Eċċellenza, Sinjuri,
Meta
Dr Mifsud Bonnici ċempilli, biex jgħidli li kienet waslet biex tiġi ippublikata
l-awtobijografija li kien kiteb, nistqarr li ma kontx sorpriż, għax kont smajt
li kien qed jaħdem fuqha tul dawn l-aħħar snin.
Iżda nammetti li ma stennejtx l-istedina ġentili tiegħu, biex inkun
wieħed mit-tlett kelliema hawn illejla.
B’rispett kbir lejh ilqajt l-istedina tiegħu. Wara bdejt naħseb ftit fuq in-numru ta’
laqgħat u diskussjonijiet li kelli miegħu matul is-snin.
Dan
il-ktieb wasal għandi t-Tnejn tal-ġimgħa l-oħra. Xtaqt li kelli biżżejjed ħin biex inkun
nista’ niflieh u nixtarru aħjar. Wieħed,
fil-verità, ma tantx ma jdum sabiex jinduna li dan hu ktieb li bilfors ħa ħafna
żmien biex jinħema. Il-kittieb żgur m’għandux
bżonn l-ebda introduzzjoni minn naħa tiegħi.
Kittieb prolifiku, l-aktar b’ilsien pajjiżu, li għaraf iħaddem tajjeb
ħafna. Il-ħsibijiet, il-valuri,
x-xewqat, it-tamiet, l-aspirazzjonijiet u l-kisbiet tiegħu huma magħrufa
biżżejjed. L-għejjun li xorob minnhom huma
evidenti meta wieħed iqalleb fil-ktieb. Il-figura
ta’ ommu u l-valuri li żergħet fih u f’ħuh jidhru mill-ewwel ftit paġni
tal-ktieb. L-imħabba tiegħu lejn
il-Letteratura, il-Filosofija, l-Arti, u naturalment il-Liġi ħadha mingħand
missieru, il-Professur Carmelo Mifsud Bonniċi.
Dan ta ħafna lil pajjiżu u forsi ftit inqas lill-familja tiegħu. Hija ħasra kbira, anke għax jidher li ma
tantx ħa ħsieb saħħtu, li miet f’età relattivament żgħira, wara li sofra żewġ
attakki ta’ puplesija li, fl-aħħar snin, tista tgħid, m’ippermettulu jagħmel
xejn jew ftit. Tant li Dr Ugo u ħuh kienu
jittraskrivu n-noti fuq aspetti legali li kien jiddettalhom hu. Xogħol ta’ amanuensis, li issa qed jipprovaw
jiddeċifraw. Il-papà, kiteb Dr Ugo, kien
dejjem mimli kliem favur Malta u l-Maltin.
Wara mewtu, jgħid l-awtur, induna kemm missieru kien iħobb lil Malta,
skond hu ‘b’imħabba sħuna.’ Il-figura
ta’ missieru, il-Gross, tiddomina l-ewwel snin ta’ l-awtur u biċċa sew mill-ewwel
terz tal-ktieb. Dr Ugo stqarr – ‘L-ikbar
eroj ta’ ħajti kien minn dejjem u jibqa’ missieri.’ Raġel, li minn student, kien jipposjedi
kultura vasta u li għex fi żminijiet diffiċli meta Malta kienet kolonja
Ingliża. Meta l-edukazzjoni ingħatat
ftit importanza għax donnu ma kienx hemm flus għaliha. Il Gross kien politiku li qies lilu nnifsu, u
ħadem, ta’ Nazzjonalist Indipendenti.
Meta
wieħed jiġi biex jevalwa b’mod kritiku awtobijografija, ta’ l-inqas, ngħid
għalija, isibha pjuttost diffiċli joftom l-ktieb mill-kittieb. Anki għaliex il-ktieb huwa frott ta’ ġabra
ta’ aneddoti, ta’ esperjenzi u ġrajjiet li seħħu matul ħajjet il-kittieb. Wieħed irid iżomm quddiem għajnejh li
f’awtobijografija l-awtur ikun eżerċita ftit jew wisq ċerta awtoċensura u
awtokritika kemm f’dak li għażel li jsemmi, kif ukoll, u forsi ta’ mportanza
ikbar, f’dak li ddeċida li jħalli barra.
