwota:

“An officer of customs may require any person whom such officer has reasonable cause to beleive guilty of an offence…”

Jiġifieri hawnhekk qed ngħidu meta l-uffiċjal jaħseb li xi ħadd ikommetta delitt jista’ jitolbu l-isem u d-dettalji u d-dokumentazzjoni tiegħu.  Naħseb li dan huwa kompletament żbaljat u huwa poter li m’għandux jingħata.

Fuq ton differenti rrid ngħid li ninkwieta ruħi meta nara li qegħdin indaħħlu forma ta’ żidiet f’dak li għandu x’jaqsam mal-poloz ta’ assigurazzjoni fuq il-ħajja.  Qabel fis-sistema ġudizzjarja tagħna ma kellniex liġi li titkellem fuq il-life insurance u konna niddependu fuq l-interpretazzjoni u fuq dak li jingħad fil-poloz ta’ assigurazzjoni skont kif jiġu interpretati fil-liġi Ingliża.  Fil-leġiżlatura preċedenti mbagħad konna għamilna l-emendi neċessarji fil-Kodiċi Ċivili sabiex nissudaw u nkabbru l-liġi tal-assigurazzjoni fuq il-ħajja.

Fi klawsola 78 u klawsola 79 qegħdin inżidu l-ħlas fuq il-poloz tal-assigurazzjoni fuq il-ħajja u naħseb li m’għandniex għalfejn.  Naħseb li hija kontra indikata li l-Gvern minflok jgħin biex ʼil quddiem ikompli jikber is-settur tal-assigurazzjoni matul il-ħajja jagħmel miżura li permezz tagħha jżid fil-piż fuq dawn it-tip ta’ poloz.  Ilna tant niddiskutu u nitkellmu fuq il-kwestjoni tas-second pillar u mhux second pillar u fuq il-kwestjoni ta’ kif inġiegħlu n-nies iġemmgħu l-flus u jidħlu fi skemi ta’ assigurazzjoni fuq il-ħajja u mbagħad inżidu dan?!

Niġi issa għal żewġ setturi tradizzjonali f’pajjiżna li wkoll qed jaraw żidiet.  Qed nirreferi qabelxejn għall-kmamar tan-nar.  Fil-paġna 951 għandna numru ta’ żidiet li jolqtu direttament lin-nies li jmexxu l-kmamar tan-nar.  Forsi jkun hemm min jgħid li ż-żidiet huma żgħar, kollox sew, però għandek affarijiet li huma rikorrenti.  Jien ma nafx jekk is-settur tal-kmamar tan-nar ġiex ikkonsultat fuqhom dawn, però żgur u mhux forsi li se jolqtuh.  Is-settur l-ieħor huwa dak tas-soċjetajiet tal-banda.  F’paġna 953 qed naraw li l-liċenzji fis-sena għad-daqq ta’ strumenti mużikali jew għall-użu ta’ loud speaker jew amplifiers qed jiżdiedu.  Dawn huma żewġ setturi sensittivi ħafna fis-soċjeta Maltija u naħseb li diversi persuni se jiġu affettwati minn dawn iż-żidiet.  

Hemm ukoll il-liċenzji marbuta mal-annimali.  Naħseb li hemmhekk għandek settur ieħor li ma jidhirx li b’xi mod ġie kkonsultat.  

Sur President, meta tara dan l-Abbozz ta’ Liġi tirrealizza li warajh hemm raġuni.  Jien naħseb li jew il-Gvern forsi ġie dahru mal-ħajt u b’xi mod irid juri li se jdaħħal kwanitajiet kbar ta’ flus u naħseb li għalhekk qed iżid ċertu affarijiet bħal, pereżempju, it-tariffi tal-Qorti.  Jien laqtitni b’mod partikolari ż-żieda fil-ħlas ta’ meta wieħed jagħmel kawża fit-Tribunal għal Talbiet Żgħar.  Bħalissa għal kawża li ma taqbiżx l-€1,500 wieħed irid iħallas €23.29 u  issa kważi rduppjawha għal €40. 

Hemm imbagħad il-punt rigward il-kwestjoni tat-Tribunal ta’ Reviżjoni Amministrattiva.  L-emendi li qed jiġu proposti hawnhekk se jbiddlu l-ħsieb oriġinali li kellna bħala żewġ naħat tal-Kamra li meta ċ-ċittadin jiġi biex jikkontesta deċiżjonijiet amministrattivi meħuda miċ-Ċivil, iċ-ċittadin għandu jkollu ammont żgħir ta’ flus biex ikun jista’ jiftaħ kawża kontra l-Gvern u jikkontesta dawk id-deċiżjonijiet amministrattivi.  Dawn l-emendi għadhom ma ġewx fis-seħħ iżda n-nies ġol-Qorti diġà bdew japplikawhom u hawn żiediet interessanti fl-ammonti tat-tariffi.  Naħseb li l-Ministru għall-Finanzi jrid jagħti spjegazzjoni ta’ x’wasslu biex jagħmel dawn it-tibdiliet kollha li fil-maġġoranza tagħhom huma ʼl fuq u mhux ʼl isfel, u jgħid dawn il-miżuri lejn xiex se jwasslu. 

Wieħed jinkwieta meta jara dan l-Abbozz ta’ Liġi għax juri li l-Gvern m’għandux strateġija politika finanzjarja tajba dwar id-dħul mit-taxxi u l-finanzi.  Forsi jien kont iebes mal-Gvern u għedt li anke l-pumpiera fiċ-ċinematografija żidilhom il-liċenzja, imma meta tara dan l-Abbozz ta’ Liġi tirrealizza li l-affarijiet ma sarux kif kellhom isiru, anzi saru b’mod mgħaġġel u b’mod li fl-opinjni tiegħi huwa żbaljat.  Fl-aħħar mill-aħħar dan jirrifletti ħażin mhux biss fuq il-Gvern tal-ġurnata imma anke fuq l-Istat Malti aħħar għax dak li jsir hawn ġew imur quddiem l-istituzzjonijiet Ewropej.  Grazzi.