Mad-daqqa t’għajn ma tantx jidher li Dr U. Mifsud Bonniċi ħalla ħafna
barra. Kiteb xogħol ta’ aktar minn 1200
paġna. Mill-għexieren ta’
awtobijografiji li jien qrajt matul is-snin, naħseb li l-ktieb li qed
niddiskutu llejla jikser kull record ta’ tul.
Fost
dawk l-awtobijografiji li qrajt jien, hemm dik ta’ John Henry, Cardinal Newman,
ippubblikata fl-1864, li għażel li jintitolha ‘Apologia Pro Vita Sua’. Fiż-żminijiet klassiċi dan it-tip ta’ xogħol
letterarju kien ikun intitolat Apologia, għaliex fih il-kittieb kien jittanta
jiġġustifika dak li għamel f’ħajtu, aktar milli jipprovdi dokumentazzjoni
tagħha. Xi drabi kienet tkun miżjuda
b’serje ta’ aneddoti, bħal, per eżempju, f’dik li kiteb wieħed mill-Founding
Fathers ta’ l-Istati Uniti, xjenzat u ambaxxatur, skopritur ta’ l-elettriku, Benjamin
Franklin, ‘The private life of Benjamin Franklin’, li l-ewwel kien ippublikat
bil-Franċiż fl-1791 u sentejn wara inqaleb għall-Ingliż u ġie ppublikat
f’Londra. Jew tal-filosfu, ekonomista, u
storiku skoċċiż David Hume, ‘The Life of David Hume. Written by Himself’, fl-1777. Dr Ugo Mifsud Bonniċi għażel għalih it-titlu
ta’ ‘Konvinzjoni u Esperjenza’. Ma nafx
jekk l-esperjenza għandiex tiġi qabel il-konvinzjoni, għaliex jien naħseb, li
ħafna drabi, din ta’ l-aħħar tkun imlewna minn ta’ l-ewwel. Fil-ftit ħin li kelli biex inqalleb dan il-ktieb
monumentali – monumentali mhux biss fit-tul – ħadt l-impressjoni li l-awtur
għażel trattament li jinkludi ż-żewġ forom ta’ awtobijografija kemm dik ta’
‘self justification’ kif ukoll dik ta’ ‘self documentation’. Dan il-ktieb ikopri kemm il-ħajja, u, sa
ċertu punt, anki żminijiet li fihom, għex il-kittieb.
Li hu żgur hu, li dan
il-ktieb mhux sempliċement storja, narrativa tal-ħajja ta’ l-awtur. Forsi fost ta’ l-ewwel minn din it-tip
ta’awtobijografija kien il-ktieb ‘Vita’ ta’ Benvenuto Cellini (1558) u dik, ta’
dak li lili interessani għal ħafna żmien, Girolamo Cardano, tabib, matematiku u
astrologu li ppublika ‘De Vita Propria’ fl-1576. Il-problema b’din il-forma ta’ ktieb hi li
ħafna drabi, xogħol, li minn natura tiegħu hu wieħed soġġettiv, awtur jistrieħ
fuq il-memorja u din taf tilgħab l-iskerzi.
Il-qarrej, kurjuż ħa jara x’seta’ żvela l-awtur, ifittex ħa jara
jiskoprix x’seta’ qerr il-kittieb, l-aktar fuq episodji li jikkonċernaw
il-ħajja pubblika, soċjali u politika tal-pajjiż. Ifittex jara jekk l-awtur għamilx qrara
ġenerali – bħal forma ta’ ‘Confessiones’, ta’ Santu Wistin, li kiteb fis-seklu
erbgħa, jew ‘Les Confessions’ ta’ Jean Jacques Rousseau, li ġie ppublikat
fl-1782, erba’ snin wara mewtu. Ma
naħsibx li l-awtur tagħna għamel dil-forma ta’ qrara, anki għax forsi ħass li ma
kellux bżonnha, imma numru ta’ ‘confessions’, qrar żgħir, għamel. Fihom l-awtur kiteb fuq emozzjonijiet li ħass
u sentimenti u nkwiet li għadda minnhom f’ċirkużtanzi partikolari u fi ġrajjiet
speċifiċi. Fost dawn, l-iktar li
laqtitni hi x-xena fejn omm l-awtur telgħet il-qorti biex tieħu ġurament
quddiem maġistrat, ex-kollega ta’ żewġha, li ma kelliex mi mnejn tħallas
il-miżati rikjesti mill-Università fejn uliedha kienu jistudjaw. Umiljazzjoni li l-awtur qal li ħalef li
jagħmel minn kollox biex ħaddieħor ma jsofrix minnha ’l quddiem. Fil-bidu tas-sebgħajnijiet tneħħew il-miżati mill-Università
u meta Dr Ugo kien ministru ta’ l-edukazzjoni, kien forsi l-iktar ministru
fil-kabinett li kien favur l-għotja ta’ l-istipendi. Xi ħaġa li għadu jiġi kkritikat għaliha
sal-lum. Eżempju ċar ta’ esperjenza li
sarraf f’konvinzjoni. Mumenti diffiċli
kellu wkoll f’ħajtu, bħal ma jkollu kulħadd.
Wieħed minn dawn, deskritt fil-ktieb b’ċerta delikatezza, kien meta mar,
flimkien ma’ żewġ parlamentari oħra, għand Ġorġ Borġ Olivier, fl-eqqel
tal-lejl, biex, f’isem il-Grupp Parlamentari Nazzjonalista jwassallu l-messaġġ
li xtaquh jikkollabora ħalli jintgħażel suċċessur. Jidher li baqgħet tidwi f’widnejn Dr Ugo dak
li sellimlu bih fl-aħħar nett Dr Borg Olivier: ‘Jalla qatt f’ħajtek ma jiġu
jgħidulek fil-ħdax ta’ bil-lejl, dak li intom ġejtu tgħiduli llejla.’
Aneddotti mżewqa
b’ċertu umoriżmu dan il-ktieb fih ukoll.
Darba waħda, jirrakkonta l-awtur, missieru ħadu miegħu l-qorti. Għal xi l-ħdax ħadu jieħu kafè. Ordna tużżana pastizzi li minnhom Dr Ugo
missu tnejn. Inqasmu b’ċerta matematika
preċiża, ħamsa minn kull sitta għall-Professur.
Meta waslu d-dar f’xi s-sagħtejn, qal lil martu li kienu mejtin bil-ġuħ,
speċjalment Ugo. Din lestitilhom froġa
tal-pastard, li Ugo reġa’ missu minnha bl-istess proporzjon.
Dr Mifsud Bonnici
dejjem emmen fl-importanza ta’ edukazzjoni wiesgħa bħala dritt fundamentali li
għandha kull persuna. Twemmin li kien
stqarr seklu u ftit qabel, il-politiku Amerikan u riformatur edukattiv, Horace
Mann: ‘I believe in a great principle of natural law which proves the absolute
right of every human being to an education, and which, of course, proves the
correlative duty of every government to see that the means of the education are
provided for all.’ Fil-ktieb hu jagħti rendikont
tas-sebgħa snin li għamel bħala Ministru ta’ l-Edukazzjoni – ministeru li ħafna
drabi kien miżjud b’responsabiltajiet oħrajn, bħal per eżempju l-Intern,
Żgħażagħ u Sport, l-Ambjent, Xandir, u Kultura.
Jidher li l-awtur jaqbel żgur mal-filosofu Stojku Grieg, Epictetus li
għex fl-ewwel seklu wara Kristu, u li għal xi żmien kien skjav ta’ Ruma, li
kien isostni li ‘Ħielsa biss huma dawk li ħadu edukazzjoni’, ‘Only the educated
are free.’
Naqraw f’din
l-awtobijografija ta’ Dr Ugo, kemm kien għal qalbu dan il-ministeru u kemm ma xtaqx
li jitilqu biex jinħatar President tar-Repubblika. Jien, ftit mill-ewwel ġranet ta’ wara li kien
aċċetta dal kważi ‘poisoned chalice’, għexthom miegħu. Niftakar li konna Madrid għal-laqgħa
tal-Ministri ta’ l-Edukazzjoni għolja.
Jien, li ma kontx għadni Rettur, kont mistieden nattendi bħala
rappreżentant tal-Kunsill ta’ l-Ewropa, peress li dak iż-żmien kont Chairman
tal-Kunsill fuq Problemi ta’ l-Università.
Dr Ugo kien hemm ma’ delegazzjoni żgħira Maltija li kienet tinkludi
lis-Sur Nazju Abela. L-għada jew
il-pitgħada li konna hemm, waslet l-aħbar minn Malta, li Dr Ugo kien se jkun
il-President il-ġdid. Fraħtlu u
rringrazzjani, imma ma kienx hemm għalfejn tkun tabib biex tinduna li ma kien
kuntent xejn, biex ma ngħidx imnikket.
Żorna l-Escorial u Salamanka flimkien.
Ir-Rettur ta’ hemm kien ħabib tieghi, s-sena ta’ qabel kont qallibt
fl-arkivji ta’ l-Università hemmhekk. Dr
Ugo interessa ruħu f’dak kollu li ra u sema’ iżda ma kienx il-Ministru li kont
sirt naf. Fl-awtobijografija jirrakkonta
dan f’iżjed dettal.
Intqal minn ċerti
soċjoloġi u psikoloġi li awtobijografija toffri lill-awtur l-opportunità li
jirrikreja l-istorja. Xi għaxar snin ilu
Berhegger Scott fl-essay tiegħu ‘Sublime inauthenticity: How critical is the
truth in autobiography?’ kiteb li min jikteb awtobijografija ikollu ‘end point’
f’moħħu, li mill-bidu nett hu jkun irid jilħaq.
Din iġġielu, forsi, xi kultant mingħajr ma jintebah, li jagħżel u
jinkludi biss, u nikkwota, ‘certain events of their life that will help shape
the overall story of their life in order to reach said endpoint. This raises the question of how true is this
life story if you’re consciously excluding certain aspects of it.’ U jistaqsi Scott, ‘What gives us readers, the
right to determine whether or not it’s considered true’. Aħna li għexna biċċa sew ta’ żmien ma’ Dr
Ugo, f’dan il-ktieb insibu rakkont veritier u dettaljat ta’ dak li seħħ u
għadda minnu l-awtur. Nikkonkludi dan
l-aspett bil-vers tal-Manzoni mill-poeżija tiegħu ‘Il Cinque Maggio’ li kiteb
fis-17 ta’ Lulju 1821 fl-okkażjoni tal-mewt ta’ Napuljun: ‘Ai posteri l’ardua
sentenza.’ Il-ġudizzju aħħari fuq dan
il-ktieb u fuq l-awtur, li tiegħu nistqarr li jien ħabib, għad jingħata, forsi
b’mod iżjed oġġettiv minni, mill-ġenerazzjoni li jmiss.
Fl-epilogu tal-ktieb Dr
Ugo Mifsud Bonnici jikkwota lil Albert Camus, awtur, ġurnalist u filosfu
Franco-Alġerin, rebbieħ fl-1957 tal-Premju Nobel għall-Letteratura, li sostna
li d-demokrazija hija l-eżerċizzju soċjali u politiku tal-modestja. Dr Ugo jikkonkludi li l-istorja li rrakonta
turi x’għamel fil-limitazzjonijiet kbar tiegħu.
Naħseb li ħafna minnkom – jekk mhux kulħadd – taqblu miegħi li l-awtur
ta’ dan il-ktieb irnexxielu jwettaq ħafna għal pajjiżu u l-limitazzjonijiet
tiegħu qatt ma kienu daqshekk kbar daqs kemm sostna.
Fl-aħħar nett, lil dawk
li jħobbu jaqraw qabel ma jorqdu, nissuġerilhom li jakkwistaw jew jixtru
leġiju, għax mhux faċli iżomm il-ktieb f’idejk għal tul ta’ żmien. Ktieb mimli anedotti u ħsibijiet, mimli daqs
bajda, bħal ħajja ta’ l-awtur, li minn meta kien għadu student awtodefinixxa
lilu nnifsu Nazzjonalist indipendenti kif kien għamel missieru. L-awtur jista’ jkun deskritt bħala patrijott
li dejjem ħaseb b’moħħu, fittex is-sewwa u bl-ikbar sentimenti ta’ tolleranza evita
l-konfronti u fittex jiddjaloga, bi kliem meqjus, ma’ kulħadd. Grazzi.
No comments:
Post a Comment